του Δημήτρη Μ. Κανελλόπουλου

Ήταν μέσα Ιουλίου του 1995, εποχή που οι ελληνικές εταιρείες διανομής ναι μεν ξεκινούσαν να προβάλλουν κινηματογραφικές πρεμιέρες και το καλοκαίρι σε θερινούς κινηματογράφους, αλλά οι περισσότερες από αυτές ήταν καλλιτεχνικές και εισπρακτικές αποτυχίες εξ Αμερικής, με σχεδόν την ίδια προδιαγεγραμμένη πορεία και στα καθ’ ημάς. Τότε κυκλοφόρησε και το «Στο Στόμα της Τρέλας», έτσι στα μουλωχτά, παίρνοντας καλές κριτικές αλλά κατεβαίνοντας σχεδόν αμέσως από τα σινεμά με αποτέλεσμα να μην το πάρει χαμπάρι κανένας. Ακόμα κι εγώ που το πήρα χαμπάρι δεν πρόκαμα… Το motto στην αφίσα («Ζήσατε κανένα καλό βιβλίο τελευταία;»), όμως, μου είχε σφηνωθεί στο κεφάλι και δεν θα άφηνα την επόμενη ευκαιρία ανεκμετάλλευτη. Βέβαια, βασικός λόγος για να τη δω (πρώτα σε βιντεοκασέτα και αργότερα σε DVD) ήταν ο σκηνοθέτης της.

Ο Τζον Κάρπεντερ, προερχόμενος από δύο cult εμπορικές επιτυχίες («Ο Πρίγκιπας του Σκότους» και «Ζουν Ανάμεσά μας») και μια εμπορική αποτυχία με τις παρεξηγημένες «Περιπέτειες ενός Αόρατου Ανθρώπου», αποφασίζει να μπει δυναμικά στα 90’s αναλαμβάνοντας να σκηνοθετήσει σενάριο παραγγελιάς του παραγωγού του. Βασικό λόγο που ο Κάρπεντερ το ανέλαβε αποτελεί ότι είναι έντονα επηρεασμένη από το έργο του Χάουαρντ Φίλιπς Λάβκραφτ, για πολλούς του επιδραστικότερου συγγραφέα του φανταστικού. «Δεν είχα δει ποτέ μια πραγματικά καλή λαβκραφτική ταινία», είχε πει σε μια συνέντευξή του ο Αμερικάνος δημιουργός. Και στο σενάριο του συνεργάτη του την οραματίστηκε.

Παρακολουθούμε, λοιπόν, την ιστορία τού Τζον Τρεντ, ενός ιδιωτικού ντετέκτιβ με υπέρμετρη αυτοπεποίθηση που για λογαριασμό ασφαλιστικής εταιρείας ψάχνει να βρει τον Σάτερ Κέιν, υπερεπιτυχημένο συγγραφέα βιβλίων τρόμου, ο οποίος έχει μυστηριωδώς εξαφανιστεί. Η κατάσταση είναι επείγουσα καθώς οι fans τού συγγραφέα έχουν βιαίως κατακλύσει τα βιβλιοπωλεία και η αναμονή τούς έχει τρελάνει στην κυριολεξία. Ο Τρεντ, του οποίου η δουλειά είναι κυρίως να ξεσκεπάζει απάτες υπέρ της ασφαλιστικής εταιρείας όπου δουλεύει, δεν πείθεται και θεωρεί πως η όλη υπόθεση είναι διαφημιστικό κόλπο της εκδοτικής για να πουλήσει βιβλία. Μετά από έρευνα και σύνθεση στοιχείων από τα εξώφυλλα των βιβλίων του συγγραφέα, ο Τρεντ μαζί με τη βοηθό τού εκδότη ξεκινούν για την… αόρατη στον χάρτη κωμόπολη Χομπς Εντ. Και οι εξελίξεις εκεί θα τον κάνουν να αλλάξει την κοσμοθεωρία του.

Όσο ο Τρεντ προχωρά πιο βαθιά στον κόσμο τού Χομπς Εντ, τα όρια μεταξύ του πραγματικού και του φανταστικού συγχέονται. Βρίσκοντας τον συγγραφέα, πιστεύει ότι το μυστήριο θα ξεκαθαρίσει. Συμβαίνει το αντίθετο: οι παραδοξότητες διαδέχονται η μία την άλλη, οι σταθερές σταματούν να υφίστανται, η ισχυρή αυτοκυριαρχία τού Τρεντ κλονίζεται και ο χαρακτήρας του αλλοιώνεται. Από πεισματάρης και ισχυρογνώμων ήρωας της ταινίας, καταλήγει έρμαιο της μοίρας του (στη συγκεκριμένη περίπτωση η πένα ή, σωστότερα, η γραφομηχανή τού συγγραφέα) από την οποία μάταια προσπαθεί να ξεφύγει. Μεγάλη συμβολή ο απολαυστικά υπερβολικός στα όρια του κωμικού Σαμ Νιλ, που υποδύεται με μαεστρία τη σταδιακή μεταβολή του χαρακτήρα.

Εξίσου αποτελεσματική η ερμηνεία του Γιούργκεν Πρόχνοφ στον ρόλο τού συγγραφέα. Ο Κέιν μάς παρουσιάζεται ως τύραννος προς τους ήρωες που δημιουργεί στα γραπτά του καθώς, εγκλωβισμένοι στα κείμενά του, δεν έχουν καμία επιλογή από το να αποτελούν απλώς αυτό που τους είναι… γραφτό! Η μυθοπλασία τής τέχνης του μετατρέπεται αυτόματα σε πραγματικότητα με αναπάντεχα αποτελέσματα. Αλλά και ο συγγραφέας, έρμαιο των Μεγάλων Παλαιών (η ταινία γεμάτη από αναφορές στον Λάβκραφτ) που κινούν τα νήματα, γίνεται ο μαριονετίστας που είναι παράλληλα μαριονέτα.

Πανέξυπνα, η ταινία κάνει παραλληλισμούς Δημιουργού – Συγγραφέα ακόμα και σε θρησκευτικό επίπεδο! «Σκέφτομαι άρα υπάρχεις», λέει ο Κέιν στον Τρεντ, θέτοντας αυτό που λέμε αντικειμενική αλήθεια ως κάτι το εντελώς «υποκειμενικό». Ο κόσμος τού Κέιν εισβάλλει στον πραγματικό ή μήπως ο ήρωάς μας δεν υπήρξε και ζει μόνο στις σελίδες τού βιβλίου; Παράλληλα σύμπαντα που το ένα καταβροχθίζει το άλλο ή παιχνίδια του σαλεμένου μυαλού τού πρωταγωνιστή; Το αριστουργηματικό φινάλε, χαρακτηριστικά κινηματογραφοφιλικό, υπογραμμίζει έντονα τα παραπάνω χωρίς να δίνει ακριβή απάντηση. Και αυτό είναι και το βασικό προσόν της ταινίας.

Κι ενώ όλ’ αυτά ίσως φαντάζουν ιδιαίτερα πολύπλοκα στο χαρτί του σεναρίου, η «μετάφρασή» τους σε εικόνα αποδεικνύεται παιχνιδάκι για τον έμπειρο Κάρπεντερ. Ο επονομαζόμενος Master of Horror σε μία από τις κορυφαίες στιγμές του επαληθεύει τον τίτλο του, χρησιμοποιώντας σοφά τα μέσα μιας low budget παραγωγής, η φτώχεια της οποίας επουδενί φτάνει στον θεατή. Ατμοσφαιρικός φωτισμός, εμπνευσμένα κάδρα, αποτελεσματική κίνηση της κάμερας, σοφή μη υπερέκθεση σε εφέ και κινηματογραφικές ευκολίες, γερές δόσεις μαύρου χιούμορ, διασκεδαστικότατα jump scares, ατμοσφαιρικό soundtrack και το επαναλαμβανόμενο στις ταινίες του θέμα της συντέλειας του κόσμου, όλα σωστά ισορροπημένα, τονίζουν την αμφισημία τής ιστορίας και την κάνουν απόλυτα διασκεδαστική.

Το «Στο Στόμα της Τρέλας» μπορεί να μην έκανε επιτυχία στην εποχή του αλλά επανεκτιμάται συνεχώς. Είναι ένα παραγνωρισμένο και εξαιρετικό δείγμα κινηματογράφου τού φανταστικού, που οι φίλοι του είδους, και όχι μόνο, αξίζει να ανακαλύψουν. Και είναι ίσως η μόνη ταινία που απαντά στο ερώτημα αν η τέχνη μπορεί να αλλάξει τον κόσμο. Ναι, μπορεί να τον αφανίσει!