του Λευτέρη Αδαμίδη

Όταν κοιτάξει κανείς την ημερομηνία παραγωγής του «Ανθρώπου με την Κινηματογραφική Μηχανή», σίγουρα παθαίνει κάτι. Έχουν περάσει πάνω από ογδόντα χρόνια, διάστημα που πολύ φοβάμαι, όσον αφορά τον κινηματογράφο του μέλλοντος, θα έχει το ισοδύναμό του σε αιώνες. Λίγες ταινίες με τόσο βάρος και τόσους μύθους στους ώμους τους μπορούν να διεκδικούν ακόμη τη φρεσκάδα τους και το ξάφνιασμα της έκπληξης στα μάτια ενός «αθώου» θεατή. Ήδη, ο τίτλος μαρτυρά ότι δεν έχουμε να κάνουμε απλά με μια ταινία αλλά με μια απόλυτη δήλωση, ένα κινηματογραφικό μανιφέστο.

Ο επαναστάτης μπολσεβίκος Τζίγκα Βερτόφ, μαζί με τον αδελφό του και μέγιστο οπερατέρ Μιχαήλ Κάουφμαν, έβγαιναν στους δρόμους αναζητώντας να συλλάβουν «τη ζωή στο απρόοπτο», όπως έλεγαν, τοποθετώντας την παν-οπτική κάμερα – μάτι τους στα πιο απίθανα μέρη που μπορεί να φανταστεί κανείς, σκάβοντας, για παράδειγμα, έως και κάτω από τις ράγες ενός τρένου. Και επειδή η ευφυώς μονταρισμένη πραγματικότητα είναι πάντα πιο πραγματική και, κυρίως, απείρως πιο συναρπαστική από την ίδια τη ζωή, αναδιοργάνωναν την πιο βαρετή ρουτίνα σε μια ρηξικέλευθη μυθοπλασία επικών διαστάσεων. Η ταινία, άλλωστε, αρχίζει και τελειώνει σε μια κινηματογραφική αίθουσα, όπου οι θεατές (όπως και εμείς) ξεκινούν να παρακολουθούν… τον «Άνθρωπο με την Κινηματογραφική Μηχανή».

Ναι, όντως, εδώ μιλάμε για πρωτοπορία που βγάζει… μάτι και, μαζί, για τη γέννηση – σε μεγάλο βαθμό – του λεξικού της κινηματογραφικής γλώσσας με υλικά βγαλμένα αυστηρά από την κουζίνα της πραγματικότητας, σερβιρισμένα, όμως, μέσα από εφέ, freeze frame, split screen, slow motion, διπλοτυπίες κι animation. Δεν είναι τυχαίο που επάνω της έσκυψαν ευλαβικά από τον Γκοντάρ μέχρι ολόκληρη τη γενιά του MTV και του video clip, κατακλέβοντας θεωρία και πράξη.

Ταυτόχρονα, ο Βερτόφ έβαζε εδώ θεμέλια για ένα ολόκληρο σχεδόν είδος ντοκιμαντέρ που θα μπορούσε να συνοψιστεί ως «πορτρέτο της πόλης», λαμβάνοντας, στη συγκεκριμένη περίπτωση, συμφωνικές διαστάσεις. Η μεγαλούπολη και οι άνθρωποί της είναι οι απόλυτοι πρωταγωνιστές, σε αυτή την κινηματογραφική αποθέωση του μοντερνισμού και της μητρόπολης που υπόσχεται την έλευση της νέας εποχής, πόσω μάλλον μιας επαναστατικής εποχής. Παραφράζοντας τη γνωστή ρήση, η ζωή και ακόμη περισσότερο η επανάσταση είναι, δυστυχώς, βραχείες, η τέχνη σίγουρα μακρά και αυτό εδώ είναι ένα από τα θεμελιώδη αριστουργήματα του σινεμά.