της Νίνας Βελιγράδη

Στη δεύτερη μεγάλου μήκους ταινία του Βραζιλιάνου σκηνοθέτη Κλέμπερ Μεντόνσα Φίλιου μετά το «O Som ao Redor» («Ήχοι της Γειτονιάς», 2012), επίκεντρο είναι η μεγαλοαστή Κλάρα, μια 65χρονη χήρα, συγγραφέας και μουσικοκριτικός, που σε σύνταξη πλέον απολαμβάνει κάθε στιγμή τής ζωής της. Χαίρεται το διαμέρισμά της, πηγαίνει κάθε μέρα για μπάνιο στην παραλία Μπόα Βιάζεμ (Καλό Ταξίδι) κυριολεκτικά μερικά βήματα από την πόρτα της, περνά ευχάριστα τον χρόνο της με φίλους, φροντίζει τα παιδιά και τα εγγόνια της, φλερτάρει. Ώσπου η καθημερινότητά της διαταράσσεται από εταιρεία που θέλει να γκρεμίσει το κτήριο και να χτίσει πολυτελές θέρετρο, το «Νέο Aquarius» (βλέπετε, βρισκόμαστε στην πλούσια πλευρά της πόλης). Σχεδόν τα έχει καταφέρει. Έχει διώξει όλους τους υπόλοιπους ενοίκους / ιδιοκτήτες. Η μόνη που απέμεινε είναι η Κλάρα. Είναι άραγε τρελή που εξακολουθεί να μένει μόνη σε ένα κτήριο ή απλώς πεισματάρα – ή τίποτα από τα δύο;

Στο «Aquarius» ο Μεντόνσα εξετάζει τη σημασία του χρόνου, του τόπου και των αναμνήσεων στην κατάσταση (και τη γενεαλογία) των «πραγμάτων». Καταρχάς, εστιάζει στο πώς τα αντικείμενα αποκτούν ανεκτίμητη, συμβολική αξία μέσω των αναμνήσεων, και στη σύνδεσή τους με γεγονότα της ζωής, σημαντικά ή ασήμαντα, στο πώς αυτά τα αντικείμενα ανακαλούν γεγονότα του παρελθόντος και μας τοποθετούν, απόλυτα συνδεδεμένους με τον εαυτό μας, στο παρόν. Πέραν των αντικειμένων, όμως, ο σκηνοθέτης χρησιμοποιεί το τραγουδιστικό soundtrack σε μια σπουδή για το πώς η μουσική είναι ένας ακόμα ισχυρότερος φορέας μνήμης από αυτά. Η ταινία χωρίζεται σε τρία κεφάλαια, με το πρώτο (με τίτλο «Τα Μαλλιά της Κλάρα») να εγείρει συνειρμικά στη δική μας μνήμη το μιούζικαλ «Hair» καθώς σχεδόν περιμένουμε την πρωταγωνίστρια να ξεκινήσει να τραγουδά το «This is the dawning of the age of Aquarius…». Αντ’ αυτού, ο σκηνοθέτης επιλέγει να συνδέσει την εποχή στην οποία διαδραματίζεται το πρώτο κεφάλαιο με τους Queen και το «Another Οne Βites the Dust». Ο τόπος είναι πάντα ο ίδιος, το Ρεσίφε, η παραλία Μπόα Βιάζεμ, το ροζ κτήριο Aquarius, το διαμέρισμα της Κλάρα. Μόνο ο χρόνος αλλάζει. Βρισκόμαστε στο 1980, με την Κλάρα γύρω στα 30, σε μια γιορτή γενεθλίων της θείας Λούσια, και οι συνδέσεις ήχων, πραγμάτων και αναμνήσεων μόλις ξεκινούν. Μια παλιά σιφονιέρα εγείρει τις ερωτικές αναμνήσεις της θείας Λούσια, με εξαιρετική χρήση flashback από τον σκηνοθέτη, και αυτή η περιστασιακή αναλαμπή δίνει αξία στο έπιπλο πέραν της υλικής φύσης του, ενεργοποιεί την εμψύχωσή του σε μια ανάμνηση. Κατόπιν, μέσω μιας διπλοτυπίας τού διαμερίσματος, μεταφερόμαστε στο παρόν, με το Aquarius γαλάζιο και την Κλάρα στα 65, με τρία ενήλικα παιδιά, χήρα, εξαιρετικά έξυπνη, γεμάτη αυτοπεποίθηση, με έναν στενό κύκλο φίλων και μοναδική κάτοικο πλέον του Aquarius. Όλοι οι άλλοι δέχτηκαν τις προσφορές της κατασκευαστικής και έφυγαν.

Ο Ντιέγο, με πτυχίο επιχειρήσεων από την Αμερική, τώρα στέλεχος της κατασκευαστικής και εγγονός του ιδιοκτήτη της, εκφράζει το πρόσωπο του νεποτισμού της Βραζιλίας, πιέζει με θεμιτούς και αθέμιτους τρόπους τη γυναίκα να φύγει, πότε με οικονομικές προσφορές (εκπληκτική η επίσκεψη – συμβολική απόπειρα βιασμού) και πότε με θορυβώδη party οργίων στο ακριβώς από πάνω διαμέρισμα. Η Κλάρα προσπαθεί να νικήσει τον θόρυβο με… τι άλλο; Μα, φυσικά με Queen και το «Fat Bottomed Girls»! Βρισκόμαστε στη Βραζιλία των ακραίων αντιθέσεων, του πλούτου και της φτώχειας, σε μια ακόμα πόλη χωρισμένη στα δύο: από τη μια η Πίνα των πλουσίων και από την άλλη η Μπραζίλια Τεϊμόζα των φτωχών, με τις δύο περιοχές να χωρίζονται στην ακτή από έναν σωλήνα αποχέτευσης, όπως και στο κοσμοπολίτικο Ρίο η Κόπα Καμπάνα από το Λέμε. Στη Βραζιλία της πολιτικής διαφθοράς. Στη Βραζιλία που γκρεμίζει το παρελθόν της. Στη Βραζιλία της φαλλοκρατίας. Εδώ, η Κλάρα είναι ένα πρόσωπο αντίστασης μέσω της εστίας της. Το διαμέρισμα, γεμάτο βιβλία και βινύλια, με μια υπηρέτρια σαν μεγάλη αδελφή της αφεντικίνας, είναι η Κλάρα και ταυτόχρονα η ιστορία της μοντέρνας Βραζιλίας. Η Κλάρα, όμως, δε ζει στο παρελθόν: δεν απορρίπτει την ψηφιακή τεχνολογία, κατεβάζει mp3 και έχει facebook, απλά αρνείται να πετάξει τα σύμβολα του παρελθόντος για κάτι συχνά πιο εφήμερο. Εμείς ζούμε την εποχή που το παλιό όταν δε μας αρέσει είναι «παλιό», ενώ όταν μας αρέσει είναι «vintage». Αυτή όχι.

Αλήθεια, ποια είναι η Κλάρα; Στο σώμα της αποτυπώνονται τα σημάδια μίας μη αναστρέψιμης αναδιαμόρφωσης της πόλης με καταστροφικές συνέπειες για τη μνήμη αυτής της γυναίκας. Αν το διαμέρισμά της αγκαλιάζεται από τον άνεμο της παραλίας κι εντυπώνεται βαθιά στη μνήμη της, το σώμα της επέζησε μιας μεγάλης καταστροφής, ενός καρκίνου του μαστού, που έχει αφήσει τα σημάδια του (το τρίτο κεφάλαιο, «Ο Καρκίνος της Κλάρα»). Είναι ακριβώς σ’ αυτό το σημείο του σώματός της που η μνήμη αντιστέκεται, και κάνει το σώμα της ένα με το κτήριο και τον καρκίνο που απειλεί να του προκαλέσει ξανά η κατασκευαστική. Έναν καρκίνο που αυτή τη φορά η ηρωίδα επιλέγει να μην ξαναζήσει και… τον επιστρέφει πίσω στους φορείς του σε μία εξαιρετική τελική σεκάνς. Το Aquarius μετουσιώνεται στην Κλάρα, μια γυναίκα που παράλληλα πιστεύει ότι για να επιβιώσει και για να βιώνεται η αγάπη στα τραγούδια της Μαρία Μπεθάνια (της Μαρίας Φαραντούρη των Cariocas), πρέπει να συνεχίσουν να ακούγονται. Θα θυμίσει ζωτικά πράγματα απ’ το χθες στα παιδιά της και σε μια νεαρή δημοσιογράφο. Θα θυμηθεί, ξανά, κι η ίδια τι σημαίνει να αντλείς ζωή από τον έρωτα (στο δεύτερο κεφάλαιο, «Η Αγάπη της Κλάρα»). «Είστε ζωντανοί, ξέρετε», μας λέει και αρνείται να ξεχάσει.

Αυτό που εσύ δεν θα μπορέσεις να ξεχάσεις είναι η ερμηνεία της Σόνια Μπράγκα, μιας ηθοποιού ενστίκτου που, στον γυναικείο ρόλο της χρονιάς, ξεπερνά τις σκηνοθετικές οδηγίες και δημιουργεί μία νέα Κλάρα μέσω των δικών της χαρακτηριστικών. Η αγέραστη Μπράγκα μεγαλώνει υπέροχα και προσδίδει στην persona την αριστοκρατικότητα και το τρυφερό τσαγανό που της αρμόζει. Η κάμερα σπάνια φεύγει από πάνω της κι εμείς απολαμβάνουμε την κάθε στιγμή μαζί της: 65άρα, μόνη, με σφαγμένο βυζί, μάχιμη και καυλωμένη – αλήθεια, πόσους τέτοιους χαρακτήρες έχεις δει στο σινεμά; Η Κλάρα της… ενσαρκώνει την κληρονομιά που ορθώνεται, και πνευματικά, ανάχωμα στην αποσύνθεση της ύλης. Μπορεί να είναι μορφή αντίστασης, ήρεμη δύναμη, υποφώσκον πάθος, κρύπτη θυμήσεων, μήτρα του αύριο, ακόμη και μία… προβολή της Ντίλμα Ρουσέφ, της πρώην Προέδρου της Βραζιλίας που απομακρύνθηκε με μομφή από τη θέση της, σ’ ένα είδος ιδεατής εναλλακτικής συνέχειας (η εκδίκηση του σινεμά έναντι της πραγματικότητας;). Η Κλάρα μπορεί να είναι ό,τι θέλετε, (προ)βάλ(ε)τε τον εαυτό σας στην οθόνη και αποφασίστε τι είναι για σας. Για μένα, το Aquarius είναι το σπίτι μου. Και η Κλάρα είμαι εγώ.