του Νίκου Καραγιάννη

Ένας ευρέως διαδεδομένος και σε μεγάλο βαθμό αποδεκτός ορισμός του «πολύ γενικού πλάνου» (extreme long shot / plan très general) είναι ο ακόλουθος: θέαση μιας σκηνής από τόσο μακρινή απόσταση, με αποτέλεσμα οι άνθρωποι που συμπεριλαμβάνονται σ’ αυτήν να φαίνονται στην οθόνη σαν απλές κουκίδες. Ποιοι είναι, όμως, οι λόγοι που συνηγορούν στην επιλογή αυτής της κλίμακας (όπου οι ανθρώπινες φιγούρες είναι οριακά διακριτές), πότε κρίνεται ενδεδειγμένη η ελαχιστοποίηση του τμήματος που καταλαμβάνει το έμψυχο υλικό σ’ ένα κάδρο;

Εν πρώτοις, ως πλάνα με μεγάλο πληροφοριακό φορτίο, δυνάμενα να παρέχουν ταυτόχρονα / μονομιάς στοιχεία για τη γεωγραφική θέση, την ιστορική εποχή, τη χρονική στιγμή της ημέρας, την (προηγηθείσα, παρούσα ή ακόμη και μελλοντική) καιρική κατάσταση κ.ο.κ., συμβάλλουν καθοριστικά στην οικονομία της αφήγησης. Η σύνδεση των χαρακτήρων με τον περιβάλλοντα χώρο επιτυγχάνεται ταχύτερα και αποδίδεται πληρέστερα με τις εν λόγω λήψεις (εξού και δεν είναι σπάνιες οι φορές που τις συναντούμε στην έναρξη μιας ταινίας, ως πλαίσιο ένταξης των μετέπειτα κοντινότερων λήψεων). Βέβαια, πέραν της προαναφερθείσας λειτουργίας κατατοπισμού, έχουν παράλληλα και μία διαδραστική πτυχή, καθότι επιτρέπουν στο βλέμμα του θεατή να περιηγηθεί ελεύθερα σε όλο το εύρος του τοπίου. Με άλλα λόγια, ενεργοποιούν τη δική του παρατήρηση και ερμηνεία, εφόσον κανένα συγκεκριμένο πρόσωπο ή πράγμα δεν είναι εξ αντικειμένου εστιασμένο.

Συγχρόνως, εκτός από την τοποθέτηση των πρωταγωνιστών εντός του χωροχρονικού ορίζοντα εκτύλιξης της πλοκής, κατ’ αυτόν τον τρόπο ο δημιουργός αναφέρεται και στον εσωτερικό τους κόσμο. Εκμεταλλευόμενος, δηλαδή, την εμφανή αναντιστοιχία μεγέθους ανθρώπου και φυσικής εκτάσεως, μπορεί να θέλει να υποδηλώσει (ανάλογα την περίπτωση) ότι αισθάνονται (φερειπείν) κίνδυνο ή νιώθουν χαμένοι, αποξενωμένοι, εκμηδενισμένοι κλπ. Ομοίως, ενδέχεται να επιθυμεί να τονίσει (διατυπώνοντας ένα meta-σχόλιο) πως, παρά την απεραντοσύνη της αχανούς περιοχής που τους κυκλώνει, παραμένουν ιδιαιτέρως σημαντικοί, αφού για την παρακολούθηση της δικής τους πορείας ενδιαφέρεται πρωτίστως το κοινό. Μπορούμε να κατανοήσουμε περισσότερα για τις επιδιώξεις των σκηνοθετών, αν βάλουμε στην εξίσωση και τις ειδολογικές παραμέτρους του υπό συζήτηση θέματος (λόγου χάριν, μ’ ένα πολύ γενικό πλάνο σε μια ταινία τρόμου συνήθως προμηνύονται κακοτοπιές, ενώ σε μια ρομαντική ταινία υπονοείται η ευτυχία που προκαλεί η ειδυλλιακότητα του μέρους).

Τέλος, έχει υποστηριχθεί ότι με τη χρήση τους πραγματοποιείται μια αξιοπρόσεκτη σημειολογική μετατόπιση. Τουτέστιν, λόγω του ότι, ιδωμένες από τόσο μακριά, οι ανθρώπινες μορφές φαίνονται μικροσκοπικές, οι διάλογοι ή οι εκφράσεις του προσώπου χάνουν την ισχύ τους, ενώ οι χειρονομίες ή εν γένει οι κινήσεις του σώματος, ως οι μόνες που μπορούν να κομίσουν κάποιο μήνυμα στους θεατές, αποκτούν άλλη βαρύτητα και ως εκ τούτου αξιοποιούνται στο έπακρο.

Με την επίγνωση ότι η παράθεση των ανωτέρω λόγων είναι απλώς ενδεικτική και όχι αποκλειστική, αλλά και με την προσδοκία ότι όσα εκτέθηκαν παραπάνω θα καταστούν πιο εύληπτα μεταβαίνοντας στην κατεξοχήν κινηματογραφική γλώσσα, αυτή των εικόνων, το FREE CINEMA συγκεντρώνει και παρουσιάζει σε πρώτη φάση (με προοπτική συνεχούς εμπλουτισμού) μερικά από τα πιο χαρακτηριστικά παραδείγματα αποτελεσματικής εφαρμογής του εν λόγω εκφραστικού μέσου. Σε περίπτωση που κάποιος δεν αναγνωρίζει ή πραγματικά δεν ξέρει από ποια ταινία προέρχονται τα καρέ, οι τίτλοι και τα ονόματα των σκηνοθετών αποκαλύπτονται πατώντας επάνω στην (κάθε) εικόνα.