FreeCinema

Follow us

Η ΚΙΒΩΤΟΣ ΤΩΝ ΑΝΘΡΩΠΩΝ (2015)

(FRANCOFONIA)

  • ΕΙΔΟΣ: Φιλοσοφικό Ντοκιμαντέρ
  • ΣΚΗΝΟΘΕΣΙΑ: Αλεξάντρ Σοκούροφ
  • ΔΙΑΡΚΕΙΑ: 88'
  • ΔΙΑΝΟΜΗ: FILMTRADE

Με αφορμή την ιστορία του Λούβρου κατά τη διάρκεια του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου και την ουσιαστική «αντίσταση» των εκθεμάτων του απέναντι στη ναζιστική εισβολή, ο Αλεξάντρ Σοκούροφ επιστρέφει μετά τη «Ρώσικη Κιβωτό» του στη μελέτη της Τέχνης, της Ιστορίας και της μεταξύ τους αλληλεπίδρασης καθώς και στη σημασία που έχει αυτή η… ζύμωση για τον ίδιο τον άνθρωπο.

Κατά μία έννοια, η «Κιβωτός των Ανθρώπων» συνοψίζει τους κυριότερους σταθμούς ολόκληρης της φιλμογραφίας του Σοκούροφ. Σίγουρα, η πιο άμεση παραπομπή γίνεται στη «Ρώσικη Κιβωτό», την πρώτη επαφή του σκηνοθέτη με την Τέχνη και τη σχέση της με την Ιστορία (στην εμβληματική μία και μοναδική λήψη που εντυπωσιακά αποτελεί ολόκληρη την ταινία). Μια πιο προσεκτική ανάγνωση, ωστόσο, αποκαλύπτει τη σχέση τής… νέας αυτής «Κιβωτού» και με την τετραλογία της δύναμης (η οποία ξεκίνησε με το «Moloch» το 1999 και ολοκληρώθηκε με το διχαστικό «Faust» του 2011, έχοντας επικεντρώσει την προσοχή της σε μονάρχες της Ιστορίας σε μη στερεοτυπικές στιγμές) αλλά και τις περισσότερο φιλοσοφικές στιγμές του σκηνοθέτη, όπου προσπαθεί να ανακαλύψει την αλήθεια πίσω από την επιφάνεια των πιο ταπεινών ηρώων του. Κυρίως, όμως, η ταινία αποτελεί την πεμπτουσία τού τι απασχολεί τη δημιουργική persona τού Σοκούροφ, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι, όποιος δεν είναι ήδη εξοικειωμένος μαζί της, θα ανακαλύψει κάτι που αυτόματα θα τον συγκλονίσει.

Το σύμπαν του Σοκούροφ, εξάλλου, είναι πολύ κλειστό. Σε κάποια στιγμή, μάλιστα, και ο ίδιος ο σκηνοθέτης αναρωτιέται «αν ζάλισε το κοινό με το παραλήρημά του». Δεν είναι άδικος ο προβληματισμός του. Παρά τα λιγότερα από 90 λεπτά της διάρκειας του εγχειρήματος (μπορεί κάποιος να το πει ντοκιμαντέρ; Ταινία; Υβρίδιο;), η «Κιβωτός των Ανθρώπων» μοιάζει να διαρκεί περισσότερο, γεμάτη από την αρχή μέχρι το τέλος από τις γνώριμες ενδοσκοπικές αναλύσεις του Σοκούροφ, θυμίζοντας περισσότερο μονόλογο που αναπτύσσεται συνειρμικά παρά τεκμηριωμένα δομημένο ντοκιμαντέρ, το οποίο προσπαθεί να εξιστορήσει ή να ερμηνεύσει ιστορικά γεγονότα. Ο Σοκούροφ ουσιαστικά εμπνέεται από την Ιστορία για να εξερευνήσει τη δύναμη της Τέχνης, τον ρόλο της απέναντι στον πόλεμο και τον αντίκτυπό της στον άνθρωπο, όσο παραστρατεί σε φιλοσοφικές διαδρομές που έχουν να κάνουν όχι αποκλειστικά με το Παρίσι και το Λούβρο αλλά και με οτιδήποτε αφορά μεταφορικά ή κυριολεκτικά την κληρονομιά ενός έργου τέχνης.

Ακριβώς λόγω της ποιητικής ανάπτυξης της αφήγησης, το επίκεντρο μεταφέρεται συνεχώς από θεματική σε θεματική. Από τις εικόνες του Τσέχοφ και του Τολστόι στα νεκροκρέβατά τους, μεταφερόμαστε στη συνομιλία μέσω Skype του ίδιου του Σοκούροφ με έναν καπετάνιο, του οποίου το φορτίο αποτελείται κυρίως από container γεμάτα έργα τέχνης («Στα έθνη, ο ωκεανός βρίσκεται γύρω τους. Στον άνθρωπο, ο ωκεανός βρίσκεται μέσα του») για να οδηγηθούμε στη συνέχεια στην ταινία μέσα στην ταινία (βλέπουμε ακόμα και τα καρέ του φιλμ που τρέχει μέσα στην οθόνη, σε μια μάλλον kitsch επιλογή) που εξιστορεί την ιδιόμορφη σχέση που αναπτύχθηκε ανάμεσα στον τότε διευθυντή του Λούβρου, Ζακ Ζοζάρ, και τον αξιωματικό των Ναζί, Φραγκίσκο Βολφ Μέτερνιχ, και επιπλέον να παρακολουθήσουμε το φάντασμα του Ναπολέοντα να περιφέρεται μέσα στο Λούβρο αναγνωρίζοντας τον εαυτό του σε όλα τα έργα, ακόμα και στη Μόνα Λίζα («Σε όλα τα έργα, είμαι εγώ!»), όσο η Μαριάν, η προσωποποίηση της Γαλλίας, επαναλαμβάνει ασταμάτητα το τρίπτυχο του «Ελευθερία, Ισότητα, Αδελφότητα» της Γαλλικής Επανάστασης.

Παρόλα αυτά, αν και ο Σοκούροφ αντλεί την αφορμή από το Λούβρο, δεν ενδιαφέρεται αποκλειστικά μόνο για την ιστορία του. Περισσότερο τον αφορά ο λόγος που το Λούβρο αντιμετωπίστηκε με αυτόν τον τρόπο όταν τόσα άλλα ιστορικά μουσεία ισοπεδώθηκαν από τους Ναζί, η λογική του Μέτερνιχ που τον οδήγησε να έρθει σε αντιπαράθεση με τους ανωτέρους του (ο ίδιος ο σκηνοθέτης τού ανακοινώνει τι τον περιμένει στη ζωή του μετά την απομάκρυνσή του από το σώμα, σπάζοντας για άλλη μια φορά τη συνέχεια του χωροχρόνου) και η ίδια η ανθρωπιστική σημασία της Τέχνης, είτε αυτή αφορά την ιστορική και πολιτιστική συνέχεια («Τι θα κάναμε αν δεν γνωρίζαμε τα μάτια αυτών που έζησαν πριν από εμάς;», αναρωτιέται θαυμάζοντας την τεχνική της προσωπογραφίας) είτε την άρρηκτη σχέση της με τον πόλεμο («Πολέμησα για την Τέχνη!», ωρύεται ο Ναπολέων, αποκαλύπτοντας ότι η αυτή δεν σβήνει απλά έναν πόλεμο αλλά μπορεί άνετα και να αποτελέσει το έναυσμα για να ξεκινήσει κάποιος άλλος!). Οι συνειρμοί δε με την πρόσφατη καταστροφή των γλυπτών από το Ισλαμικό Κράτος του ISIS είναι απλά αναπόφευκτη, ειδικά όταν ο Σοκούροφ ρίχνει μια σύντομη ματιά στην Ασσυριακή Πτέρυγα.

Όσο ενδιαφέρον κι αν έχουν κατά στιγμές τα λεγόμενά του, όμως, η συνεχής μετάβαση από θέμα σε θέμα μπορεί να αποδειχτεί αποπροσανατολιστική, ειδικά για κάποιον που έχει έρθει απροετοίμαστος στην προβολή, χωρίς να είναι εξοικειωμένος με τη ματιά και το στιλ του σκηνοθέτη. Η «Κιβωτός των Ανθρώπων» δεν είναι ντοκιμαντέρ, δεν είναι μυθοπλαστική αναπαράσταση πραγματικών γεγονότων, δεν είναι μια πραγματεία σχετικά με την Τέχνη και τα οφέλη της. Είναι κάτι από τα προηγούμενα και ταυτόχρονα τίποτα από αυτά, περισσότερο μια κατάβαση στο μυαλό του δημιουργού, όσο προσπαθεί να εξηγήσει ουσιαστικά γιατί αναλύει όσα αναλύει, ακολουθώντας το μονοπάτι της δικής του σκέψης. Γι’ αυτό και το φιλμ είναι απόλυτα προσωπικό, χωρίς να ενδιαφέρεται τόσο για το πώς θα επικοινωνήσει με το κοινό του παρά με το πώς θα επιβιώσει από τις εχθρικές δυνάμεις (είτε αυτές συμβολίζονται από τους Ναζί κατακτητές είτε από τα στοιχεία της φύσης που απειλούν να ρίξουν στον ωκεανό container γεμάτα έργα τέχνης).

Το αν αυτό αφορά ή όχι τον καθένα είναι εξίσου προσωπική υπόθεση. Θα μπορούσε κανείς να πει ότι αυτό το περιεχόμενο θα μπορούσε να παρουσιαστεί περισσότερο συνεκτικά, ώστε να έχει μεγαλύτερο αντίκτυπο. Θα μπορούσε, επίσης, να είχε αποφύγει οπτικά τρικ που κλείνουν αποτυχημένα το μάτι σε μια άλλη εποχή (το ηχητικό κανάλι ή τα καρέ στο πλάι που συνοδεύουν μεγάλο κομμάτι της ταινίας, όπως και η φθορά της εικόνας – αν και χαρακτηριστική για τον σκηνοθέτη – δεν συνάδουν με το εξαιρετικά φωτογενές υλικό εντός του μουσείου). Δεν μπορεί, όμως, κανείς να αμφιβάλει ότι αυτή είναι μια καθαρά ξεχωριστή δημιουργία, που ξεφεύγει από τις συνήθεις κινηματογραφικές διαδρομές, όντας θαυμαστή εξίσου για την τόλμη και τα ρίσκα της, τις επιτυχίες αλλά και τις εμφανείς αδυναμίες της.

ΕΙΝΑΙ ΓΙΑ ΜΕΝΑ;

Αν δεν έχεις την παραμικρή ιδέα περί του τι σημαίνει «Σοκούροφ», μην το επιχειρήσεις καν. Υπάρχουν πολύ πιο ομαλές (τρόπος του λέγειν) είσοδοι στη φιλμογραφία τού σκηνοθέτη, τις οποίες θα ήταν προτιμότερο να αναζητήσεις αν θέλεις σώνει και καλά να πειραματιστείς. Αν πάλι είσαι ένας «φυσιολογικός» θεατής, που χρειάζεται τη συνηθισμένη αφηγηματική ανάπτυξη ιστοριών και χαρακτήρων για να κοινωνήσει μια ταινία, εδώ με απόλυτη βεβαιότητα θα… κλωτσήσεις, καθώς θα έρθεις αντιμέτωπος με κάτι που θα τεστάρει τις αντοχές και τα κινηματογραφικά σου όρια. Ωστόσο, αν είσαι «καμένος» με την Τέχνη, την Ιστορία, τα «πειραγμένα» ντοκιμαντέρ και τη φιλοσοφική αναζήτηση, εδώ σίγουρα θα νιώσεις σαφώς πιο οικεία. Όσοι φέρουν με περηφάνια τον τίτλο του «arthouse θεατή» δε χρειάζονται επιπλέον συστάσεις, όλοι οι υπόλοιποι, όμως, θα πρέπει να το σκεφτούν πολύ πριν περάσουν την είσοδο του σινεμά γιατί ο προβληματισμός του δημιουργού, «αν ζάλισε το κοινό με το παραλήρημά του», θα μετατραπεί αυτόματα σε βεβαιότητα.


MORE REVIEWS

ΓΚΟΤΖΙΛΑ x ΚΟΝΓΚ: Η ΝΕΑ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑ

Ένα μυστηριώδες σήμα (κινδύνου;) έρχεται από τα βάθη της Κοίλης Γης και καλεί την ερευνητική ομάδα που προστατεύει τον Κονγκ στη Νήσο του Κρανίου να βρεθεί στα έγκατα αχαρτογράφητων περιοχών, ελπίζοντας να μην αναμειχθεί και ο Γκοτζίλα, προκαλώντας νέες επικές μάχες.

ΑΔΕΣΠΟΤΑ ΚΟΡΜΙΑ

Ποια είναι τα όρια των δικαιωμάτων μας επάνω στο ίδιο μας το σώμα, σε συνάρτηση με τις ανά την Ευρώπη υπάρχουσες νομοθετικές ρυθμίσεις που ορίζουν το πόσο αυτό μας ανήκει; Ένα έργο τεκμηρίωσης που επιχειρεί να θίξει και να απαντήσει σε πολλά νομικά και ηθικά διλλήματα… ζωής και θανάτου.

ΤΟ ΑΓΟΡΙ ΤΟΥ ΘΕΟΥ

Μπολόνια, 1858. Εξάχρονο αγόρι οικογένειας Εβραίων τίθεται αναγκαστικά υπό την επιμέλεια του Πάπα, προκειμένου να μεγαλώσει σύμφωνα με τις αρχές της Καθολικής Εκκλησίας. Οι γονείς του θα κάνουν τα πάντα για να το πάρουν πίσω, όμως, η κόντρα με την παπική Ρώμη δεν είναι απλή υπόθεση.

Η ΧΙΜΑΙΡΑ

Φυλακόβιος αρχαιοκάπηλος επιστρέφει στον τόπο του εγκλήματος, όπου ξαναβρίσκοντας την παλιοπαρέα των συναδέλφων του, ξηγιέται… παλιά του τέχνη κόσκινο. Ή μήπως κυνηγάει χίμαιρες;

ΚΟΥΚΛΕΣ ΤΗΣ ΔΡΕΣΔΗΣ

Νεαρή δημοσιογράφος ερωτεύεται αιρετικής στάσης ζωγράφο και performance artist. Όταν η δεύτερη πεθαίνει, η πρώτη αγωνίζεται να νικήσει την ελληνική γραφειοκρατία, ζητώντας να παραλάβει τη σορό της αγαπημένης της συντρόφου.