του Ηλία Φραγκούλη

Ο Γιαν Ντεμάνζ έχει γυρίσει δύο μικρού μήκους ταινίες και από το 2007 έως το 2011 εργάστηκε στη βρετανική τηλεόραση, σκηνοθετώντας επεισόδια για διάφορες σειρές. Το «’71» είναι η πρώτη του ταινία μεγάλου μήκους. Η πρώτη του! Θα δεις το φιλμ κι ύστερα θα ψάχνεις πού να χτυπήσεις το κούτελό σου! Ειλικρινά, δε σου αφήνει πολλά λόγια αυτό που θα παρακολουθήσεις. Είναι αψεγάδιαστο, τραχύ σινεμά εντάσεων, με συνείδηση, συναίσθημα, ψυχρό ρεαλισμό, ανατριχίλες που θα γραπωθούν στη μνήμη σου για καιρό.

Το πρώτο πράγμα που δείχνει να γνωρίζει και να σέβεται ο Ντεμάνζ, είναι το… σινεμά των ειδών, διάβολε! Ο άνθρωπος στήνει ένα γερό θρίλερ, τοποθετημένο σε ασυνήθιστο περιβάλλον, τόπο και χρόνο, σχεδόν ανανεώνοντας το genre και πιστοποιώντας ότι όταν έχεις την πρόθεση και την ιδέα, δε χρειάζεται να φοβάσαι τίποτα. Ευτυχώς, αυτός εδώ ο τύπος είχε και τη γνώση και την καπατσοσύνη να μην υπογραμμίσει ή να ρίξει το μεγαλύτερο βάρος τού φιλμ σε πολιτικά σχόλια και τοποθετήσεις, αλλά να διαμορφώσει ένα πεδίο εχθρικό με χαρακτήρες που λειτουργούν ως κακοί ή απλοί φονιάδες και όχι ουσιαστικά πιόνια στρατηγικής ταύτισης, είτε από την πλευρά των Βρετανών είτε από την πλευρά των Ιρλανδών.

Μέσα σε λίγα μόνο λεπτά, ο Ντεμάνζ πετάει κυριολεκτικά τον ήρωά του σε μια εξέγερση δρόμου, μια χαοτική κατάσταση βίας, που υποχρεώνει το τάγμα του να τραπεί σε φυγή, αφήνοντας πίσω δύο νεαρούς φαντάρους, οι οποίοι ξυλοκοπούνται δίχως έλεος από τον όχλο των Ιρλανδών. Ο ένας από αυτούς δολοφονείται εν ψυχρώ, για να ξεκινήσει ένα ανθρωποκυνηγητό επιβίωσης για τον δεύτερο. Είναι εντελώς μόνος, δίχως όπλο, μπορεί μονάχα να τρέξει και… ούτε καν να γυρίσει πίσω και να δει τι ακριβώς τον περιμένει, καθώς οι σφαίρες τον σημαδεύουν από παντού. Αν θέλεις να «μειώσεις» τον Ντεμάνζ, αυτή η μεγάλη σε διάρκεια σεκάνς καταδίωξης οφείλει πολλά στη «σχολή» του Πολ Γκρίνγκρας (όχι στο στιλ της «Ματωμένης Κυριακής», αλλά των μετέπειτα περιπετειών του), με την κάμερα να τρέχει σα λυσσασμένη πίσω από το στρατιώτη Γκάρι Χουκ και το μοντάζ να θερίζει το σασπένς. «Κλεψιά» το ύφος; Ε, αν μπορούν, ας το κάνουν κι άλλοι, it’s a free world…

Η νύχτα πέφτει, το Μπέλφαστ δεν κλείνει μάτι και η πόλη παντού μοιάζει με ζώνη πυρός. Θα μπορούσε να ήταν οπουδήποτε στον… εμπόλεμο κόσμο, θα μπορούσε να ήταν ο αντίποδας του «Ο Σταθμός 13 Δέχεται Επίθεση» (1976) του Τζον Κάρπεντερ, με τη δράση ειρωνικά αντεστραμμένη στο πλαίσιο αυτού του urban σκηνικού ανοιχτωσιάς, ή ακόμη και… η Τζέιμι Λι Κέρτις που τρέχει να κρυφτεί για τη ζωή της από τα χέρια του ψυχοπαθούς δολοφόνου στη «Νύχτα με τις Μάσκες» (1978)! Είπαμε, η ταινία είναι θρίλερ. Και μαζί με το σκοτάδι, έρχεται και η αποκάλυψη του αληθινού προσώπου του Κακού.

Εδώ εισάγεται ο κυνισμός και μια διάθεση που εχθρεύεται την πολιτική σκοπιά στο «’71». Ο Ντεμάνζ δαιμονοποιεί την αντίπαλη πλευρά με έναν ύπουλο τρόπο, εκμεταλλευόμενος στο έπακρο τις ισορροπίες ανάμεσα σε βρετανικό αλλά και ιρλανδέζικο μέτωπο. Και οι δύο πλευρές δρουν δίχως συνείδηση, το ανθρώπινο συμφέρον είναι η πολιτική αξία στην οποία πιστεύουν και η προδοσία είναι στο αίμα όλων! Έτσι, ο στρατιώτης Χουκ πρέπει να προσέξει όχι απλά σε ποια χέρια θα πέσει και από ποιον θα ζητήσει βοήθεια, αλλά, πάνω απ’ όλα, πόσο μπορεί να εμπιστευτεί τον κάθε επίδοξο «σωτήρα» του. Διπρόσωποι ή απλοί Άγγλοι πατριώτες, Ιρλανδοί του IRA σε εμφύλια κατάσταση πολέμου με συμπατριώτες τους, όλοι μπλέκουν μεταξύ τους, δίχως το σενάριο να ζυγίζει ποιος έχει το δίκιο και ποιος όχι. Το δίκιο το έχει όποιος καταφέρει να εξουσιάσει τον άλλον. Και σ’ αυτή τη μάχη, η ζωή του Χουκ δεν έχει καμία σημασία. «Είσαι ένα κομμάτι κρέας», του λέει ο άνθρωπος που θα του προσφέρει τη μεγαλύτερη βοήθεια, μέσα στο ίδιο του το σπιτικό, με φόβο να τον «καρφώσουν» οι γείτονες και συνάνθρωποί του. Ένας στρατιώτης είναι ένα κομμάτι κρέας. Κι ένας πόλεμος δεν είναι τίποτα περισσότερο από ένα βουνό κρέατος…

Στην πορεία εξέλιξής του, το «’71» μοιάζει με ένα τραύμα που δεν ξέρεις πώς μπορεί να επουλωθεί, ακόμη κι αν ο στρατιώτης Χουκ διασωθεί! Το συναίσθημα παγώνει, ο εγκλωβισμός γίνεται ξεκάθαρα ψυχικός και το μέσα είναι αυτό που ζητά την ουσιαστική φυγή. Εκεί είναι που ο Ντεμάνζ ολοκληρώνει την ταινία όχι με μαστόρικες εντάσεις, αλλά με μια σιωπή που ταιριάζει ιδανικά στο εξπρεσιονιστικά βουβό, πονετικό πρόσωπο του Τζακ Ο’Κόνελ («Γροθιές στους Τοίχους»). Ο 24χρονος πρωταγωνιστής γεμίζει την οθόνη με ηρωισμό, εκφράσεις αθώας παιδικότητας, μια ορφάνια συμβολική αλλά και καίρια για το σχεδιασμό τού χαρακτήρα του, όπως ολοκληρώνει σωστά η κατάληξη του φιλμ. Θα τυποποιηθεί σε ρόλους βίαιους και ακραίους, πιθανότατα, όμως διαρκώς είχε κολλήσει στη σκέψη μου η ιδέα ότι έβλεπα μπροστά μου έναν μελλοντικό… Τζέιμς Μποντ (αν γύριζαν ένα «prequel» του franchise σήμερα, έτοιμος είναι, με star quality και ταλέντο)!

Τι άλλο μπορεί να ειπωθεί για το «’71»; Για σκηνοθετικό ντεμπούτο, μοιάζει με… μολότοφ που έσκασε στο κεφάλι σου! Με την πικρία τού φινάλε να γίνεται ανάσα που σε αποσυμπιέζει και κατεβάζει το σφυγμό σου, θα βγεις από την αίθουσα αμίλητος και σχεδόν σοκαρισμένος. Μόλις είδες την πρώτη αληθινά σπουδαία ταινία της σεζόν.