της Ιωάννας Παπαγεωργίου

Γιατί

Έλληνας του εξωτερικού, κατ’ ανάγκη, από τα φοιτητικά του χρόνια, ο Γαβράς μετέτρεψε τις δυσκολίες, την απόρριψη και την απογοήτευση στην αφετηρία της ενήλικης ζωής του, σε θέληση, πείσμα και πάθος για γνώση και δημιουργία. Γεννημένος σε ένα χωριό της Αρκαδίας, το Φεβρουάριο του 1933, μεγάλωσε σε μια Αθήνα που μετρούσε τις πληγές της μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο και τον Εμφύλιο. Το τέλος του τελευταίου βρήκε τον πατέρα του κυνηγημένο ως αντιστασιακό και «κουμουνιστή», γεγονός που έκλεισε ερμητικά τις πόρτες τόσο των ελληνικών, όσο και των αμερικανικών Πανεπιστήμιων στο πρόσωπο του νεαρού Γαβρά.

Απτόητος, βρήκε διέξοδο στην παραδοσιακά πιο… ανοιχτόμυαλη και ανεκτική Γαλλία, όπου σπούδασε συγκριτική φιλολογία στο Πανεπιστήμιο της Σορβόνης και σινεμά στο περίφημο Ινστιτούτο Ανωτέρων Κινηματογραφικών Σπουδών. Αν και η πρώτη μεγάλου μήκους ταινία του, «Βαγόνι Δολοφόνων» (1965), είναι ένα – βασισμένο στο μυθιστόρημα του Σεμπαστιάν Ζαπριζό – αστυνομικό θρίλερ για γερά νεύρα, που απλά κάνει προφανή την αδυναμία του στα κλασικά, αμερικάνικα noir, πολύ σύντομα οι έντονες κοινωνικοπολιτικές του ανησυχίες (σπαρμένες και αναθρεμμένες από τους διωγμούς που υπέστη η οικογένειά του στη μαμά πατρίδα), ωρίμασαν και βρήκαν γόνιμη έκφραση στο κινηματογραφικό του έργο.

Σκηνοθέτης ικανός για το καλύτερο και για το χειρότερο, πότε εμπνευσμένος δημιουργός ενός σινεμά συναρπαστικά παλλόμενου, και πολιτικά συνειδητοποιημένου και συγκινητικά ανθρώπινου («Ζ», «Ο Αγνοούμενος»), πότε άνευρος εκτελεστής αποστειρωμένων, στεγνών, «εγκυκλοπαιδικών» φιλμικών καταγγελιών («Αμήν»), ήταν και είναι, πάνω από όλα, ένας αγωνιστής της (Ιστορικής) αλήθειας. Εκείνης, την οποία κατορθώνει να φωτίσει ακόμα και στα λιγότερο ενδιαφέροντα ή επιτυχημένα πονήματά του.

Η προδοσία και τα όρια της εν καιρώ Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου («Μακί, Τα Λιοντάρια της Κολάσεως», 1967). Τα απάνθρωπα, αδίστακτα και συχνά θανατηφόρα πολιτικά παιχνίδια σε Ελλάδα, Ανατολική Ευρώπη και Λατινική Αμερική (στην περίφημη πολιτική τριλογία του / μυθιστορηματική προσέγγιση αληθινών γεγονότων και προσώπων, «Ζ», «Η Ομολογία» και «Κατάσταση Πολιορκίας», 1969, 1970 και 1972, αντίστοιχα, αλλά και στην κυνική κωμωδία του 1993, «Μικρή Αποκάλυψη»). Το πώς μπερδεύονται οι έννοιες της επανάστασης και της τρομοκρατίας σε μια υπό απολυταρχικό καθεστώς καθημερινότητα («Ειδικό Δικαστήριο», 1975, και «Ο Αγνοούμενος», 1982).

Ο παράλογος αλληλοσπαραγμός Ισραήλ και Παλαιστίνης («Hanna K.», 1983). Ο ρατσισμός («Το Στίγμα της Προδοσίας», 1988) κι ο ναζισμός («Μουσικό Κουτί», 1989), που απέθαντοι εξακολουθούν να διαβρώνουν τα θεμέλια της «πολιτισμένης» Δύσης, δηλητηριάζοντας ανεπανόρθωτα τις ανθρώπινες – ακόμα και οικογενειακές – σχέσεις. Η κατάχρηση εξουσίας από τα ΜΜΕ («Mad City», 1997). Η αναίσχυντη σιωπή και απραξία της Καθολικής Εκκλησίας απέναντι στα εγκλήματα των Ναζί («Αμήν», 2003). Η μαύρη σάτιρα που στήνει στην ανθρώπινη πραγματικότητα ο αχαλίνωτος καπιταλισμός («Το Τσεκούρι», 2005). Και η ορμητική, εκτός νόμου μετανάστευση στην Ευρώπη της τελευταίας δεκαετίας («Παράδεισος στη Δύση», 2009).

Όλα τους φαινόμενα συγκλονιστικών κοινωνικοπολιτικών ταραχών, μετά-τραυματικών σοκ και ακόμα ανοιχτών πληγών μιας (ανθρώπινης) Ιστορίας που επαναλαμβάνεται και ενός (ανθρώπινου) είδους που αδυνατεί να μάθει από τα παθήματά του. Όλα τους αναπνέουν περισσότερο ή λιγότερο (κινηματογραφικά) αποτελεσματικά στον πυρήνα τού – πάντα μυθοπλαστικού και ποτέ ντοκιμαντερίστικου στη γραφή – σινεμά του, ως έναυσμα αφύπνισης και ικανή αφορμή εποικοδομητικού διαλόγου.

Όχι τυχαία, κέρδισε, μεταξύ άλλων, το Βραβείο της Επιτροπής στο Φεστιβάλ των Καννών, καθώς και το Όσκαρ ξενόγλωσσης ταινίας για το «Ζ», τον Χρυσό Φοίνικα στις Κάννες και το Όσκαρ διασκευασμένου σεναρίου για το «Ο Αγνοούμενος», ενώ το «Μουσικό Κουτί» έφυγε από το 40ο Φεστιβάλ του Βερολίνου με τη Χρυσή Άρκτο.

Τι

Στο αφιέρωμα της Ταινιοθήκης θα προβληθούν οι 17 από τις 18 μεγάλου μήκους ταινίες του (πλην, δηλαδή, της τελευταίας του, «Το Κεφάλαιο», που παίζεται ήδη, κανονικά, στις αίθουσες), καθώς και η μικρού μήκους, «Les Rates». Έτσι, εκτός από τις παραπάνω, διασημότερες, πολιτικοποιημένες και κατά περίσταση πολυσυζητημένες δουλειές του, θα έχεις την ευκαιρία να ανακαλύψεις ή να (επαν)εκτιμήσεις και τις άλλες, διαφορετικές κινηματογραφικές απόπειρες / ματιές του στην ανθρώπινη ύπαρξη: το ερωτικό δράμα της συνάντησης δύο ανθρώπων που πενθούν, «Λάμψη Μιας Γυναίκας» (1979), και την κωμωδία της επανένταξης στον mainstream κοινωνικό ιστό ενός διαρρήκτη / πατέρα αφέντη, «Οικογενειακή Υπόθεση» (1986).

Επίσης, την Τετάρτη 30 Ιανουαρίου, μια μέρα μετά την επίσημη πρεμιέρα του Αφιερώματος, ο Κώστας Γαβράς, που έχει διατελέσει Πρόεδρος της Γαλλικής Ταινιοθήκης (Cinémathèque Française) από το 1981 έως το 1986 και από το 2007 έως σήμερα, θα είναι επικεφαλής συζήτησης στρογγυλής τραπέζης, με τίτλο «Ταινιοθήκες: Το μέλλον του παρελθόντος μας;», θέμα τον «εκπαιδευτικό ρόλο των Ταινιοθηκών ως θεματοφυλάκων της εγχώριας κινηματογραφικής πολιτιστικής κληρονομιάς» και συνομιλητές τη Γενική Γραμματέα Δ.Σ. της Ταινιοθήκης της Ελλάδος και Αναπ. Καθ. Τμήματος ΕΜΜΕ του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, Μαρία Κομνηνού, τον σκηνοθέτη και Γενικό Διευθυντή του Ελληνικού Κέντρου Κινηματογράφου, Γρηγόρη Καραντινάκη και τους σκηνοθέτες και Πρόεδρο και Αντιπρόεδρο, αντίστοιχα, της Ελληνικής Ακαδημίας Κινηματογράφου, Κατερίνα Ευαγγελάκου και Θάνο Αναστόπουλο.

Πώς

Με ώρα έναρξης τις 17:30, η συζήτηση στρογγυλής σραπέζης είναι ανοιχτή για το κοινό, με ελεύθερη είσοδο, ενώ στις 21:45 θα ακολουθήσει η προβολή του «Κατάσταση Πολιορκίας», με γενική είσοδο 7 € και μειωμένη 4 €. Κατέβασε το πρόγραμμα των προβολών από εδώ: Gavras Screening Schedule

Το πλήρες αναδρομικό αφιέρωμα στον Κώστα Γαβρά, το οποίο θα γίνει στην Ταινιοθήκη της Ελλάδος στις 29 Ιανουαρίου έως 6 Φεβρουαρίου, πραγματοποιείται σε συνεργασία με το Γαλλικό Ινστιτούτο Αθηνών, τη Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών, το Τμήμα Επικοινωνίας και Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών και το Τμήμα Κινηματογράφου του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης.