της Βαρβάρας Κοντονή

Μαθήματα ρουμανικής Ιστορίας από τον Ράντου Ζούντε, σκηνοθέτη του ιδιότυπου εθνογραφικού road movie «Αφερίμ!», ο οποίος επιστρέφει εδώ με μια ακόμη εγχώρια έμπνευση, με τις «Σημαδεμένες Καρδιές» να αποτελούν μια εκτεταμένη μίξη ιστορικών και μυθοπλαστικών στοιχείων, με τη «στενή» όμως αυτοβιογραφική προδιάθεση να υπερτερεί πολλές φορές της πιο χαλαρής αφηγηματικής δομής, καθιστώντας την ταινία περισσότερο μια εμπειρία για τους γνώστες και λιγότερο μια ακόμη απλή επιλογή για τις αίθουσες. Δεδομένης της βαρύνουσας σημασίας που χαίρει το όνομα του Μπλέτσερ ως προσωπικότητας με μεγάλο πολιτιστικό αντίκτυπο στο εσωτερικό της Ρουμανίας, το φιλμ του Ζούντε συνιστά μια απόπειρα για την αναπαράσταση μιας εποχής και ενός χαρακτήρα εν γένει τοπικού, τρόπον τινά μια ταινία – αφιέρωση σε έναν σπουδαίο συμπατριώτη, τεχνικά προσεγμένη και αναπαραστατικά πιστή, που όμως λίγες βλέψεις μπορεί να έχει για ευρύτερη αποδοχή, πέραν των διεθνών φεστιβάλ.

Ο Εμάνουελ (Ρους) είναι ένας νεαρός που πάσχει από φυματίωση των οστών (γνωστή και ως Νόσος του Pott), με αποτέλεσμα να κρίνεται επιτακτική η εισαγωγή του σε ένα σανατόριο, προκειμένου να ακολουθήσει μια μακρόχρονη και ενίοτε επίπονη θεραπεία. Εκεί βλέποντας τον καιρό να περνά, περιορισμένος σωματικά από ένα αυτοσχέδιο εκμαγείο που αποτρέπει την οποιαδήποτε κίνηση του κορμού του, ως μέσο περιορισμού της ασθένειας, θα ερωτευθεί, θα συνάψει φιλίες με τους υπόλοιπους τρόφιμους του ιδρύματος και θα αναζητήσει μαζί τους το νόημα της ύπαρξης στις φιλοσοφικές του ιδέες, σε μια από κοινού προσπάθεια για τη διατήρηση μιας υποτυπώδους κοινωνικής ταυτότητας και μιας άλλης ζωής που μοιάζει διαρκώς να ξεμακραίνει.

Αν και δεν γίνεται ποτέ ξεκάθαρο, μιας που δεν μοιράζονται το ίδιο όνομα, ο ήρωας του Ζούντε είναι ένας κατά προσέγγιση Μπλέτσερ, εμφανώς μοιραζόμενος με το υπαρκτό πρόσωπο το σύνολο των υπαρξιακών του αναζητήσεων και ανησυχιών, ακόμη κι αν δεν βλέπουμε ποτέ τον Εμάνουελ να γράφει τα απομνημονεύματα του εγκλεισμού του στο σανατόριο. Έχοντας στο πλευρό του και πάλι τον διευθυντή φωτογραφίας του «Αφερίμ!», Μάριους Παντούρου, ο Ζούντε επικεντρώνεται σεναριακά στα τελευταία χρόνια του Μπλέτσερ, διαλέγοντας να φιλμάρει την ταινία του με τρόπο που σιγοντάρει τη «στατικότητα» και τη μη αλλαγή της κατάστασης του πρωταγωνιστή, με μια camera «παρατηρητή», ένα σύνηθες στυλ των Ρουμάνων δημιουργών. Θέλοντας να υπερτονίσει τη χρονικότητα και τον τεράστιο αντίκτυπο της εποχής (ο Μπλέτσερ είναι, άλλωστε, ένας άνθρωπος της εποχής του), ο Ζούντε επιμένει στην οπτική αποτύπωση των κινηματογραφικών καρέ σε «παλιακό» aspect ratio 1.33:1, προβάλλοντας παράλληλα στίχους από το έργο του συγγραφέα (εδώ ως σκέψεις και λέξεις του Εμάνουελ) υπό τη μορφή διατίτλων, μια απόφαση που λόγω περιεχομένου ίσως και να λειτουργεί εκ πρώτης όψεως, εντούτοις σταδιακά και μέχρι το τέλος της ταινίας (και είναι μακριά αυτό το τέλος…) έχει γίνει πλέον προφανές πως είναι απλά υπερβολικά κουραστικό.

Το «Σημαδεμένες Καρδιές» είναι μια ταινία που δεν βλέπεται εύκολα από όσους δεν έχουν μια καλή γνώση των ιστορικών πεπραγμένων και αυτό γιατί απαιτεί από τον θεατή να διαθέτει ένα κάποιο υπόβαθρο, ικανό να αναλύσει και να «φιλτράρει» τις πάμπολλες αναφορές που δεν εξαντλούνται ποτέ καθ’ όλη τη διάρκεια του φιλμ. Η απειλή τού Δευτέρου Παγκοσμίου, η βαθμιαία άνοδος του αντισημιτισμού, η απομόνωση, η απουσία μιας πραγματικής κοινωνικής ζωής, η σεξουαλικότητα του Εμάνουελ, όλα μετατρέπονται σε όχημα για μια βαθύτερη φιλοσοφική αναζήτηση από την πλευρά του ήρωα, που παρά το γεγονός πως επιχειρεί να ελαφρύνει το αφηγηματικό κλίμα με νότες αυτοσαρκαστικού χιούμορ, αποτυγχάνει τελικά να δημιουργήσει ένα ενδιαφέρον περιβάλλον. Με ένα σενάριο που εγκλωβίζεται μέσα στην ίδια την αυτοαναφορικότητα του ήρωά του και ένα «στεγνό» στατικό πλανάρισμα που προοδευτικά γίνεται φορτικό, αν όχι ολοκληρωτικά εξαντλητικό, το φιλμ του Ζούντε αν μη τι άλλο δεν κρύβει τις προθέσεις του σχετικά με το τι πραγματικά είναι (μια βαριά, ακαδημαΐζουσα αυτοβιογραφία). Παραμένει, όμως, απορίας άξιον το πόσοι θα καταφέρουν να διατηρήσουν το ενδιαφέρον τους καθ’ ολη τη διάρκεια των 141 λεπτών μιας ταινίας που θέλει, στη σαρωτική της πλειοψηφία, τους ήρωές της να βρίσκονται καθηλωμένοι σε… οριζόντια στάση πάνω στα μικροσκοπικά τροχήλατα φορεία τους.