του Δημήτρη Δημητρακόπουλου

Η πρωτοτυπία είναι μια έννοια που γενικότερα δεν είναι και πολύ διαδεδομένη τα τελευταία χρόνια, με τις ίδιες ιδέες και προσεγγίσεις να ανακυκλώνονται σε ανησυχητικό βαθμό. Παρ’ όλα αυτά, το παρελθόν του είδους έχει να επιδείξει την εκπληκτική σχολή της Τσεχοσλοβακίας, που για έξι δεκαετίες κατάφερε να αναγάγει ένα απλό εργαλείο προώθησης σε μορφή Τέχνης και να χαρίσει στο κοινό μοναδικά posters που εντυπωσιάζουν με την εφευρετικότητά τους.

Η τεχνική της δημιουργίας αφισών στην Τσεχοσλοβακία ξεκίνησε στη δεκαετία του 1930, κυρίως για τις εθνικές παραγωγές, χωρίς όμως να αποκλείονται και διεθνείς ταινίες, όπως το «Μ» του Φριτς Λανγκ ή ο «Κινγκ Κονγκ». Μέχρι και τα τέλη της επόμενης δεκαετίας, οι αφίσες απεικόνιζαν συνήθως κάποιες χαρακτηριστικές σκηνές από την ταινία (πάντα ζωγραφισμένες), μερικές φορές με το πρόσωπο του πρωταγωνιστή σε εξέχουσα θέση στο κέντρο. Η δεκαετία του ’50 και οι πολιτικές εξελίξεις στην Ανατολική Ευρώπη έφεραν και την κομμουνιστική προπαγάνδα στην τεχνοτροπία των αφισών, ενώ, όσο φτάνουμε στα 60’s, τα posters αρχίζουν να γίνονται περισσότερο μοντέρνα η και αφηρημένα, με τους καλλιτέχνες να εγκαταλείπουν την παραδοσιακή ζωγραφική για καινούργια, επαναστατικά για την εποχή εικαστικά σχέδια. Καθοριστική σε αυτή τη φάση ήταν και η επίδραση της πολωνέζικης σχολής, που ήδη μεσουρανούσε και παρουσίαζε αφίσες μοναδικής αισθητικής και τεχνοτροπίας.

Γενικότερα, η δεκαετία του 1960 ήταν και η χρυσή εποχή των τσέχικων αφισών. Οι καλλιτέχνες εκμεταλλεύτηκαν την απουσία λογοκρισίας και ξεκίνησαν να ενσωματώνουν στην τεχνική τους κολάζ, φωτογραφίες και πρωτότυπες γραμματοσειρές. Η κατάσταση, όμως, άλλαξε και πάλι στα 1968. Η μετανάστευση πολλών καλλιτεχνών την δεκαετία του ΄70 και η αυστηρή λογοκρισία της εποχής εμπόδισαν τη δημιουργία παρόμοιων αριστουργημάτων με εκείνων της προηγούμενης δεκαετίας. Ο ερχομός των 80’s είδε και το τέλος του ρεύματος, καθώς οι ταινίες έπαψαν να κυκλοφορούν με πρωτότυπες αφίσες καλλιτεχνών, αν και οι σημαντικότεροι εκπρόσωποι της περιόδου (Vaca, Grygar, Vyleťal, Ziegler, Teissig) συνέχισαν να παραδίδουν έργα υψηλής αισθητικής.

Γοητευμένος από την ιστορία των Τσέχικων αφισών και ύστερα από πολυάριθμα ταξίδια στη χώρα, ο Τέρι Γκίλιαμ (ναι, των Μόντι Πάιθον) συμφώνησε με τους ιδιοκτήτες των σινεμά Aero και Svetozor,το 2005, να δώσει το όνομά του σε ένα καινούργιο κατάστημα, το οποίο θα γινόταν η σημαντικότερη πηγή τσέχικων αφισών και το μεγαλύτερο αρχείο του είδους, με πάνω από 8.000 αυθεντικά κομμάτια. Αυτή ήταν και η γέννηση των Terry Posters.

Στο online κατάστημά του μπορείς να δεις όλο το αρχείο, μεγάλο μέρος του οποίου διατίθεται προς πώληση, αν και σε τσουχτερές τιμές, λόγω της μοναδικότητας του κάθε αντικειμένου. Φυσικά, μεγάλοι Ευρωπαίοι σκηνοθέτες όπως ο Μπέργκμαν, ο Φελίνι, ο Βισκόντι και ο Μπουνιουέλ κατέχουν εξέχουσα θέση στη συλλογή, μαζί με τους γηγενείς Φόρμαν και Μέντζελ, αλλά και τους εκτός Ευρώπης Χίτσκοκ και Κουροσάουα.

Αυτό που προκαλεί ακόμα περισσότερο το ενδιαφέρον είναι η αντισυμβατική απεικόνιση των ταινιών είδους, όπως οι πολεμικές ταινίες, τα γουέστερν ή οι ταινίες επιστημονικής φαντασίας. Οι βόμβες των πολεμικών φιλμ εκρήγνυνται παραστατικά μέσα στην αφαιρετικότητα της αισθητικής, οι μορφές των τεράτων γίνονται ακόμα πιο εφιαλτικές και παραμορφωμένες, ενώ το ηλιοβασίλεμα της Άγριας Δύσης αποκτά άλλη μαγεία.

Ουσιαστικά, μέσα από τη μοναδικότητά τους, οι τσέχικες αφίσες καταφέρνουν να δημιουργούν ακριβώς αυτό για το οποίο προορίζονταν: ενθουσιασμό για μία ταινία και, πάνω απ’ όλα, ακαριαίο εντυπωσιασμό. Όπως κι αν το δεις, είναι αρκετά καλύτερες από όσες αναρτώνται αυτές τις μέρες στις αίθουσες. Και, σε πολλές περιπτώσεις, λειτουργούν ακόμη και σαν quiz για τους θεατές της Δύσης, οι οποίοι καλούνται να… μαντέψουν ποια είναι η ταινία που απεικονίζεται!