του Δημήτρη Δημητρακόπουλου

Η πρώτη ευχάριστη έκπληξη που προσφέρει το ντοκιμαντέρ του Απόστολου Καρακάση είναι το γεγονός ότι δεν αποτελεί ξερά μία ακόμα μελέτη της οικονομικής κρίσης. Αντιθέτως, προσπαθεί να προσφέρει μια απάντηση σε αυτή, να εξερευνήσει έναν εναλλακτικό τρόπο αντιμετώπισής της και να μελετήσει τους ανθρώπους μπροστά στην καθοριστική εκείνη στιγμή που πρέπει να λάβουν μια μεγάλη απόφαση, η οποία (με απόλυτη βεβαιότητα) θα τους βγάλει από τη ζώνη ασφαλείας τους. Είναι ένα αμιγώς αισιόδοξο εγχείρημα, κοιτάζοντας με αβεβαιότητα αλλά με θάρρος στο μέλλον και υπογραμμίζοντας ότι η λύση τις περισσότερες φορές βρίσκεται στα χέρια των ίδιων των ανθρώπων, αλλά και ταυτόχρονα μια ρεαλιστική σπουδή της πραγματικότητας, στοιχειοθετώντας ότι συνήθως αυτή ακριβώς η λύση αντιστοιχεί και σε μία ξαφνική «βουτιά στα βαθιά».

Για αυτόν τον λόγο, ο «Επόμενος Σταθμός: Ουτοπία» παρακολουθεί τις συζητήσεις μεταξύ των εργατών και την προσπάθειά τους να αντεπεξέλθουν λειτουργικά στις νέες απαιτήσεις (ο αρχικός ενθουσιασμός γρήγορα μετατρέπεται σε φόβο του αγνώστου και πανικό), τον αγώνα τους να δημιουργήσουν μία νομική μορφή που θα τους επιτρέψει να προχωρήσουν οργανωμένα στο επόμενο βήμα (όπου αποκαλύπτεται με γλαφυρό τρόπο και η ανικανότητα της πολιτείας να προσφέρει ένα επαρκές πλαίσιο για μια τέτοια διαδικασία), την αποφασιστικότητα μερικών από αυτούς να αναζητήσουν πόρους όπου είναι αυτό δυνατόν (από τους… συγγενείς τους μέχρι τα εργατικά συνδικάτα του εξωτερικού) και την αβεβαιότητα αρκετών μην βγουν περισσότερο ζημιωμένοι στο τέλος, καθώς και τις εσωτερικές τους συγκρούσεις και την ανομοιογένεια στον βαθμό που ο καθένας είναι πρόθυμος να δοθεί ολοκληρωτικά στο έργο τους (δεν αργούν να παρατηρηθούν τα πρώτα «καρφιά» όπως και οι ευθείες κατηγορίες, ειδικά εκεί που υπεισέρχεται η διαχείριση των χρημάτων, αλλά και οι πρώτες απώλειες από ανθρώπους που επιλέγουν να ψάξουν δουλειά στο εξωτερικό). Ταυτόχρονα, δεν λείπουν οι παρενθέσεις από την υποστήριξη ακτιβιστών από το εξωτερικό αλλά και τα σχόλια της πρώην διευθύντριας της μονάδας, η οποία πονά για την οικογενειακή επιχείρηση και δηλώνει θλίψη αρνούμενη την ευθύνη της για την τροπή των γεγονότων.

Ωστόσο, η μεγαλύτερη επιτυχία της ταινίας είναι το γεγονός ότι η κάμερα αρνείται να πάρει θέση, αρνείται να κρίνει, αρνείται να βάλει σε ταμπέλες τους ανθρώπους που παρατηρεί. Αντίθετα, προβάλλει τις αντιφάσεις, τον πανικό, την αβεβαιότητα, τα πισωγυρίσματα, τις πολιτικές υποσχέσεις και την απολογία του «αφεντικού», με μια ψυχραιμία που αφήνει την τελική κρίση στον θεατή. Το εντυπωσιακό, επιπλέον, είναι πως από όλη αυτή την καταγραφή δημιουργείται ένα κοινωνικό ψυχογράφημα, το οποίο μπορεί να επεκταθεί και, τελικά, να αγγίξει πολύ περισσότερο κόσμο από όσο αρχικά αφορά. Δεν είναι εργατικό manifesto, δεν είναι θρίαμβος της θέλησης, δεν είναι καν ένα παραμύθι. Είναι, όμως, ένα ρεαλιστικό πορτρέτο, μια αφήγηση έμπνευσης, μια ιστορία της διπλανής πόρτας της κρίσης και ο αγώνας για το αντίδοτο σε αυτή.

Εκεί που το φιλμ προδίδει ανεπάρκεια είναι στο γεγονός ότι δεν δίνει την ίδια φωνή σε όλους, με αποτέλεσμα μερικές προσωπικότητες να βγαίνουν ολοκληρωμένες και δικαιωμένες ενώ άλλες να περιορίζονται στον ρόλο του… γκρινιάρη. Επιπλέον, δείχνει να αγνοεί πλήρως τα αίτια της αρχικής κατάστασης, αφήνοντας εκτός πλάνου παράγοντες που πιθανότατα κάνουν δύσκολη ακόμα τη ζωή των εργατών και στην εποχή της αυτοδιαχείρισης. Σίγουρα η ματιά είναι προσηλωμένη στο μέλλον, όμως, εδώ φαίνεται το παρελθόν να καλύπτεται μόνο από τις απελπισμένες δηλώσεις της πρώην διευθύντριας, κάτι που περιορίζει τους ορίζοντες του φιλμ. Πέρα από τις ενστάσεις, όμως, το «Επόμενος Σταθμός: Ουτοπία» αποτελεί εξαιρετικά επίκαιρο σινεμά τεκμηρίωσης και βλέπει πέρα από τη μιζέρια της κρίσης προς ένα δύσκολο αλλά αναπόφευκτο αύριο.