του Παναγιώτη Μήτσικα

Κάτι σαν πολιτιστικός θησαυρός, αλλά και αναμφίβολα μνημείο κινηματογραφικής κληρονομιάς για την κουλτούρα των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής, το «M*A*S*H» (το οποίο δανείζεται το όνομά του από το ακρωνύμιο του Κινητό Στρατιωτικό Χειρουργικό Νοσοκομείο) άφησε το δικό του στίγμα στα φιλμικά ‘70s, όπου γνώρισε τεράστια επιτυχία κι έγινε το εφαλτήριο για την ομώνυμη spin-off τηλεοπτική σειρά που μεσουράνησε για κάτι παραπάνω από δέκα χρόνια, από το 1972 έως το 1983. Βασισμένο στο βιβλίο του Ρίτσαρντ Χούκερ, το οποίο χρησιμοποίησε ένα στυλ γνώριμο και από δύο λογοτεχνικά αριστουργήματα των ‘60s, τα «Catch-22» και «Slaughterhouse-Five», το φιλμ προσπαθεί να μας μεταδώσει τη φρίκη και την παράνοια του πολέμου μέσα από ένα κωμικό πρίσμα, για να κάνει αντιληπτό ακριβώς αυτό το παράλογο στοιχείο των εχθροπραξιών – όπως και το γεγονός πως ο μόνος τρόπος να καταφέρεις να κρατήσεις σώας τας φρένας, είναι μέσω του χιουμοριστικού retelling των εμπειριών σου.

Ποιος καλύτερος για να οπτικοποιήσει αυτό το σουρεάλ, κωμικό χρονικό, λοιπόν, από τον σπουδαίο Ρόμπερτ Όλτμαν, έναν από τους ικανότερους δημιουργούς στο ν’ αφουγκράζεται τον παλμό της αμερικανικής κοινωνίας, με όλες της τις παθογένειες. Η αλήθεια είναι πως εδώ έχουμε ένα διπλό avantage, μιας και οι κλασικοί overlapping διάλογοι του Αμερικανού είναι «κομμένοι και ραμμένοι» για την απτή απεικόνιση της τρέλας που επικρατεί στην Κινητή Χειρουργική Μονάδα, η οποία αποτελεί το setting της ταινίας. Ομοίως, φυσικά, και η δεξιοτεχνία του Όλτμαν στη διαχείριση πολυάριθμων χαρακτήρων, συνεπικουρούμενος εδώ κι από την αρμάδα εξαιρετικών ηθοποιών που έχει στη διάθεσή του. Ο μεγάλος Ντόναλντ Σάδερλαντ ηγείται ερμηνειών και χρόνου επί της οθόνης, αλλά τα κομβικά κομμάτια του κωμικού puzzle είναι αναμφίβολα ο ασυμβίβαστος κοινωνικός παρίας «Τράπερ» του Έλιοτ Γκουλντ, η υπεύθυνη για μερικές από τις πιο αστείες σεκάνς του έργου Υπολοχαγός Ντις της Τζο Ανν Πφλαγκ, αλλά και ο οδοντίατρος «Ανώδυνος Πολωνός» του Τζον Σακ (η μικρή σκηνή στα μπάνια, για τρανταχτά γέλια!).

Το σκηνικό θα παραμείνει απαράλλαχτο (ως επί το πλείστον) και για τα 116 λεπτά του φιλμ, με τις σουρεαλιστικές σκηνές να διαδέχονται η μία την άλλη, ανακυκλώνοντας τους ούτως ή άλλως περιορισμένους χώρους του στρατοπέδου. Πρόκειται για σκηνές που σκηνοθετούνται μαεστρικά και με χειρουργική ακρίβεια (pun intended), αλλά ταυτοχρόνως κουράζουν από ένα σημείο κι έπειτα, προδίδοντας το πυκνογραμμένο, all over the place σενάριο του σπουδαίου Ρινγκ Λάρντνερ Τζούνιορ, αλλά και την ηλικία της ταινίας πλέον, ιδιαίτερα στις έντονα slapstick σκηνές.

Φυσικά, δεν τίθεται θέμα της σημασίας του «M*A*S*H» στο αντιπολεμικό κινηματογραφικό γίγνεσθαι και, ευλόγως, στην αμερικανική κοινωνία. Είναι, όμως, ένα συναίσθημα που δύσκολα μπορούμε να βρούμε οικείο στον ίδιο βαθμό ως μη Αμερικανοί και, συνεπώς, εμπόδιο στο να συνυπογράψουμε τους διθυράμβους γι’ αυτό.