του Ηλία Φραγκούλη

Το Νοέμβριο του 2005, μία «κόπια εργασίας» της ταινίας του Γιάννη Οικονομίδη παίζεται σε μεταμεσονύκτια του Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης (εκτός προγράμματος). Η εταιρεία διανομής (που τόσο υποστήριξε τον σκηνοθέτη με το «Σπιρτόκουτο») κάνει πίσω, σε διάφορες προβολές μεγάλη μερίδα θεατών και κριτικών αγανακτεί, έξω προκύπτουν συμμετοχές σε τέσσερα διεθνή φεστιβάλ… Στην Ελλάδα, όμως, η «Ψυχή στο Στόμα» μένει στα αζήτητα. Από διανομέα, αίθουσες, κρατικά βραβεία «ποιότητας». Και, ξαφνικά, ένα «υπόγειο» (για να μην του φορέσω τον τίτλο του «underground» και παρεξηγηθούμε) ρεύμα ανθρώπων και καλλιτεχνών δημιουργεί σήμερα μία ασπίδα προστασίας για το φιλμ που κανένας δεν άφηνε να δοκιμάσει την τύχη του απέναντι στο πραγματικό κοινό. Εκείνο που πληρώνει και παίρνει το ρίσκο να λατρέψει ή να στείλει στο πυρ το εξώτερο μια ταινία. Με την διαφορά ότι το τελευταίο, ως ενδεχόμενο, δεν προβληματίζει ιδιαίτερα τον δημιουργό της. Από την κόλαση έρχεται, τι έχει να φοβηθεί;

Ατυχείς συγκυρίες με υποχρέωσαν να δω την «Ψυχή στο Στόμα» σχετικά αργά. Αλλά, μερικές φορές, το timing μπορεί να είναι σημαδιακό. Στα τέλη του περασμένου Νοέμβρη, με το πανταχού παρών θέμα της εκτέλεσης πέντε κυνηγών από ένα «καλό παιδί» στο Αγρίνιο, το point of view που αφορά στον όρο «εν βρασμώ» μετατρέπει την ταινία του Οικονομίδη σε κάτι τόσο ρεαλιστικό που σε κάνει να τρομάζεις – για τη ζωή σου. Στεγνή απεικόνιση μιας ελληνικής πραγματικότητας μικροαστικής, «λαϊκής» ή lumpen, η «Ψυχή» βουτάει σ’ ένα κοινωνικό σύμπαν που για πολλούς από εμάς… δεν υπάρχει, και παρακολουθεί τον σιωπηλό Γολγοθά του Τάκη, ενός κακομοίρη οικογενειάρχη που δουλεύει σε βιοτεχνία κι αγωνίζεται να τα φέρει βόλτα με γυναίκα, μωρό, χρέη, μία αδελφή «προβληματική» που ο γαμπρός του θέλει να του πασάρει ανεπιστρεπτί. Ο Τάκης είναι ένα πλάσμα άκακο που όλα τα υπομένει, μέσα σ’ ένα περιβάλλον έκρυθμο από τη λεκτική και σωματική βία των άλλων. Αλλά, έως πότε;

Η αλήθεια είναι πως στη θέασή του, το φιλμ απαιτεί να έχεις ισχυρά ψυχικά αποθέματα για ν’ αντέξεις την καταπίεση που ασκεί ο Οικονομίδης με την οικονομία των εκφραστικών του μέσων, την ήρεμη δύναμη των καρέ που ενίοτε θυμίζουν βινιέτες παρακμιακών comic και τις αδιάκοπες ριπές βωμολοχίας που θα σου ανεβάσουν το αίμα στο κεφάλι άνευ προηγουμένου. Μέσα σε όλο αυτό το κλίμα, αισθάνθηκα πως στις σιωπές της η «Ψυχή στο Στόμα» μου έκλεβε το οξυγόνο, με έπνιγε με αγανάκτηση και δίκιο και, στο τέλος, με άφηνε «στον τόπο» για να μου δώσει ένα απλό μάθημα. Να βγω από την αύρα του παθητικού πολίτη. Κι ας κυκλοφορούν θεριά ανήμερα εκεί έξω. Ακόμη και μόνος εναντίον όλων, κάτι θα κερδίσεις στο φινάλε. Και η ήττα θέλει την τιμή της, ρε γαμώτο!

Δεν ξέρω πως μπορεί να αντιδράσετε βλέποντας αυτό το έργο. Μπορεί ν’ αναζητήσετε την έξοδο κινδύνου, μπορεί να θέλετε να πλακώσετε τους υπόλοιπους θεατές, μπορεί να θέλετε να μπείτε στο βιβλίο των ρεκόρ ως ο serial killer που διαμέλισε τους περισσότερους ανθρώπους εντός αιθούσης στα χρονικά! Ή μπορεί και ν’ αρχίσετε να βρίζετε τους πάντες, να θυμηθείτε τον Πίτερ Φιντς από το «Δίκτυο», να νοσταλγήσετε τον χασάπη Φιλίπ Ναόν από το «Μόνος Εναντίον Όλων» και ν’ αναζητήσετε τον Τάκη μέσα σας, για να του σφίξετε το χέρι και να του ψιθυρίσετε… «Όλα καλά, ρε». Όπως και να ‘χει, δείτε την ταινία, συζητήστε την, καυγαδίστε, λατρέψτε, θυμώστε, κλάψτε, νιώστε την οργή της. Γιατί τυγχάνει να είναι η μοναδική ελληνική ταινία με καλλιτεχνικό λόγο ύπαρξης στη φετινή σεζόν.