του Νίκου Παλάτου

Σε πείσμα της αναγκαστικής αργίας στην οποία έχει τεθεί από το ιρανικό κράτος, ο Τζαφάρ Παναχί συνεχίζει ν’ ασχολείται με το σινεμά. Με τούτο το νέο του εγχείρημα φαίνεται πως έχει πια ενδυθεί για τα καλά τον μανδύα του «παράνομου δημιουργού», ρόλος που ναι μεν είναι εκ των πραγμάτων αναγκαστικός γι’ αυτόν, πλην όμως, το επαναλαμβανόμενο μοτίβο του έργου του (που πέραν όλων των άλλων θέτει πάντα τον ίδιο σε πρωταγωνιστικό πλάνο) αρχίζει πλέον ν’ αναδύει έντονο άρωμα φεστιβαλικής ματαιοδοξίας. Μοιάζει λες και οι αναχρονιστικοί περιορισμοί που του έχουν επιβληθεί δικαστικώς να είναι το… καλύτερο πράγμα που θα μπορούσε να του έχει συμβεί, μιας και ο Ιρανός auteur κάθε τόσο παρουσιάζει κι από ένα νέο φιλμ (το οποίο έχει γυριστεί «στα κρυφά»), αυτό προβάλλεται εν απουσία του στα μεγάλα ευρωπαϊκά φεστιβάλ (αφού συν τοις άλλοις του έχει απαγορευτεί να ταξιδεύει εκτός συνόρων), γίνεται κατά κανόνα δεκτό με ουρανομήκεις κραυγές θαυμασμού από την παγκόσμια κριτική και τις εκάστοτε Επιτροπές (κατακτώντας πάντα ένα μεγάλο βραβείο), προσφέροντας κατ’ αυτόν τον τρόπο απλόχερα την ευκαιρία στους… φιλεύσπλαχνους συναδέλφους του να στηλιτεύσουν το ιρανικό κράτος, που αδίκως του έχει απαγορεύσει ν’ ασχολείται με την Τέχνη του. Ίσως θα μπορούσε κάποιος που παρατηρεί τα πράγματα ολίγον «ψυχρά και άκαρδα» να ισχυριστεί πως η φάση έχει εξελιχθεί σε… win-win, τόσο για τον Παναχί, οσο και για τις κριτικές Επιτροπές του Βερολίνου, των Καννών και της Βενετίας. Κάπου ανάμεσα στο μεσαιωνικό κυνήγι μαγισσών του ιρανικού κράτους και τα συνεχή «παράνομα γυρίσματα», όμως, βρίσκεται ο θεατής. Και αυτός είναι ο χαμένος της υπόθεσης.

Έχοντας αφήσει πίσω του την Τεχεράνη και το «Ταξί» της, ο Παναχί έχει εγκατασταθεί σε απομονωμένο χωριό κοντά στα τουρκικά σύνορα (στο μεσοδιάστημα πραγματοποίησε κι ένα road trip στην ενδοχώρα, με το απρόβλητο στη χώρα μας «Se Rokh»!). Η παρουσία του εκεί εγείρει υποψίες σχετικά με την εκ μέρους του ύπαρξη πρόθεσης διαφυγής από τη χώρα, όμως, εκείνο που ο auteur έχει στο μυαλό του είναι η ολοκλήρωση της ταινίας που γυρίζει… εξ αποστάσεως. Πρόκειται για δράμα που λαμβάνει χώρα στην Τουρκία, με βασικούς ήρωες ζεύγος Ιρανών, οι οποίοι αναμένουν να πάρουν στα χέρια τους πλαστά διαβατηρία, ώστε να φύγουν για την Ευρώπη. Η σκηνοθετική καθοδήγηση γίνεται από πλευράς Παναχί μέσω… Ιnternet, καθώς και ενός επιτόπου εντεταλμένου του, με την ιδιαιτερότητα το πρωταγωνιστικό ζευγάρι να περιμένει και στην πραγματική ζωή να του παραδοθούν πλαστά διαβατήρια για να «την κάνει» μακριά. Παράλληλα με τα προβλήματα που προκύπτουν από τις… χαμηλές ταχύτητες του διαδικτύου στο επαρχιακό Ιράν, ο Παναχί βρίσκεται άθελα του στο επίκεντρο υπόθεσης ερωτικής αντιζηλίας με πρωταγωνιστές τρεις νέους του χωριού στο οποίο έχει καταφύγει. Η ύπαρξη φωτογραφίας που σύμφωνα με (υποτίθεται) μαρτυρίες έχει τραβήξει, η οποία απεικονίζει τρυφερό στιγμιότυπο λογοδοσμένης κοπέλας με τρίτο πρόσωπο, έχει προκαλέσει μέγα σκάνδαλο. Ο σκηνοθέτης αρνείται πεισματικά την εμπλοκή του στην υπόθεση, μιας και τέτοια φωτογραφία δεν υπάρχει, τα ήθη και έθιμα του χωριού, εν τούτοις, περί άλλων τυρβάζουν.

Ο Παναχί στήνει ένα κατά τι «meta» πλαίσιο για τις ανάγκες του φιλμ του (και ειδικότερα για την υποπλοκή του ζεύγους των μεταναστών), όπου μυθοπλασία και πραγματικότητα μπλέκουν μεταξύ τους, κάνοντας τα όρια τους να μοιάζουν συχνά δυσδιάκριτα. Ακούγεται ενδιαφέρον, όμως, μόνο τέτοιο δεν είναι, μιας και ο auteur φαίνεται να έχει περισσότερο κατά νου τον…. εαυτό του, αντιπαραβάλλοντας την τάση παράνομης φυγής του ζευγαριού, με την αντίστοιχη δική του. Από την άλλη, το δεύτερο σκέλος του «Αρκούδες Δεν Υπάρχουν» αποτελεί ένα γνήσιο δείγμα ηθογραφικού σινεμά (στα πρότυπα του δασκάλου Αμπάς Κιαροστάμι), όπου η μυθοπλασία μπλέκει πια με το documentary. Ως κινηματογραφικό δείγμα παρουσιάζει σαφώς μεγαλύτερο ενδιαφέρον, αναδεικνύοντας μια σειρά παράξενων (για τον δυτικό κόσμο) τοπικών εθίμων και δοξασιών. Η διαρκής (και μάταιη) αναζήτηση της περίφημης φωτογραφίας, όμως, προσδίδει στην πλοκή μια αφόρητη δόση επανάληψης, με τις συνεχείς συσκέψεις (ένεκα άτυπου δικαστηρίου) ανάμεσα σε προύχοντες και Παναχί να καταλήγουν σταδιακά σε… γερά χασμουρητά αδιαφορίας για τα όποια τεκταινόμενα. Υπό αυτό το πρίσμα, μάλιστα, η ταινία θα μπορούσε εύκολα να λέγεται… «Φωτογραφίες Δεν Υπαρχουν».

Κάπου μέσα σ’ όλα αυτά διαφαίνεται μια γλυκόπικρη επιθυμία από πλευράς Ιρανού auteur, ώστε να αναδείξει την δύναμη του μέσου που υπηρετεί, μιας και και σε αμφότερες τις περιπτώσεις των υπολποκών μία… εξ αποστάσεως camera και μία ανύπαρκτη φωτογραφία κινούν τους τροχούς της πλοκής. Είναι σαν να δηλώνει με σαρκασμό προς το ιρανικό κράτος πως με το απόλυτο τίποτα νίκησε ξανά, όμως, αυτό είναι κάτι που αντικειμενικά ενδιαφέρει πρωτίστως τον ίδιο και εν συνεχεία τους αιώνια πιστούς φεστιβαλικούς του συνοδοιπόρους. Όσον αφορά εμένα (που δεν ανήκω σε αυτό το «είδος»), οι «Αρκούδες» του δεν επικοινώνησαν καθόλου μαζί μου, σε σημείο ν’ αρχίσω να εύχομαι να εμφανιστούν αληθινές αρκούδες επί της οθόνης (έστω και χωρίς να έχουν σνιφάρει… κοκαΐνη), μπας και το θέμα αποκτήσει μια άλλου τύπου «meta» διαστάση. Φευ, όμως, ο τίτλος λέει την αλήθεια: «Αρκούδες Δεν Υπάρχουν», σε αντίθεση με μια ελαφριά κυνική διαθέση, εναρμονισμένη με τη συμπαθή παρουσία κάποιων εκ των ερασιτεχνών ηθοποιών του καστ. Αυτό, όμως, εν δύναται ν’ αποτελέσει ισχυρό δέλεαρ θέασης του φιλμ.