του Άγγελου Μαύρου

Και στο τελευταίο σελιλοζικό του «Aro Tolbukhin», και στο αμέσως προηγούμενο «El Mar», και (με τη μεσολάβηση των αποτυχημένα, πούρα genre «99.9» και «El Νiño de la Luna») στο διαβόητο ντεμπούτο του «Tras el Cristal», έθιγε την ιβηρικών συντεταγμένων γαλουχία του κακού. Θα έπιανε, βέβαια, περισσότερο τόπο το να επισημαίνει κανείς τη διαρκούσα θεματική κληρονομιά στη φιλμογραφία τού εκ των Βαλεαρίδων Βιγιαρόνγκα, αν ετούτη δεν ήταν, έστω με 4 χρόνια καθυστέρηση, η πρώτη ταινία του που διανέμεται στην Ελλάδα. Ευτυχής συγκυρία: είναι και η πιο αφηγηματικά φιλόδοξη αλλά, πιθανότατα καθότι βασισμένη στο αναγνωρισμένο μυθιστόρημα του Εμίλι Τεϊσιδόρ, και η πιο δραματουργικά… ψωμωμένη του. Με ένα επιστολικό κλου στην ίντριγκα υιοθεσίας α λα «Μεγάλες Προσδοκίες» κι έναν φυματικό «Birdy» στην απόξω να ανδρ(ει)ώνουν αυτή τη, ζυμωμένη με συμβολισμούς και με κινητήρια δύναμη έναν ανήλικο, σπουδή στα οικεία μυστικά και ψέματα του Εμφυλίου – όπως έχει κάνει πρότερα, εθνικά, μια μικρή πανστρατιά auteur, από τον Ερίθε ως τον ντελ Τόρο.

Με λίγες, ωστόσο, fantastico κοπάνες (άχαστη η ουβερτούρα) και με tremendos συνεργούς τις φωτοανάγλυφα ζωντανές λήψεις της κάμερας και τα σημαινόμενα γειώδη φυσικά ή τεχνητά σκηνικά περιόδου στη στήνουν τα αποκυήματα του Guerra Civil, η δεισιδαιμονία της πρώτης ηλικίας, τα έγκατα του μίσους, η συντριβή της αθωότητας, το στοίχειωμα απ’ την ενοχή και το καθαρτήριο της αυτοθυσίας σ’ αυτή την επί ώρα δεξιοτεχνικά απατηλή ανατομία ενός (πολυ)εγκλήματος στα Πέτρινα Χρόνια, όπου οι ηττημένοι του πεδίου της μάχης και της ζωής αποδεικνύεται ότι έχουν βγει εξίσου απ’ τον ίσιο δρόμο (γιατί «Το χειρότερο με τον πόλεμο είναι ότι μας κάνει να ξεχνάμε τα ιδανικά μας», όπως λέει στον πιτσιρίκο ο – αθώος ή ένοχος; – πατέρας). Και σπάνε προσπαθώντας να τα βγάλουν πέρα, ενώ η μητριαρχία μαζεύει (κρύβε λόγια) τα κομμάτια τους – μαζί με τα δικά της: Μια θεία γεροντοκόρη που έχει βγάλει όνομα γιατί πηδιέται με φαντάρους, μία έφηβη ορφανή ξαδέλφη με ακρωτηριασμένο από βόμβα χέρι που αφήνει τα αγόρια και τον αλκοολικό «κύριο» του μονοτάξιού τους να ασελγούν πάνω της, μια εργάτρια εργοστασίου που αποκόβεται απ’ το γιο της και προσφέρει το κορμί της στον φρανκικό δερβέναγα για να γλιτώσει τον άνδρα της, μια γιαγιά οσφυοκάμπτις για το φιλόξενο σπίτωμα του σογιού από την «κυρία» ιδιοκτήτρια.

Τους τριγυρίζει το θαμμένο σε μια σπηλιά όνειδος εις βάρος ενός ομοφυλόφιλου – του, μαζί με τον φθισικό, μόνου αθώου «τέρατος» εδώ (του Φρανκενστάιν και του Πάνα σ’ αυτό το κινηματογραφικό τέκνο των «Το Πνεύμα του Μελισσιού» και «Ο Λαβύρινθος του Πάνα», αντιστοίχως), που εν μέσω των πυρσών των αρσενικών του χωριού χάνει με τη βία το δικαίωμά του να υπάρχει. Και η χαροκαμένη απ’ το τριπλό φονικό (το φυσερό τής διάπυρης εξιχνίασης του εν προκειμένω μύλου κριμάτων), που «τρελή» θα ξεφουρνίσει την αλήθεια, γιατί «Το χρωστάω στο παιδί μου». Αλήθεια που ακουμπάει αλλά δεν καίει τους από πάνω: την εκκλησία που, στο στρατόπεδο των φασιστών της εξουσίας, μαντρώνει αρρώστους, αρνείται κηδείες αντικαθεστωτικών και μοιράζει με δελτίο μαύρο ψωμί στο λαουτζίκο. Το δήμαρχο που βγάζει από τη μέση τον «κόκκινο» που κάποτε του πήρε τη γυναίκα που ποθούσε. Και τη noble señora που έχει πατήσει πάνω σε όλους τους για το χρήμα και, βιολογικά άκληρη, αγοράζει (τη σιωπή τού φυλακισμένου rojo για τo τι πραγματικά έγινε, με αντάλλαγμα) το καλύτερο δυνατό αύριο του αγορίνα.

Είναι εδώ που νοθεύουν κομμάτι την ψίχα οι λογοτεχνικά μελό μεγαλοστομίες φραγγέλιου κατηγόριας ή αυτομαστίγωσης, που σου πετάνε τις αλληγορίες σαν ξεροκόμματο (η κομμένη παλάμη της νουνούζας θαμμένη στο δάσος, ο έγκλειστος που θέλει να πετάξει). Αλλά είναι κι εδώ που, εντυπωσιακά, ο μικρός – που ενώ η γενιά των βρώμικων γεννητόρων τού ζητάει συγγνώμη («Κάναμε ό,τι καλύτερο μπορούσαμε») κι αρνείται να τη δεχτεί («δε θέλω να γίνω σαν εσάς») – κουβαλάει το μίασμά τους: κι αυτός σκοτώνει (τα πουλιά που λαθρεμπορευόταν ο «γέρος» του), κι αυτός προδίδει (αφήνοντας πίσω του το συνομήλικο θηλυκό «αίμα» του, που ήθελε επίσης να το σκάσει). Θα γίνει ιδία θελήσει ένα ταξικοϊδεολογικά κλεμμένο παιδί, παράπλευρη απώλεια της σπαρακτικής διαίρεσης της Ισπανίας. Ένας Πολύφημος, το εκφυλισμένο ον με το ένα μάτι, κατά πώς… παραδίδεται στην τάξη τού νέου χλιδάτου σχολείου του. Πώς να συγχωρέσει τη μάνα που πάει γυρεύοντας, τώρα που έχει ανοίξει τα φτερά του; «Την Ιστορία τη γράφουν οι νικητές… και η νίκη δεν είναι ποτέ ουδέτερη», δεν του είχε πει ο mestre του; Μ’ όποιον δάσκαλο καθίσεις…