FreeCinema

Follow us

ΜΑΚΒΕΘ (1948)

(MACBETH)

  • ΕΙΔΟΣ: Δράμα
  • ΣΚΗΝΟΘΕΣΙΑ: Όρσον Γουέλς
  • ΚΑΣΤ: Όρσον Γουέλς, Τζινέτ Νόλαν, Νταν Ο’Χέρλιχι, Ρόντι ΜακΝτάουαλ
  • ΔΙΑΡΚΕΙΑ: 107'
  • ΔΙΑΝΟΜΗ: BIBLIOTHEQUE

Προφητεία μαγισσών κατά την επιστροφή από μάχη τού τροπαιούχου Μάκβεθ, στρατηγού και πρώτου εξαδέλφου του Ντάνκαν, βασιλιά της Σκωτίας, ότι θα πάει κι αυτός εξίσου ψηλά, όπως κι οι απόγονοι του φίλου και συμπολεμιστή συνοδού του, Μπάνκο, οιστρηλατούν αθέμιτα τη φιλοδοξία του. Η γυναίκα του θα μπλεχτεί κι αυτή. Θα πέσουν κορμιά και κεφάλια. «Wicked dreams abuse the curtain’d sleep. Witchcraft celebrates»;

Η μέχρι πρότινος ανολοκλήρωτη ταινία του «The Other Side of the Wind» υλοποιείται χάρη στο Netflix, ένα δια χειρός Μόργκαν Νέβιλ ντοκιμαντέρ της όλης περιπέτειας γύρω απ’ αυτήν αγκαζάρει την πρεμιέρα της στο τρέχον Φεστιβάλ Βενετίας, ο Μαρκ Κάζενς υπογράφει ένα από τα καλύτερα δοκίμια της σεζόν επάνω στη σχέση του με τη ζωγραφική στο «The Eyes of Orson Welles». Για όποιον ακόμη αμφέβαλλε ότι ο αείμνηστος Γαργαντούας της 7ης Τέχνης διανύει τη χρονιά του μεταθανάτια, όρσε ψηφιακή κι η πρώτη του δοκιμή στον Βάρδο, στο έργο που από τότε έχουν επίσης μεταφέρει στο σινεμά ο Πολάνσκι, ο Κουροσάουα, ο Κερζέλ. Εξίσου μεγάλο ενδιαφέρον με την ταινία έχουν τα παραλειπόμενα κι η ανεκδοτολογία σχετικά μ’ αυτήν, και ακολουθούν εν τάχει.

Το 1936 ο Γουέλς είχε ανεβάσει με ομοσπονδιακή χρηματοδότηση το ιστορικά ριζοσπαστικό για τη βαριάντα στο θέμα και για τον πλήρως μαύρο θίασο «Voodoo Macbeth» (κρατήστε το αυτό), παράσταση που επανέλαβε το ‘47. Το ίδιο έτος, αφού απέτυχε να βρει παραγωγό για έναν «Οθέλλο», έπεισε το γνωστό για τα γουέστερν του στούντιο της Republic να του σκάσει 700 χιλιάδες δολάρια για τον πρώτο κόμη του Κόντορ στον ομιλούντα, που κατά δήλωσή του θα διασταύρωνε στην εντέλεια το «Ανεμοδαρμένα Ύψη» με το «Η Νύφη του Φρανκενστάιν». Σε αντάλλαγμα, δεσμεύτηκε βάσει συμβολαίου να παραδώσει ένα πλήρες αρνητικό και να καλύψει από την τσέπη του τα υπερβάλλοντα κόστη. Για την πρώτη του επιλογή για Λαίδη, τη Βίβιεν Λι, δεν τόλμησε να κάνει καν κρούση, προεξοφλώντας την αρνητική στάση του συζύγου της, Λόρενς Ολίβιε, κι αφού οι επόμενες αρνήθηκαν (Ταλούλα Μπάνκχεντ) ή αδυνατούσαν (Ανν Μπάξτερ, Άγκνες Μούρχεντ), συμβιβάστηκε με τη γνώριμή του από το ραδιόφωνο Νόλαν ενώ ένα ρολάκι, του γιου τού Μακντάφ, κρατά η… κόρη του, Κρίστοφερ. Μολονότι οι διάλογοι προηχογραφήθηκαν για οικονομία χρόνου και χρήματος (οι ηθοποιοί κάνουν playback παίζοντας!) και κατόπιν μόλις 23 ημερών γυρίσματος, η κόπια δεν ήταν έτοιμη ως προγραμματισμένο από την εταιρεία τον Δεκέμβρη του ‘47 και πρωτοείδε το φως διαγωνιστικά στο Lido πριν από ακριβώς 70 χρόνια, αλλά αποσύρθηκε όταν τη συνέκριναν υποτιμητικά με τον επίσης παρόντα «Άμλετ» του «Λάρι». Ο αμερικανικός Τύπος στάθηκε επίσης συνολικά αρνητικός, είκοσι λεπτά έφαγαν ψαλίδι, η μπάντα ήχου επανεγγράφηκε με τις σκωτσέζικες προφορές (βασικό επιχείρημα των πολέμιων του φιλμ) πλήρως εξοβελισμένες και, παρότι ο συνολικός προϋπολογισμός άγγιξε τις 900 χιλιάδες, οι εισπράξεις από τη γενική κυκλοφορία ένα έτος μετά βρέθηκαν στο συν. Το 1980, η αρχική άκοπη έκδοση αποκαταστάθηκε, όπως, εν καιρώ, και η κριτική υποδοχή. «Αύριο, και αύριο, και αύριο» θα βαστήξει και για ποιους λόγους αυτή η δοκιμή στο αριστούργημα του Σαίξπηρ;

«Σίγουρα, με επιφυλάξεις» είναι η απάντηση, είτε έκαναν το θαύμα τους είτε όχι οι Δρυίδισσες α λα Τειρεσίας, οι «three weird sisters» που ο Γουέλς εικονοποιεί ως απρόσωπες μπαμπόγριες προλέγουσες και ελέγχουσες στην αιθάλη το μέλλον του Μάκβεθ μέσω μιας δίκην ομοιώματός του mini πλαγγόνας από πηλό (do do that voodoo, θυμάστε παραπάνω;). Αν οι κατοπινές εν γένει προθέσεις τού δημιουργού να αντιπαραθέσει τη γερασμένη ειδωλολατρία στον καινό χριστιανισμό (όρα τον ρόλο του Ιερού Πατέρα και την προσευχή του Αγίου Μιχαήλ, αμφότερα ανύπαρκτα στον Σαίξπηρ) του Μεσαίωνα του Νησιού γίνονται αισθητές με… κόπο, η εξαρχής εμφανής απόπειρά του να κινηματογραφήσει υπό το πρίσμα τού guignol το θεωρούμενο απ’ τους ανθρώπους τού σανιδιού καταραμένο «σκωτσέζικο έργο» «γράφει» καλά. Μπιμουβάδικος επίγονος περιόδου του εξπρεσιονισμού που στρίμαρε στα νουάρ του που είχαν προηγηθεί («Ο Ξένος», «Η Κυρία από τη Σαγκάη»), αυτό το μοιρολόι στον throne of blood του τυφλού ενώπιον της ειμαρμένης, μεγαλοπιασμένου προς χάριν της εξουσίας ανθρώπου γίνεται ένα 35mm ανέβασμα (#diplhs) αμερικανικού Θέατρου της Δευτέρας (στο ιδρυθέν απ’ τον ίδιο Mercury Theater, θυμίζουμε, διέπρεψε προ σινεμά ο Γουέλς) με τη δική του γητειά, πλάι στα κουσούρια του.

Τα παπιέ μασέ σκηνικά τοπίου είναι από την αποθήκη της εταιρείας για τα καμπόικά της, και φαίνεται; Το κράτημά τους στο φόντο του κάδρου ή εμπνεύσεις όπως του κεραυνοβόλου φωτισμού των γραφιστικών δέντρων, με set designer uncredited τους ίδιους τους Γουέλς και Ο’Χέρλιχι (!), ζωντανεύουν ακόμη και τα σαν αναβλύζοντα αίμα τοιχία των ορυχείων όπου ο ηγεμών των αισχών δεξιώνεται την αυλή του. Το υψηλής αντίθεσης ασπρόμαυρο ισοπεδώνει; Οι σημαίνουσες φωτοεπινοήσεις θάλλουν: το deep focus α λα «Πολίτης Κέιν», το φλουτάρισμα στο συλλόγισμα του φόνου, τα επανερχόμενα contre-plongée με ψηλά τον Μάκβεθ και χαμηλά τους υποτακτικούς, η σκίαση από πάνω ώς κάτω στη μούρη του κατά την πρόποση πριν βγει το φάντασμα του αδικοχαμένου. Κι όλα αυτά καθώς το μοντάζ στήνει τη μηχανορραφία τού διασκευαστή: συνεχής εναλλαγή πλάνων στο τρέξιμο της υπόθεσης (οι πρώιμες σκηνές του Ντάνκαν έχουν εξοστρακιστεί), μετά σε μονοπλάνο με traveling όλη η διαλογική δεύτερη πράξη με τα μαχαίρια στα λερωμένα χέρια, όπως κι ο μονόλογος της βουρλισμένης ακάθαρτης Λαίδης προ της with a scream χιτσκοκικής πτωτικής λύτρωσής της, zoom-in στην εφόρμηση και zoom-out στις ζητωκραυγές των Άγγλων – αμφότερα νεωτερισμοί του στόρι σε σχέση με το πρωτότυπο.

Τούτη η τόλμη του Γουέλς, να προσθέσει ή να μεταφέρει όχι απλώς ατάκες και πρόσωπα κοντά στη… μοιραία αποκοπή έτερων αλλά και εκτενείς αφηγηματικές ιδέες, τότε ανήκουστη επέμβαση στον κορυφαίο δραματουργό του κανόνα της Δύσης, ήταν που κόστισε σε σημαντικό βαθμό την καταδίκη του («έσφαξε τον Σαίξπηρ», έγραψε το LIFE) από τα συγκαιρινά Μέσα παρά από το κοινό. Τα ετοιματζίδικα κοστούμια βεστιαρίου, με εξαίρεση και ταυτόχρονα ναδίρ (κατά παραδοχή του ιδίου) το δικό του, σίγουρα δε βοήθησαν. Σεναριογραφικά, ούτε το ότι περνάει στο ντούκου της δράσης το ξεπάστρεμα του άνακτα και το φόρτωμά του στους δύο κοιμισμένους φρουρούς (με συνέπεια να επωμίζεται τα σχετικά τεκταινόμενα το λεκτικό κατεβατό του αμαρτωλού αντρόγυνου) και το ότι ο Μακντάφ κατά πρώτον κι ο ιεράρχης κατά δεύτερον χωρίς λόγο «κόβουν» ύποπτα τον δράστη με το καλημέρα, προτού αρχίσει να αντιδρά στο ότι το εκτόπλασμα του θύματός του τον κατατρέχει, κλείνοντας το μάτι στον θεατή. Συνεκτιμώντας την αδυναμία του να άρει τη διδασκαλία της υποκριτικής σε επίπεδα ανώτερα μιας μεταξύ παλκοσένικου και τηλεόρασης σχολής του βέκιου, ευτυχώς με εξαίρεση τον ίδιο (προσέξτε πώς παίζει σαν σουρωμένο τον μεθυσμένο από το νεοαποκτηθέν ύπατο αξίωμά του Μάκβεθ), μπορεί κανείς να διαβάσει και μεταμοντέρνα την ταινία. Ως ακόμη μία ακούσια σπουδή του στην όποια θεία δίκη ως ύψιστης γενεσιουργού αιτίας του πεπτωκότος μεγαλείου, του καλλιτέχνη αυτή τη φορά, τεκμήριο της ύβρεος του τρομερού παιδιού (για να θυμηθούμε και τον Κοκτώ, που αγάπησε και υποστήριξε το φιλμ) που ποτέ δεν ξεπέρασε το παρθενικό του αριστούργημα, αν και σχεδόν πάντα υπ’ ευθύνη άλλων. Για να αφήσει, ωστόσο, πίσω του, στο πλήρωμα του χρόνου, μια ποτέ βαρετή, συχνά εισηγητικά πρωτότυπη, αποσπασματικά συναρπαστική ανάγνωση ενός απ’ τους πατεράδες του εν πνεύματι. Peace, the charm’s wound up…

ΕΙΝΑΙ ΓΙΑ ΜΕΝΑ;

Το fan club του μεγάλου ανδρός πανηγυρίζει. Σπάνιο κομμάτι δεν το λες, αλλά οι ρετρομανείς που δεν το έχουν δει ποτέ (ή στη μεγάλη οθόνη) θα το χαρούν, παρότι για τα εγγενή ψεγάδια παραγωγής ή της γουελσικής Μούσας δεν επανορθώνει κανένα DCP. Οι λάτρεις του Σακεσπήρου και της αγγλικής γλώσσας θα κρέμονται απ’ τα χείλη της κομπανίας, εδώ σε πειραγμένη εκδοχή. Αν δεν αντέχεις μονοχρωμία, αντίκα και υποβολείο, damned as thou.


MORE REVIEWS

ΓΚΟΤΖΙΛΑ x ΚΟΝΓΚ: Η ΝΕΑ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑ

Ένα μυστηριώδες σήμα (κινδύνου;) έρχεται από τα βάθη της Κοίλης Γης και καλεί την ερευνητική ομάδα που προστατεύει τον Κονγκ στη Νήσο του Κρανίου να βρεθεί στα έγκατα αχαρτογράφητων περιοχών, ελπίζοντας να μην αναμειχθεί και ο Γκοτζίλα, προκαλώντας νέες επικές μάχες.

ΑΔΕΣΠΟΤΑ ΚΟΡΜΙΑ

Ποια είναι τα όρια των δικαιωμάτων μας επάνω στο ίδιο μας το σώμα, σε συνάρτηση με τις ανά την Ευρώπη υπάρχουσες νομοθετικές ρυθμίσεις που ορίζουν το πόσο αυτό μας ανήκει; Ένα έργο τεκμηρίωσης που επιχειρεί να θίξει και να απαντήσει σε πολλά νομικά και ηθικά διλλήματα… ζωής και θανάτου.

ΤΟ ΑΓΟΡΙ ΤΟΥ ΘΕΟΥ

Μπολόνια, 1858. Εξάχρονο αγόρι οικογένειας Εβραίων τίθεται αναγκαστικά υπό την επιμέλεια του Πάπα, προκειμένου να μεγαλώσει σύμφωνα με τις αρχές της Καθολικής Εκκλησίας. Οι γονείς του θα κάνουν τα πάντα για να το πάρουν πίσω, όμως, η κόντρα με την παπική Ρώμη δεν είναι απλή υπόθεση.

Η ΧΙΜΑΙΡΑ

Φυλακόβιος αρχαιοκάπηλος επιστρέφει στον τόπο του εγκλήματος, όπου ξαναβρίσκοντας την παλιοπαρέα των συναδέλφων του, ξηγιέται… παλιά του τέχνη κόσκινο. Ή μήπως κυνηγάει χίμαιρες;

ΚΟΥΚΛΕΣ ΤΗΣ ΔΡΕΣΔΗΣ

Νεαρή δημοσιογράφος ερωτεύεται αιρετικής στάσης ζωγράφο και performance artist. Όταν η δεύτερη πεθαίνει, η πρώτη αγωνίζεται να νικήσει την ελληνική γραφειοκρατία, ζητώντας να παραλάβει τη σορό της αγαπημένης της συντρόφου.