του Ηλία Φραγκούλη

Μπήκα να δω το «Νερούδα» με διπλή ανησυχία. Όποτε ακούω για κάτι το «ποιητικό», τρέχω χιλιόμετρα μακριά! Και η αμέσως επόμενη (αν και προηγήθηκε η διανομή της στη χώρα μας) βιογραφική ταινία του Πάμπλο Λαραΐν, η «Jackie», για μένα προσωπικά αποτελεί ένα φιάσκο ολκής, στο οποίο τολμώ να πω ότι δεν αναγνώρισα καν τον σκηνοθέτη, αφηγηματικά και δραματουργικά! Παραδόξως, σε τούτο το φιλμ βρίσκουμε κάτι ακόμη πιο φιλόδοξο σε προθέσεις, το οποίο εμπνέεται από τον ομώνυμο ήρωα ουχί για να δημιουργήσει ένα «ποιητικό» σινεμά αλλά για να μετατρέψει το ίδιο το φιλμ σε ατόφια ποίηση. Είναι λίγο δύσκολο να το περιγράψεις σε λόγια ή να αναδιατυπώσεις με διαφορετικά λόγια τη φιλμική γλώσσα του «Νερούδα». Με λίγα λόγια, μιλάμε για μια ταινία που αιφνιδιάζει ευχάριστα.

Χωρίς να αποτελεί μια… παρωδία του είδους της κινηματογραφικής βιογραφίας, ο Λαραΐν αποδομεί ήρωα και περίοδο με διάθεση ελαφρώς χιουμοριστική, σαφέστατα. Από την πρώτη σκηνή, στις τουαλέτες του χιλιανού κοινοβουλίου! Ο αστεϊσμός στη ματιά τού σκηνοθέτη είναι ένα layer που διακρίνεται συνολικά, μετά το τέλος του φιλμ, και προδίδει ίσως μια προσωπική τοποθέτηση του δημιουργού εν είδει της απομυθοποιητικής διάστασης μεταξύ κομμουνιστικής ιδεολογίας και αστισμού στον τρόπο ζωής, κάτι που γίνεται έντονα αισθητό στη σκηνή της καθαρίστριας – μέλους του κόμματος, η οποία διακόπτει το δείπνο του Νερούδα για να τον τιμήσει αλλά και να τον χλευάσει ταυτόχρονα.

Μπλέκοντας την ιστορική αλήθεια με φανταστικά στοιχεία, το «Νερούδα» παρακολουθεί την περίοδο δίωξης του ομώνυμου ήρωα, στη Χιλή των τελών του ’60, συστήνοντας τον κομμουνιστή πολιτικό αλλά και τον ποιητή που ακολουθήθηκε από τον απλό λαό έως και τη δυτικότροπα παρακμιακή κοινωνική elite, τον πιστό σύζυγο αλλά και ένα ερωτύλο πλάσμα, άχαρο στην όψη αλλά μυστηριακά θελκτικό και ανοιχτό προς σχεδόν διονυσιακές απολαύσεις. Ο Νερούδα του Λαραΐν είναι σύμβολο κουλτούρας και ιδεών αλλά και μια κακομαθημένη φιγούρα, άξια σαρκασμού και «αποκαθήλωσης» της φήμης του ονόματος που φέρει. Είναι μια προκλητική αντιμετώπιση για βιογραφικό φιλμ, πόσω μάλλον όταν το αντίπαλο «δέος», ο διώκτης του Νερούδα, αποτελεί πρόσωπο… ποιητικής αδείας!

Ο αστυνομικός επιθεωρητής Πελουσονό (ο Μπερνάλ ως ένας άλλος επιθεωρητής… Κλουζό!) αποτελεί τον εκφραστή μιας επερχόμενης, φασίζουσας δύναμης που θα κυριεύσει τη χώρα και θα της στερήσει ελευθερίες όσο και ανθρώπινες ζωές, με ένα ενδεικτικό, φευγαλέο πέρασμα του Αουγκούστο Πινοτσέ σε ρόλο δεσμοφύλακα απομονωμένου στρατοπέδου συγκέντρωσης για πολιτικούς κρατούμενους. Το (αρκετά παιχνιδίστικο) κυνήγι του Νερούδα από τον Πελουσονό δίνει μια εκκεντρικά ποιητική διάσταση στον δεύτερο, λες και η ύπαρξή του στο φιλμ δεν είναι… ανθρώπινη, όμως «μορφοποιείται» από ένα κράμα στίχων που του προσδίδουν αυτή την (αλληγορική) οντότητα. Η ανάπτυξη τούτου του μοτίβου εξελίσσεται με θαυμαστό τρόπο και δηλώνει μια ουσιαστική απόπειρα ποιητικής γραφής όχι μέσω των εικόνων αλλά στον σκελετό της αφήγησης του φιλμ. Εδώ βρίσκεται και η μεγαλύτερη νίκη του «Νερούδα».

Με την τόσο δημιουργική ανατροπή στο genre του biopic, ο Λαραΐν δικαιώνει περισσότερο τη δική του υπογραφή (που στραπατσαρίστηκε στη «Jackie», ενδεχομένως υπό τις πιέσεις του Ντάρεν Αρονόφσκι, ο οποίος εγκατέλειψε το project ως σκηνοθέτης αλλά παρέμεινε στην παραγωγή) και προσθέτει στη φιλμογραφία του ένα έργο δημιουργικής φαντασίας και διαχρονικής σημασίας στο οποίο θα επιθυμούμε να επιστρέφουμε στο μέλλον με διάθεση αναλυτικής (επανα)θεώρησης. Η Τέχνη θριαμβεύει της πολιτικής. Και αντέχει περισσότερο στον χρόνο. Πώς να μην αγκαλιάζεις ένα τέτοιο συμπέρασμα;