της Ιωάννας Παπαγεωργίου

Ο Λονδρέζος Κέι είναι ιδιαίτερη περίπτωση ανθρώπου και πολυσχιδούς δημιουργού. Μουσικοσυνθέτης, τραγουδιστής, κωμικός, ζωγράφος, γραφίστας, πολυβραβευμένος διαφημιστής και κινηματογραφιστής περίφημων music videos (βλέπε «God’s Gonna Cut You Down» του Τζόνι Κας, μεταξύ πολλών άλλων), διευθυντής φωτογραφίας, ντοκιμαντερίστας, σεναριογράφος και σκηνοθέτης, κάνει σινεμά… όποτε του καπνίσει. Ορμώμενος όχι από επαγγελματική υποχρέωση, αλλά από ένστικτο, έμπνευση, ανάγκη έκφρασης και επιθυμία επικοινωνίας. Γύρισε την πρώτη του ταινία μυθοπλασίας στα 45 του: το θρυλικό, πλέον, «Μαθήματα Αμερικανικής Ιστορίας» (1998), οδηγώντας τον Έντουαρντ Νόρτον στην πρώτη του υποψηφιότητα για Όσκαρ πρώτου ρόλου, αλλά και μηνύοντας τη New Line και το αμερικανικό σωματείο των σκηνοθετών (DGA) επειδή δεν του επέτρεψαν να το υπογράψει ως… Χάμπτι Ντάμπτι! Οκτώ χρόνια αργότερα, μετά από 16ετή έρευνα, κινηματογράφηση και μοντάζ – ψιλοβελονιά, έφερε στον κόσμο το έτερο πολυσυζητημένο αριστούργημά του: το ασπρόμαυρο ντοκιμαντέρ «Lake of Fire», για τον πόλεμο λέξεων, διαδηλώσεων και διαμαρτυριών που συνεχίζει να προκαλεί η νομιμοποίηση των αμβλώσεων στις ΗΠΑ.

Με διαπιστευτήρια την επίσημη συμμετοχή και μια χούφτα κερδισμένα βραβεία σε μερικά από τα πιο ψαγμένα ανά τον κόσμο φεστιβάλ (σαν αυτά της Ντοβίλ, του Σάο Πάολο, του Γούντστοκ και του Τόκιο), αυτά τα «Μαθήματα Ζωής» αποτελούν, τυπικά, την τέταρτη ταινία του, αλλά ουσιαστικά μόλις τη δεύτερη. Αφενός γιατί ο – εξομολογημένα πια – παράλογος και εξωφρενικός δημόσιος πόλεμος που κήρυξε στο Χόλιγουντ, όταν δεν του έδωσε το χρόνο να μοντάρει τα «Μαθήματα Αμερικανικής Ιστορίας» όπως ήθελε, τον έχρισε για πολλά χρόνια persona non grata στην απέναντι πλευρά του Ατλαντικού. Αφετέρου, επειδή οι δύο προηγούμενες δουλειές του, «Lobby Lobster» και «Black Water Transit», παραμένουν για διάφορους λόγους ανολοκλήρωτες και είναι άγνωστο αν θα δουν κάποτε το… σκοτάδι της κινηματογραφικής αίθουσας.

Προς τι, όμως, όλος αυτός ο μακροσκελής, τίγκα στην πληροφορία πρόλογος; Προς μια σημαντική διαπίστωση: αυτό, το τελευταίο κινηματογραφικό πόνημα του ιδιότροπου Κέι, δεν είναι απλά το πιο ώριμο έργο του. Αποτελεί επίσης την ιδανικότερη αντανάκλαση της πολυσύνθετης, ανήσυχης καλλιτεχνικής του οντότητας. Με άλλα λόγια, το «Detachment» είναι λίγο από όλα. Λίγο ντοκιμαντέρ, χάρη στις εμβόλιμες συνεντεύξεις πραγματικών δασκάλων στην αρχή, και στις παρένθετες εικόνες – κομμάτια του εικαστικού έργου της κόρης τού Κέι, Μπέτι (που ενσαρκώνει την ευτραφή, περιθωριοποιημένη μαθήτρια, αλλά αιχμηρά ταλαντούχα φωτογράφο και ζωγράφο, Μέρεντιθ), αργότερα. Λίγο δραματοποιημένο ντοκιμαντέρ, με τον αναπληρωτή δάσκαλο Χένρι Μπαρθ του Μπρόντι να δίνει συνέντευξη για το τι εστί δάσκαλος, γονιός, μαθητής και παιδί – αποσπάσματα της οποίας εισβάλλουν απρόοπτα, αλλά εύστοχα σε συγκεκριμένες στιγμές της αφηγηματικής εξέλιξης. Λίγο πειραματικό animation, με τα ζωγραφισμένα με κιμωλίες σε μαυροπίνακα κινούμενα σχέδια / έμμεσα σχόλια της Ρεμπέκα Φόστερ να γεμίζουν και αυτά περιστασιακά, αλλά δεόντως το κάδρο. Λίγο φιλοσοφικό ποίημα, με διάσπαρτες on ή off camera αναγνώσεις και εικονογράφηση / υστερόγραφο του, δια χειρός – του αρχετυπικά μελαγχολικού – Έντγκαρ Αλαν Πόου, «The Fall of the House of Usher». Λίγο κωμωδία, με τον Τζέιμς Κάαν ως αναπάντεχα εναλλακτικό, αλλά και άκρως απολαυστικό comic relief, στο ρόλο σοκαριστικά ετοιμόλογου δασκάλου που βάζει εξαπίνης τον νταή και την τσούλα του σχολείου στη θέση τους. Και πάνω από όλα, λίγο (πιο πολύ), μη απολογητικό κοινωνικό δράμα χαρακτήρων, με πυξίδα έναν αναπληρωτή, προσωρινό δάσκαλο, που χρειάστηκε να γίνει γονιός πριν καν ακόμα ενηλικιωθεί και γι’ αυτό αναλαμβάνει την ευθύνη να «διδάσκει» αυστηρά και μόνο για ένα μήνα.

Το αποτέλεσμα είναι ένα αναπάντεχα οργανικό και σφιχτοδεμένο σύνολο, που δεν υποπίπτει στιγμή σε λαϊκισμό ή πατρονάρισμα. Υποδειγματικά, όσο και αποστομωτικά, υπαινικτικά μονταρισμένο, ανοίγει γόνιμο διάλογο όχι μόνο μεταξύ των διαφορετικών εικόνων και ειδών που συνδυάζει, αλλά και με το θεατή. Εκείνον, στου οποίου τη συνείδηση γαντζώνεται για να βιωθεί ως εμπειρία, μέσω μιας σειράς διαπεραστικά απέριττων, ειλικρινών ερμηνειών από το αξιοζήλευτο καστ του: από τον προαναφερθέντα Κάαν και την πρωταγωνιστική, φωτισμένη τριάδα του οσκαρούχου Μπρόντι και των νεόκοπων Γκέιλ και Κέι, μέχρι την – επίσης οσκαρούχο – Μάρσια Γκέι Χάρντεν, την Κριστίνα – «Mad Men» – Χέντρικς, την Μπλάιθ Ντάνερ, τη Λούσι Λιού, τον Τιμ Μπλέικ – «Ω Αδερφέ, Πού Είσαι;» Νέλσον, τον Γουίλιαμ – «Ο Ανθρωποκυνηγός» – Πίτερσεν και τον Μπράιαν – «Επιχείρηση: Argo» – Κράνστον! Όλοι τους δίνουν υπόσταση σε μελαγχολικά, ατελή, οδυνηρά γνώριμα ανθρώπινα πλάσματα. Που σαν εσένα και εμένα υπήρξαν κάποτε παιδιά, μαθητές, αλλά ποτέ δεν έμαθαν πώς να γίνουν σωστοί ή επαρκείς ενήλικες / δάσκαλοι / γονείς. Για πάντα παρεξηγημένοι. Για πάντα σκαλωμένοι στα σχολικά χρόνια. Να αναρωτιούνται αν θα γίνουν ποτέ «αρκετοί». Και τι στο διάολο σημαίνει σωστό, τέλος πάντων…

Μην περιμένεις απάντηση. Αυτά τα «Μαθήματα Ζωής» σε φέρνουν αντιμέτωπο μόνο με τις επίμονες, αιχμηρές ερωτήσεις, για τα απλά, καθημερινά, κοινά και όμως τόσο σοβαρά και μοιραία πράγματα της ζωής. Οι απαντήσεις και οι κρίσεις αφήνονται σε σένα – βαλίτσες που γεμίζουν και βαραίνουν αργά-αργά στο θυμικό. Εκεί που φωλιάζει για καιρό αυτό το φιλμ, αποκαλύπτοντας σιγά-σιγά τα μυστικά και τις αλήθειες του, καθώς γηράσκει(ς) αεί διδασκόμενο(ς).