του Νίκου Παλάτου

Από τα μέσα κιόλας της δεκαετίας του ’50 είχε αρχίσει να διαφαίνεται πως η κλασική εποχή του νουάρ έφτανε στο τέλος της. Το είδος είχε μάλλον περιέλθει σε τέλμα, καθώς οι ταινίες που μπορούσαν να συγκριθούν με τις σπουδαίες του παρελθόντος μετριούνταν στα δάχτυλα του ενός χεριού. Τα σπουδαία φιλμ του δεύτερου μισού της δεκαετίας, όπως «Το Χρήμα της Οργής» (1956) του Στάνλεϊ Κιούμπρικ ή «Ο Άρχων του Τρόμου» (1958) του Όρσον Γουέλς, απλά επιβεβαίωναν τον κανόνα για το genre. Έχριζε ανανέωσης το νουάρ, αποστολή που όσο κι αν ακούγεται παράξενο έφερε σε σημαντικό βαθμό εις πέρας τούτο το μικρό φιλμ, το οποίο εκ πρώτης όψεως δεν γεμίζει καθόλου το μάτι. Το «Σκοτώνω με Συμβόλαιο» γυρίστηκε από τον άγνωστο σκηνοθέτη Έρβινγκ Λέρνερ, αποπνέοντας μια έντονη Β-movie αίσθηση, η παρακολούθησή του όμως επιβεβαιώνει πως έστεκε ως κάτι το απολύτως διαφορετικό από τα έως τότε στερεότυπα του είδους. Ο μινιμαλισμός του θυμίζει κάτι σε art προπομπό εκείνου που ονομάστηκε νεονουάρ, με τις ευρωπαϊκές αντίστοιχες παραγωγές που ήρθαν τα επόμενα χρόνια (ειδικά εκείνες του Ζαν-Πιερ Μελβίλ και του Ρομπέρ Μπρεσόν) να του οφείλουν αρκετά.

Το στόρι ακολουθεί θεωρητικά μια από τις κλασικές γραμμές αφήγησης των φιλμ νουάρ, που θέλει έναν πληρωμένο δολοφόνο ν’ αναλαμβάνει την επόμενη δουλειά του, μέχρι που αντιλαμβάνεται πως αυτό που έμοιαζε με ακόμα μια τυπική αποστολή δεν είναι καθόλου έτσι. Ο εκτελεστής είναι ο Κλοντ, ένας μορφωμένος και άκρως αποτελεσματικός επαγγελματίας δολοφόνος από τη Νέα Υόρκη, ο οποίος σαν όνειρο ζωής δεν έχει κάτι το μεγαλεπήβολο, αλλά ν’ αγοράσει ένα σπίτι στην αμερικανική εξοχή με τα χρήματα που βγάζει… σκοτώνοντας κόσμο! Υπολογίζει και την παραμικρή λεπτομέρεια κάθε του δουλειάς, ακολουθώντας μια εντελώς προσωπική μέθοδο, καταφέρνοντας έτσι να χτίσει στην πιάτσα τη φήμη τού αλάνθαστου. Όταν αναγκάζεται να ταξιδέψει στο Λος Άντζελες για να βγάλει από τη μέση «στόχο» που δεν πρέπει για κανέναν λόγο να καταθέσει σε επικείμενη δίκη, η περίεργη τακτική προετοιμασίας και αναμονής που ακολουθεί προ του χτυπήματος εκνευρίζει τους συνεργάτες του. Ο Κλοντ μάλλον χρησιμοποιεί το ταξίδι στην Καλιφόρνια για να ξεφύγει από την καθημερινότητά του, βολτάροντας στα αξιοθέατα του ηλιόλουστου L.A., αποπνέοντας καθησυχαστική ηρεμία εν όψει της επικείμενης αποστολής. Η αναπάντεχη ανακάλυψη, πως ο άνθρωπος που έχει αναλάβει να σκοτώσει δεν είναι άνδρας (όπως όλοι οι προηγούμενοι) αλλά γυναίκα, αναδεικνύει μια άγνωστη πτυχή του χαρακτήρα του. Ο ψύχραιμος και ωραίος Κλοντ περιφρονεί τις γυναίκες τόσο πολύ, που δεν επιθυμεί ούτε καν να τις σκοτώνει! Ή μήπως, αίφνης, αποκτά συνείδηση;

Στο «Σταυροδρόμι του Θανάτου» (1958) του Έντουαρντ Ντμίτρικ (που έχουμε παρουσιάσει στο παρελθόν από τη στήλη), ένας serial killer με σοβαρά ψυχολογικά προβλήματα δολοφονούσε γυναίκες στον Σαν Φρανσίσκο, διότι δεν μπορούσε να κάνει αλλιώς. Ο hitman τού Κλοντ μάλλον διακατέχεται από την ίδια απέχθεια για το γυναικείο φύλο, όμως το γεγονός αυτό του προκαλεί μια τελείως διαφορετική αντίδραση. Ξεφεύγει έτσι ο χαρακτήρας του πληρωμένου εκτελεστή από το αρχέτυπο του είδους όπως το ενσάρκωσε ο Άλαν Λαντ στο έξοχο «Δολοφόνος για Μίσθωση» (1942), αφού εδώ ο Κλοντ δεν έχει παρασυρθεί από κάποια πλεκτάνη, αλλά από τον ίδιο του τον εαυτό. Η όλη ατμόσφαιρα που δημιουργεί ο Λέρνερ παραπέμπει περισσότερο στον «Δολοφόνο με το Αγγελικό Πρόσωπο» (1967), του οποίου προηγήθηκε δέκα ολόκληρα χρόνια, παρά σε οτιδήποτε γυρίστηκε πριν από το δικό του φιλμ. Επικεντρώνοντας στη διαδικασία του φόνου, «σκάβοντας» στο μυαλό του εκτελεστή και όχι στα επακόλουθα της πράξης του, αλλά και με όλα σχεδόν τα πλάνα του να είναι γυρισμένα υπό το φως της ημέρας (σε αντίθεση με όσα το είδος προστάζει), το «Σκοτώνω με Συμβόλαιο» σχεδόν αψηφά τον χαρακτηρισμό του νουάρ!

Το μόνο στοιχείο από κάτι το οποίο προϋπήρχε, που μοιάζει να έχει επηρεάσει τον Λέρνερ σε μεγάλο βαθμό, είναι το επαναλαμβανόμενο, υπέροχο κιθαριστικό θέμα του μουσικού της jazz Πέρι Μπότκιν, που (τόσο σαν ύφος, όσο και σαν χρήση εντός του φιλμ) φέρνει στο μυαλό την κλασική μελωδία που έπαιξε στο zither o Άντον Κάρας στον «Τρίτο Άνθρωπο» (1949). Αναφορά σε παρελθούσα ταινία ίσως και να υπάρχει στην περί τέλειου φόνου διάλεξη του Κλοντ, ο οποίος έχοντας πιθανότατα στο μυαλό του τον «Άγνωστο του Εξπρές» (1951), ρητά αναφέρει πως μόνο όταν ένας άγνωστος δολοφονεί έναν άγνωστο (όπως κάνει κι εκείνος) δεν κινδυνεύει με σύλληψη, μιας και ουδεμία σύνδεσή του με το έγκλημα μπορεί να υπάρξει. Κατά τα άλλα, το παραγνωρισμένο τούτο Β-movie υπήρξε πολύ μπροστά από την εποχή του, τόσο μάλιστα που ολόκληρος Μάρτιν Σκορσέζε έχει δηλώσει πως είναι ίσως το φιλμ που τον έχει επηρεάσει όσο κανένα άλλο στην καριέρα του!