της Βαρβάρας Κοντονή

Υπόδειγμα αφαιρετικού κινηματογράφου και ιταλικού μοντερνισμού, «Η Έκλειψη» ολοκληρώνει ουσιαστικά την «τριλογία της αποξένωσης» του Μικελάντζελο Αντονιόνι, ακολουθώντας την «Περιπέτεια» (1960) και τη «Νύχτα» (1961), ταινίες που θεματικά εξερευνούν την απομόνωση και το τέλμα των ανθρώπινων σχέσεων στη μεταπολεμική Ιταλία και ιδιαίτερα στο μεγάλο άστυ, τη Ρώμη.

Υιοθετώντας μια νέα σκηνοθετική «γλώσσα» και ένα κινηματογραφικό «ρεύμα» που διαφοροποιήθηκε καλλιτεχνικά από το νεορεαλιστικό σινεμά άλλων συναδέλφων τού δημιουργού, όπως ο Βιτόριο Ντε Σίκα, ο Λουκίνο Βισκόντι και ο Ρομπέρτο Ροσελίνι, ο Αντονιόνι επιχείρησε να διερευνήσει την ανθρώπινη επαφή στους κόλπους των μεσοαστών και της «ξεθυμασμένης» μπουρζουαζίας της μεταπολεμικής Ευρώπης, φέρνοντας στο προσκήνιο όχι τη φτώχεια και την εξαθλίωση της εργατικής τάξης (όπως είχε ήδη συμβεί, άλλωστε), αλλά την εσωτερική κενότητα και την ολοκληρωτική έλλειψη επικοινωνίας των διαχρονικά εχόντων.

Η Βιτόρια (Βίτι) έχει μόλις χωρίσει τον αρραβωνιαστικό της, Ρικάρντο (Ραμπάλ). Δεν λέγονται πολλά ως προς τους λόγους που οι δυο τους οδηγήθηκαν στον χωρισμό, όμως στην ατμόσφαιρα πλανάται η αίσθηση μιας αναπόφευκτης κόπωσης. Λίγες μέρες μετά, η Βιτόρια θα βρεθεί στο Χρηματιστήριο προκειμένου να συναντήσει τη μητέρα της, η οποία ξημεροβραδιάζεται αγοράζοντας και πουλώντας μετοχές. Εκεί θα γνωρίσει έναν γοητευτικό χρηματιστή, τον Πιέρο (Ντελόν), με τον οποίο προοδευτικά θα συνάψουν σχέση, σύντομα όμως θα καταλάβουν πως κανένας από τους δύο δεν είναι πλασμένος για τον άλλον.

«Η Έκλειψη» είναι ένα ρομάντζο που, όμως, δεν φέρει κανένα από τα παραδοσιακά χαρακτηριστικά του είδους. Τοποθετημένη σε ένα χρονικά κομβικό σημείο για την περαιτέρω (επ)ανάκτηση της ιταλικής ταυτότητας, με τις μνήμες του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου ακόμη νωπές και την ανάγκη για αναδόμηση (ατομική και συλλογική) πιο επιτακτική από ποτέ, η ταινία αποτελεί το καλύτερο (ενδεχομένως) δείγμα της εποχής εκείνης και σίγουρα την πιο ώριμη προσπάθεια του Αντονιόνι από τα φιλμ της τριλογίας, τουλάχιστον σε ό,τι αφορά την κατάδειξη της καθημερινής, εσωτερικής πάλης με το «τέρας» της μετατραυματικής νεύρωσης, της αβεβαιότητας, της μοναξιάς και της απόλυτης αποξένωσης από τους πάντες και τα πάντα. Σε αντίθεση με την παραδοσιακή αφηγηματική γραμμή του νεορεαλισμού, ο Αντονιόνι αποφεύγει τη δραματουργική νόρμα που θέλει τον θεατή να συμπάσχει με τις δυσκολίες του εκάστοτε πρωταγωνιστή, καθιστώντας (εν προκειμένω) τους ήρωές του πλάσματα «νεκρού χρόνου», ανθρώπους που υπάρχουν και ζουν μέσα στις «αντι-φιλμικές» στιγμές μιας ταινίας, άπραγοι κι αμίλητοι, άλλοτε κοιτάζοντας το κενό και άλλοτε συμμετέχοντας σε τετριμμένες δράσεις που έχουν ως σκοπό να μεγεθύνουν ακόμη περισσότερο την αίσθηση της διαπροσωπικής αλλοτρίωσης σε ένα διαρκώς μεταβαλλόμενο περιβάλλον.

Η λογική του νεκρού χρόνου ακολουθεί και σκηνοθετικά το φιλμ, με πλάνα – σφήνες τα οποία παρεμβάλλονται ανάμεσα στις δράσεις, αποτυπώνοντας το κατακερματισμένο αστικό τοπίο που αμφιταλαντεύεται μεταξύ φθοράς και μιας ταχύτατης, αλλά στείρας οικοδομικής προόδου. Διόλου τυχαία, ο Αντονιόνι επέλεξε ως βασικό χώρο γυρισμάτων την επαγγελματική περιοχή EUR (Esposizione Universale Roma), έναν χώρο στον οποίο ο Μουσολίνι επρόκειτο να γιορτάσει τα είκοσι χρόνια φασισμού (!), ασχέτως αν ποτέ δεν πρόλαβε λόγω πολέμου. Η συγκεκριμένη περιοχή με τα πανύψηλα, γυμνά κτήρια και την αίσθηση εγκλωβισμού λειτουργεί ως η απόλυτη υπενθύμιση της ταύτισης του αρσενικού με τον κόσμο του υλισμού (οι σεκάνς στο Χρηματιστήριο είναι ενδεικτικές της απόλυτης κυριαρχίας των ανδρών) και της επιτακτικής ανάγκης του θηλυκού για επιστροφή στο έξω, ιδανικά στη φύση. Αυτό, εξάλλου, μοιάζει να αποτελεί και μία εκ των πολλών νευρώσεων που ακολουθούν τη Βιτόρια, η οποία αδυνατεί να δοθεί σε μια σχέση που «πνίγει», σε έναν κόσμο που κουμαντάρεται από ματεριαλιστές άνδρες. Βίτι και Ντελόν με ομορφιά εκτυφλωτική, που «σπάει» οθόνες, ενσαρκώνουν υπέροχα τους ήρωές τους, οι οποίοι πασχίζουν να αφεθούν μέσα στον άλλον, δίχως όμως καμία τύχη. Μια εξέλιξη που προοικονομείται σκηνοθετικά με φανταστικό τρόπο, από την πρώτη κιόλας στιγμή της γνωριμίας τους, εκεί όπου η τσιμεντένια κολώνα του Χρηματιστηρίου θα τους κρατά χωριστά για πάντα.