της Σοφίας Σταυριανίδου

Η ταινία γυρίστηκε στα 1971, διαθέτει άπειρες ωραίες μουσικές από τα 60’s και τα 70’s σε original εκδοχή, για τις οποίες όμως είχαν ληφθεί δικαιώματα μόνο για τη Γερμανία, γεγονός που αποτέλεσε βασική τροχοπέδη στην παγκόσμια διανομή του φιλμ, εξού και έμεινε φυλακισμένο στη χώρα του για αρκετά χρόνια. Ούτε και ο ίδιος ο Βέντερς δεν γνώριζε ότι υπήρχε η αυθεντική κόπια! Αποκαταστάθηκε, όντας σε κακή κατάσταση, έγινε με επιμέλεια η κοπτοραπτική των μουσικών κι έχουμε στη διάθεσή μας μια αποκαταστημένη εκδοχή που μας προσφέρει η STRADA στους κινηματογράφους από αυτή την εβδομάδα.

Η ιστορία εδράζεται στο ομώνυμο βιβλίο του Πέτερ Χάντκε, ενός ακόμη στενού συνεργάτη – γραφιά του Βέντερς για τα επόμενα χρόνια, αλλά εδώ ξεκινά και η φιλμική σύμπλευσή του με τον Ρόμπι Μίλερ στην φωτογραφία και τον Πέτερ Πρζιγκόντα στο μοντάζ. Πρόκειται για ένα περίεργο βιβλίο του Χάντκε, για το οποίο έχουν γραφτεί μελέτες επί μελετών για διάφορους λόγους. Ένας από αυτούς είναι ότι το βιβλίο, συγκεκριμένα ο ήρωάς του, δεν εντάσσεται σε κατηγορίες, δεν είναι ο ατιμώρητος Ρίπλεϊ, ούτε ο Ρασκόλνικοφ του Ντοστογέφσκι, ούτε είναι ένας serial killer μιας κάποιας κοπής – και όλο το στόρι δεν υποτάσσεται σε κανενός μυθοπλαστικού είδους δέση και λύση. Δεν μπορείς να αποφανθείς ξεκάθαρα για το τι είναι, παρά το γεγονός ότι έχει ιδιαίτερα θριλερικά στοιχεία, όμως… πάλι όχι, θρίλερ δεν είναι επουδενί. Έχουν γραφεί άπειρα και για την ταινία και δεν επιχειρούμε καν να βάλουμε ένα λιθαράκι στα πολλά, πολλαπλής οπτικής και ανάλυσης που έχει υποστεί το φιλμ. Μερικές σκέψεις καταθέτουμε μόνο και τα συμπεράσματα (ολο)δικά σας.

Η ταινία ανοίγει σε ένα γήπεδο, όπου ο τερματοφύλακας ονόματι Γιόζεφ Μπλοχ (παίζει με τα σύμφωνα ο Χάντκε, μιας και Μπλοκ θα ήταν σημειολογικά ορθότερο) τρώει γκολ σε ένα εκτός έδρας παιχνίδι, το οποίο θεωρεί άδικο γιατί θα έπρεπε να έχει δοθεί offside. Κινηματογραφικά, η στιγμή που μπαίνει το γκολ είναι υποτονική και μοιάζει με χωρατό στα μάτια του τερματοφύλακα αλλά και των θεατών. Η μπάλα στριφογυρίζει ανέμελη και καθόλου επιθετική, σαν να την κλώτσησε 5χρονο, για να συναντήσει τα δίχτυα του Μπλοχ, ο οποίος την κοιτάζει μη αντιδρώντας ή αναμένοντας την αντίστοιχη αντίδραση από τον διαιτητή. Ο τελευταίος δεν το δίνει offside και ο Μπλοχ γίνεται μαλλιά κουβάρια μαζί του, εγκαταλείποντας τον αγωνιστικό χώρο εν εξάλλω. Όλα αυτά διαρκούν περίπου πέντε λεπτά και το στόρι από κει φεύγει πια εντελώς από τα γήπεδα.

Αυτή η στιγμή που τρώει το γκολ ο Μπλοχ μπορεί να ιδωθεί και αλληγορικά, φυσικά, αν δει κανείς το τι συμβαίνει στη συνέχεια. Ο τύπος γυρνολογάει, πάει και βλέπει μια ταινία, κοιμάται με την εισπράκτορα του σινεμά και το επόμενο πρωί, παίζοντας οι δυο τους με ένα σχοινί, τη σκοτώνει. Άνευ λόγου και αιτίας. Παίρνει ένα λεωφορείο και κατευθύνεται από τη Βιέννη προς τα σύνορα, αναζητώντας την παλιά του αγαπημένη. Συναντά διάφορους lumpen τύπους στην πορεία του, ανταλλάσσει μαζί τους κάποιους ακατάληπτους διαλόγους, που μόνο με… Ζουλάφσκι προσομοιάζουν (καλά, αφαιρέστε το πάθος και την υστερία) και, τελικά, θα πει σε έναν άγνωστο ότι ο τερματοφύλακας ενός παιχνιδιού είναι πάντα στο περιθώριό του και ότι προκαλεί την προσοχή μόνο όταν η μπάλα είναι στα δίχτυα του.

Τούτη η τελευταία ρήση μπορεί να μας φωτίζει λιγάκι για την ατέρμονα άσκοπη περιπλάνηση του φίλου μας, και συνηγορεί στο να εικάσει κανείς ότι ο φόνος είναι ένας τρόπος αρνητικής, έστω, πρόκλησης του περιβάλλοντος ενδιαφέροντος. Μια μέρα βρίσκει στην εφημερίδα την είδηση του φονικού, μα είναι άγνωστο πού τρέχει το μυαλό του, αν φοβάται ή αν προσπαθεί ή αν θέλει καν να αποφύγει την τιμωρία. Ωστόσο, με αυτό ο τερματοφύλακας βρίσκεται στο επίκεντρο μιας προσοχής που φαίνεται να επιδιώκει. Η αποσπασματικότητα και το παράλογο των όσων βλέπουμε και ακούμε τον καθιστούν με ασφάλεια έναν απόλυτα χαμένο που «δεν τα παίρνει όλα», αλλά βαδίζει με μια μονοτονία τόσο μεγάλη όσο εκείνη ενός τερματοφύλακα που παρακολουθεί το παιχνίδι από μακριά με λίγες, πολύ λίγες στιγμές να αποσπούν τον αμφιβληστροειδή τού θεατή.

Ο Βέντερς, ευτυχώς, δεν κάνει υπαρξιακή πραγματεία – η ματιά του δεν έχει τα απαραίτητα θηλυκά στοιχεία για να το πετύχει. Αυτή η περιπλάνηση, όμως, σε βραχυπρόθεσμους στόχους του Γιόσεφ Μπλοχ, του τερματοφύλακα δολοφόνου που κακός δεν είναι, διαθέτει εν τέλει μια βαθιά υπαρξιακή ανησυχία: του ανθρώπου που βρίσκεται στο περιθώριο σε μόνιμη βάση, μην μπορώντας δίκαια και μέσα από τον κοινωνικό ιστό, απ’ όπου εκπορεύεται, να αιτιολογήσει τους λόγους της ύπαρξής του. Η επαφή με τους ανθρώπους, εξάλλου, όσο παράλογη κι αν είναι, επιβεβαιώνει ότι είσαι ζωντανός – και μάλιστα, όταν όλοι οι άλλοι είναι πιο «τρελαμένοι» από σένα, πώς είσαι και μια χαρά λογικός. Με τούτον τον άνθρωπο, νομίζω, κανένας δε μπορεί να συνδεθεί, και ο αποσπασματικός, τραχύς, εκκολαπτόμενα «road» τρόπος του Βέντερς σε αφήνει, αν όχι γεμάτο απορίες, σίγουρα αποξενωμένο.