της Ιωάννας Παπαγεωργίου

Η ιστορία, λένε, γράφεται από τους νικητές. Όχι πάντα. Μερικές φορές, οι ηττημένοι βρίσκουν τρόπους να βγουν, αθόρυβα, από πάνω. Κι αυτή η αλήθεια πάλλεται στον πυρήνα αυτής της ταινίας και την οπλίζει με το μεγαλύτερο ποσοστό της αξίας της. Αφαιρετικά, χωρίς εμφατικά λόγια, εξηγήσεις και συμπεράσματα, με εμβόλιμες ημερομηνίες, λίγα ιστορικά στοιχεία, αρχειακές φωτογραφίες και flash forward 80 και κάτι χρόνια μετά, σε διαρκή διάλογο με τον θεατή, η αμφιλεγόμενη, γεμάτη μαύρες σελίδες, Ιστορία του αμερικάνικου Νότου αποκαλύπτεται. Για να συνειδητοποιήσεις, για πρώτη φορά ίσως, πως πολλοί Νότιοι, πλούσιοι, λευκοί γαιοκτήμονες, ήθελαν να νικήσουν τον Εμφύλιο. Πάση θυσία. Όχι, όμως, δική τους. Αλλά των φτωχών, άνευ σκλάβων, επίσης λευκών αγροτών, τους οποίους υποχρέωναν να πολεμήσουν και τιμωρούσαν δια απαγχονισμού σε περίπτωση λιποταξίας, προτού εισπράξουν και εξωφρενικούς φόρους από τις οικογένειές τους, σε κάθε περίπτωση.

Να μάθεις πως έτσι, τον πόλεμο τον έχασαν τόσο από τους Βόρειους, όσο και κυρίως εκ των έσω, από οργανωμένους και μη λιποτάκτες και επαναστάτες σαν τον Νάιτ. Και να καταλάβεις με σαφήνεια, πως παρ’ όλα αυτά αμέσως μετά τη δολοφονία του Λίνκολν βρήκαν τρόπους να παρακάμψουν το Σύνταγμα, να επιστρέψουν στο ρατσιστικό status quo, να πάρουν πίσω τις περιουσίες τους και τους σκλάβους τους και να αφήσουν την Ku Klux Klan να κάνει party, χωρίς να θέσουν σε κίνδυνο τη θέση τους στις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής. Για πολλά, πολλά, πάρα πολλά χρόνια. Δεν ξέρω εσύ, αλλά εγώ βρήκα όλες αυτές τις αποκαλύψεις άκρως ενδιαφέρουσες και σημαντικές. Ένιωσα την ανάγκη να τις ψάξω, μαζί με τη βιογραφία του Νάιτ περαιτέρω, εγκυκλοπαιδικά, και έπιασα τον εαυτό μου να τραβάει νοερά πολλές παράλληλες, διαφωτιστικές γραμμές με τη διεστραμμένα νεοφιλελεύθερη πραγματικότητα, τις ρατσιστικές εξάρσεις γενικά, και την εξακολουθητική ασημαντότητα των μαύρων ζωών ειδικά, του σήμερα. Γι’ αυτό και μόνο τον λόγο, ως αφορμή εκδήλωσης ευσυνείδητης εξερεύνησης του παρελθόντος και επίκαιρων, γόνιμων κοινωνικοπολιτικών σκέψεων, αυτή η ταινία είναι αξιοπρόσεκτη.

Είναι, επίσης, καλή. Έως έναν βαθμό. Χάρη στις εξαιρετικές ερμηνείες σύσσωμου του καστ και τη χαρακτηριστική ικανότητα του Ρος να κινηματογραφεί τον άνθρωπο ως αναπόσπαστο κομμάτι του περιβάλλοντός του. Και δη, στη συγκεκριμένη περίπτωση (όπως και στους «Αγώνες Πείνας») τη Φύση. Αδάμαστη, πολυμορφική, άγρια σοφή και πανέμορφη πάντα, βίαια πράσινη, ομιχλώδη, βαλτώδη, δύσβατη και πνιγμένη σε μυστηριώδες ημίφως εδώ, στα Bayou του Μισισιπή. Ωστόσο, παρά την εξαιρετικά φιλότιμη, απέριττη προσπάθεια του ΜακΚόναχεϊ, ο Νάιτ δεν προκύπτει τελικά αμφίσημος και αμφιλεγόμενος όσο η Φύση γύρω του, ή η αληθινή, εγκυκλοπαιδική εκδοχή του. Γιατί, πέφτοντας στην παγίδα που ελάχιστα, λιγότερο ή περισσότερο φιλόδοξα, ιστορικά έπη έχουν καταφέρει να αποφύγουν, αυτή η ταινία δεν τον βιογραφεί, τον αγιογραφεί. Κανένα ουσιαστικό ψεγάδι, αλλά και κανένα στιβαρό κίνητρο δεν βρίσκει και δεν κοινωνεί στις επιλογές, τις πράξεις και την πορεία της ζωής του. Εντύπωση που εντείνεται με την α λα Ιησούς Χριστός απεικόνισή του, με το μακρύ μαλλί και τη γενειάδα.

Έτσι παραμένει απρόσιτος και η συναισθηματική εμπλοκή τού θεατή αποκλείεται. Κι αν αποκλείεται με αυτόν μία, με τους χαρακτήρες που τον περιστοιχίζουν είναι παντελώς αδύνατη, καθώς και ελάχιστος συγκριτικά χρόνος τούς δίνεται επί της οθόνης, και πάνε κι έρχονται, εξαφανίζονται και επανεμφανίζονται στα δρώμενα αιφνίδια και αποσπασματικά, υπηρετώντας τη χρονική σειρά της αφήγησης και όχι τους κώδικες συμπεριφοράς του χαρακτήρα τους (εξόφθαλμο παράδειγμα η πρώην γυναίκα του Νάιτ, Σερίνα, της – είδα φως και μπήκα – Ράσελ). Ατελής, αντίθετα με τον τέλειο όπως τον αντιλαμβάνεται ήρωά της, και με απειλητικά μεγάλη και όχι εντελώς δικαιολογημένα διάρκεια, αυτή η ταινία θέλει και καταφέρνει να πει πολλά. Ανθρώπινα. Ο άνθρωπος, όμως, δεν νοείται χωρίς συναίσθημα. Το οποίο διαδρά με τη λογική, για να αντιληφθούν και να (αντι)δράσουν στον κόσμο, συνθέτοντας το θυμικό. Την ψυχή. Και σε αυτήν, τούτη η ταινία δεν λέει τίποτα.