του Ηλία Φραγκούλη

Το καταγγελτικό σινεμά θέλει τον τρόπο του. Δυστυχώς, η μόνη ισχυρή καταγγελία που είναι ικανός να κάνει ο Μοχάμαντ Ρασούλοφ είναι… η διάδοση της προσωπικής του περιπέτειας με το ιρανικό καθεστώς, μετά την καταδίκη του σε οκτώ χρόνια φυλάκισης εξαιτίας του φιλμ «Δεν Υπάρχει Κακό» (2020). Επιτυγχάνοντας τη φυγάδευσή του στη Γερμανία, κατάφερε να παρευρεθεί στο φετινό Φεστιβάλ των Καννών για να παρουσιάσει τον «Σπόρο της Ιερής Συκιάς», τούτη την ταινία την οποία πρόλαβε να γυρίσει κρυφά στο Ιράν. Με γερμανική ταυτότητα, αυτή τη στιγμή το φιλμ βρίσκεται στη shortlist των πιθανών υποψηφίων για την κατηγορία του ξενόγλωσσου Όσκαρ.

Πρωταγωνιστής της «Ιερής Συκιάς» είναι ένας έντιμος δικηγόρος που διορίζεται στην ανώτερη θέση του ανακριτή στο Επαναστατικό Δικαστήριο της Τεχεράνης. Σύζυγος και πατέρας δύο νεαρών κοριτσιών, ο Ιμάν μπορεί έτσι να εξασφαλίσει έναν καλύτερο μισθό, ώστε η οικογένεια να μετακομίσει σ’ ένα μεγαλύτερο διαμέρισμα το οποίο θα παρέχει στις κόρες τους από ένα δικό τους δωμάτιο. Σταδιακά, ο Ιμάν ανακαλύπτει πως η πρόσληψή του δε σχετίζεται απαραίτητα με τις διαχειριστικές ικανότητές του στα νομικά, καθώς απλά του ζητείται να εγκρίνει ανώτερες αποφάσεις, δίχως καν να αξιολογεί τα στοιχεία μιας πιθανής καταδίκης η οποία μπορεί να οδηγεί ανθρώπους έως και στον θάνατο.

Η ουσιαστική πλοκή της ταινίας βασίζεται πάνω σε δύο τμήματα: στο πρώτο, συμφοιτήτρια και καλή φίλη μίας από τις κόρες του, που ενίοτε βρίσκει φυγή στο σπίτι της οικογένειας, πυροβολείται στο πρόσωπο από τις Αρχές κατά τη διάρκεια διαδήλωσης που σχετίζεται με την άρνηση των γυναικών να φορούν χιτζάμπ υποχρεωτικά, συλλαμβάνεται και κατόπιν «εξαφανίζεται», ενώ το δεύτερο έχει να κάνει με ένα υπηρεσιακό όπλο που φέρει πλέον ο Ιμάν για την προστασία της οικογένειάς του, το οποίο επίσης «εξαφανίζεται» μέσα από το ίδιο του το σπίτι.

Εντελώς ασυνεπής ως προς την αφηγηματική «δομή» του σεναρίου (με δική του υπογραφή πάντα), ο Ρασούλοφ σκηνοθετεί… δύο ταινίες που ελάχιστα συναντούν η μία την άλλη. Ακολουθώντας ένα… χανεκικό στυλ (ίσως περισσότερο επηρεασμένος από το «Κρυμμένος» του 2005) στην πρώτη, εστιάζει στις επαναστατικές αντιδράσεις (κυρίως) της νεολαίας και των γυναικών στην πατρίδα του, χρησιμοποιώντας όχι ρεαλιστικά σκηνοθετημένες σεκάνς στους δρόμους (προφανώς, αυτό θα ήταν αδύνατον να συμβεί), αλλά πραγματικά ντοκουμέντα επεισοδίων, συλλήψεων ή δολοφονιών όπως έχουν καταγραφεί από κάμερες κινητών τηλεφώνων, περιορίζοντας τη δράση πρωτίστως στο διαμέρισμα της οικογένειας, δίχως ιδιαίτερες εντάσεις σε ρυθμό, ο οποίος ρέει ανοικονόμητα, δίχως σκοπό. Η «Ιερή Συκιά» δεν διαρκεί 168 λεπτά επειδή (μοιάζει να) περιλαμβάνει δύο έργα σε ένα, αλλά γιατί ο Ρασούλοφ δεν νοιάζεται καθόλου για να ελέγξει την αφήγησή του!

Σε αυτό που εγώ αποκαλώ δεύτερη ταινία, ο Ιμάν παίρνει την οικογένειά του και εγκαταλείπει την πόλη, με προορισμό το πατρικό του, σ’ ένα βουνίσιο, εγκαταλελειμμένο πλέον χωριό. Εδώ τα πάντα παρεκτρέπονται, δίχως ιδιαίτερο νοιάξιμο για το που οδεύει (ή αν υπάρχει καν) το σενάριο, ειδικά όσον αφορά στους διαλόγους, με το φιλμ να υιοθετεί (στα ξαφνικά) χαρακτήρα θρίλερ! Ο κεντρικός χαρακτήρας του Ιμάν κάνει μία επική μεταστροφή προς την… παράνοια (!), δίχως να υπάρχει προηγούμενο «χτισίματος» τέτοιας εξέλιξης και ο Ρασούλοφ αγωνίζεται να δημιουργήσει κλίμα σασπένς εκμεταλλευόμενος κυρίως τα φόντα που του προσφέρει το φυσικό περιβάλλον του location.

Είναι κρίμα, διότι υπήρχαν κάποιες βάσεις υλικού ικανού να προκαλέσει ένα τίμιο πολιτικό θρίλερ – σχόλιο για την κατάσταση στο Ιράν του σήμερα, όμως, ο Ρασούλοφ καταφεύγει μονάχα σε ευκολίες, βασιζόμενος σε ικανοποιητικές ερμηνείες και μια σιγουριά πως το έργο του θα τιμηθεί σε… φεστιβαλικές διοργανώσεις ως (αλίμονο!) «καταγγελτικό σινεμά». Προσωπικά, θλίβομαι για το πόσο χαμηλά έχει πέσει ο πήχης (και) σ’ αυτό το genre κι αν είχε τη δυνατότητα να δώσω μία συμβουλή στον Ιρανό σκηνοθέτη, αυτή θα ήταν να παρακολουθήσει τον «Αγνοούμενο» (1982) του Κώστα Γαβρά. Έστω αυτό.