της Κατερίνας Ανδρεάκου

Στην μεταπολεμική, μετα-αποικιοκρατική Βρετανία της δεκαετίας του ‘50, η νέα γενιά συγγραφέων, σεναριογράφων και σκηνοθετών ένωσε δυνάμεις και άλλαξε την πολιτιστική ρότα της χώρας, από την παλιά δόξα, τις μη ρεαλιστικές «βασιλικές» προφορές και τους gentlemen του Λονδίνου, στην πιο ζοφερή, φτωχική περιφερειακή ζωή των νέων ανθρώπων της εργατικής τάξης, κυριότερα στην Βόρεια Αγγλία των σκληρών βιομηχανιών και της αναλογικά σκληρής καθημερινότητάς τους. Προς τα τέλη της δεκαετίας και τις αρχές των ’60s, αρκετά από τα κλασικά πλέον θεατρικά και μυθιστορήματα αυτής της γενιάς που ονομάστηκε «the angry young man movement» («το κίνημα του οργισμένου νεαρού»), άρχισαν να μεταφέρονται στην μεγάλη οθόνη και το βρετανικό κινηματογραφικό «νέο ρεύμα» (το οποίο ξεκίνησε από μια σειρά ανάλογου περιεχομένου ταινιών μικρού μήκους) δημιούργησε το δικό του αποτύπωμα στην κινηματογραφική Ιστορία μ’ ένα όνομα που… πιθανώς σας είναι ήδη γνώριμο αν διαβάζετε αυτό το κείμενο: free cinema.

Η πιο δημοφιλής και επιτυχημένη υπο-κατηγορία του free cinema υπήρξαν οι λεγόμενες (και) «kitchen sink dramas», ταινίες που εξελίσσονται εν μέρει στο κεντρικό δωμάτιο του (συνήθως φτωχικού) σπιτιού των ηρώων τους, την κουζίνα. Κι ενώ οι περισσότερες ήταν κοινωνικά δράματα με ρεαλιστικό ύφος και σχεδόν ντοκιμαντερίστικη καταγραφή, το 1963 εμφανίστηκε ο «Μπίλυ ο Ψεύτης», χαρίζοντας μία εντελώς διαφορετική, μα συνάμα και απόλυτα οικεία χροιά στο συγκεκριμένο κινηματογραφικό «κίνημα».

Η ταινία βασίζεται στο μυθιστόρημα του Κιθ Γουότερχαουζ και στην μετέπειτα θεατρική μεταφορά του από τον Γουίλις Χολ, με το σενάριό της να έχει γραφτεί και από τους δύο. Πρόκειται για μία «δραμεντί», μια εκ πρώτης όψεως και περιγραφής κωμωδία που, ωστόσο, βρίσκεται σε απόλυτη αρμονία με το σχεδόν αναπάντεχα δραματικό της υπόβαθρο. Βασικός (αντι)ήρωας ο Μπίλι, ένας βαριεστημένος και μάλλον γενικώς τεμπέλης νεαρός που ζει με τους μικρομεσαίους γονείς και τους παππούδες του στον βιομηχανικό βορρά (εδώ είναι το Μπράντφορντ), κι έχει μια βαρετή δουλειά σε ένα γραφείο κηδειών, την οποία φυσικά αντιπαθεί. Όσο τεμπέλης και να είναι στην αληθινή του ζωή, πάντως, ο Μπίλι το αναπληρώνει με την πλούσια φαντασία του, καθώς ονειροπολεί διαρκώς και ταξιδεύει στην Αμβροσία, μια χώρα που δημιούργησε στο μυαλό του και στην οποία ο ίδιος κρατά τις υψηλότερες θέσεις ισχύος και τιμής! Η Αμβροσία, όμως, δεν είναι αρκετή για τον φαντασιόπληκτο νεαρό. Θεωρώντας πως κάνει την προσωπική του επανάσταση και προσπαθώντας να σιγήσει τις φωνές των ανθρώπων του αληθινού του περίγυρου, ο Μπίλι καταφεύγει σε μια σειρά από ψέματα και ανώριμες, παιδιάστικες κινήσεις, σαμποτάροντας την εργασία του και δυναμιτίζοντας την προσωπική του ζωή, καθώς αρραβωνιάζεται δύο διαφορετικές κοπέλες με το ίδιο δαχτυλίδι, ενώ στην ουσία είναι ερωτευμένος με μια τρίτη, την πρώην κοπέλα του, Λιζ! Η όμορφη Λιζ, το «ελεύθερο πνεύμα» που θα ήθελε ενδόμυχα να είναι ο ίδιος ο Μπίλι, είναι η μόνη η οποία δεν επικρίνει τον Μπίλι για τον φανταστικό κόσμο που «ζει» και τον ωθεί να τολμήσει να ζήσει αυτά που ονειρεύεται, κάτι που εκείνη δεν έχει πρόβλημα να κάνει πράξη. Ο Μπίλι, από την άλλη, θα μπορέσει να ανταπεξέλθει στις προκλήσεις μιας αληθινής ζωής;

Η ταινία είναι σκηνοθετημένη από έναν από τους ιδρυτές του free cinema (και μετέπειτα οσκαρούχο δημιουργό με το πέρασμά του στην Αμερική), τον Τζον Σλέσιντζερ, ο οποίος είχε σκηνοθετήσει και το πρωτότυπο θεατρικό του Γουίλις Χολ, με θεατρικό Μπίλι τον Άλμπερτ Φίνεϊ. Με τον Φίνεϊ να μην προλαβαίνει (και να επιθυμεί, ίσως) να επαναλάβει τον ρόλο του στο σινεμά, η ευκαιρία έπεσε στα χέρια του άλλου ανερχόμενου συν-σπουδαστή του στην δραματική σχολή της RADA, τον Τομ Κόρτνεϊ. Έχοντας ήδη πρωταγωνιστήσει (κάνοντας το ντεμπούτο του, μάλιστα) σε άλλη μια ταινία του κινήματος, το «Ο Επαναστάτης» («The Loneliness of the Long Distance Runner»), ο νεαρός ηθοποιός εντυπωσιάζει εδώ ακόμη περισσότερο με την ικανότητά του να εναλλάσσει την νεανική, σχεδόν κωμική αφέλεια με την υποκρύπτουσα οργή του νεαρού άνδρα (και άρα το βασικό «σύμβολο» του κινήματος), το χιούμορ της «δοξασμένης Αμβροσίας» με τη σχεδόν αυτοκαταστροφική απάθεια της καθημερινότητάς του στο Μπράντφορντ, την αυτοπεποίθηση που φέρνουν οι ονειροπολήσεις και τα ψέματα με την απογοήτευση και την ευαισθησία της αλήθειας. Με το αγορίστικο, μετεφηβικό πρόσωπο και τη σπινθηροβόλα ζωντάνια, ο Κόρτνεϊ καταφέρνει να κρατήσει τη συμπάθεια του κοινού, αν και την δοκιμάζει αρκετές φορές με τη συμπεριφορά του κατά την διάρκεια αυτής της γεμάτης αντιθέσεις ταινίας, τις οποίες καθοδηγεί εξαιρετικά ο Σλέσιντζερ, κατανοώντας πλήρως τον διχασμό, τόσο του μυαλού του Μπίλι όσο και της κοινωνικής κατάστασης που περιγράφει ξεκάθαρα μα και σε συμβολικό επίπεδο η ιστορία. Η Τζούλι Κρίστι, πάλι, στην παρθενική της εμφάνιση στο σινεμά, στον ρόλο της τολμηρής Λιζ, αποδεικνύει με το πρώτο κιόλας πλάνο γιατί έγινε σχεδόν μεμιάς ένα από τα μεγαλύτερα αστέρια του παγκόσμιου σινεμά, με την φυσική, αέρινη ομορφιά της και την υφή της «επαναστάτριας», της μοντέρνας κοπέλας που δεν διστάζει ν’ ακολουθήσει τα όνειρά της όταν αναγνωρίζει την ευκαιρία. Ο Σλέσιντζερ έμελλε να την κάνει «μούσα» του μετά από τούτη την αρχική συνεργασία τους, ενώ ο χαρακτήρας της Λιζ αποτελεί ξεκάθαρα προπομπό εκείνου που θα έφερνε επάξια στα Όσκαρ και τους δυο τους το 1966, με την Κρίστι να κερδίζει το βραβείο του πρώτου γυναικείου ρόλου στο «Ντάρλινγκ».

To ότι το «Μπίλυ ο Ψεύτης» πλασάρεται ακόμη και σήμερα περισσότερο ως κωμωδία, δε σημαίνει πως δεν έχει τον ίδιο κοινωνικό αντίκτυπο με τις πιο καθαρόαιμα δραματικές ταινίες του βρετανικού free cinema. Ο ίδιος ο Μπίλι είναι ένας κωμικοτραγικός χαρακτήρας, ένας νεαρός με αστείρευτη φαντασία, που επιλέγει (έστω και υποσυνείδητα) να ξεφύγει από την τετριμμένη πραγματικότητά του, όχι με πράξεις, μα με ψέματα και όνειρα. Κι όταν η ταινία τελειώνει και τα φώτα ανάβουν, δεν μπορείς παρά να νιώσεις μια λύπη αφήνοντας αυτόν τον νεαρό αντι-ήρωα χαμένο (ίσως για πάντα) στην δική του Ουτοπία, την οποία δεν πρόκειται να βρει ποτέ στην αληθινή ζωή. Γιατί, πολύ απλά, δεν θέλει. Και δεν ξέρει πώς να την κυνηγήσει.