του Νίκου Παλάτου

Στις 29 Ιουλίου του 2000, ο Βάσκος πολιτικός του ισπανικού σοσιαλιστικού κόμματος Χουάν Μαρία Γιαουρέγκι δολοφονήθηκε από την αυτονομιστική οργάνωση ΕΤΑ στην πόλη Τολόσα της επαρχίας Γκιπούσκοα, στην οποία είχε διατελέσει Κυβερνήτης επί μία τριετία. Η ταινία με την οποία η Ιθίαρ Μπογιαΐν επανασυστηνέται στο ελληνικό κοινό, έπειτα από τη θαυμάσια «Ελιά» (2016), προφανώς μπλέκει αληθινά γεγονότα με μυθοπλασία. Δίχως, όμως, τη συνδρομή του συντρόφου της, σεναριογράφου Πολ Λάβερτι (μόνιμου συνεργάτη του Κεν Λόουτς), η Μαδριλένα auteur βάζει στην άκρη την εκ των ων ουκ άνευ πολιτική διάσταση του θέματός της, χάριν μιας ανθρωπιστικού τύπου σπουδής πάνω στην ενοχή και τη συγχώρεση.

Η αφήγηση ξεκινά με τη στιγμή της δολοφονίας και, με συνεχή άλματα στο χρόνο (στα οποία ξεπετιέται σύλληψη, δίκη και φυλάκιση), φτάνει μια δεκαετία έπειτα, όταν δύο από τους τρεις δολοφόνους έχουν πια μετανοήσει για τις πράξεις τους. Ο Λουίς έχει φτάσει στο σημείο να μην μιλά καν με τους πρώην συντρόφους του, θέλοντας να κόψει κάθε δεσμό με το παρελθόν του, ενώ ο Ιμπόν δείχνει να είναι πιο προσεκτικός και συνεσταλμένος. Κουβαλάει σίγουρα ενοχές για τις πράξεις του, όμως, παρά το γεγονός ότι έχει αποχωρήσει από την ΕΤΑ, αναγνωρίζει πως ο ένοπλος αγώνας ήταν αναπόσπαστο κομμάτι της ζωής του, κι ας αντιμετωπίζεται πια από τους κάποτε συναγωνιστές του ως προδότης. Η πρόθεση του Λουίς να καλέσει στη φυλακή τη χήρα του τελευταίου τους στόχου, Μαϊσάμπελ, με σκοπό να συνομιλήσει μαζί της, βάζει και τον Ιμπόν σε παρόμοιες σκέψεις. Βέβαια, αυτό δε σημαίνει πως η καλοπροαίρετη Μαϊσάμπελ δεν έχει τις αναστολές της, που κυρίως έχουν να κάνουν με το περιβάλλον της και ειδικότερα με την κόρη της, η οποία είναι πολύ λιγότερο διαλλακτική από εκείνην σε ό,τι αφορά τους φονιάδες του πατέρα της.

Σε ό,τι αφορά θέματα τύψεων, μετάνοιας και ενοχής, το φιλμ της Μπογιαΐν εστιάζει με τρόπο σαφή σε θύματα και θύτες, δίχως μελοδραματικές υπερβολές. Το βάρος στη συνείδηση ως απόρροια μιας εγκληματικής πράξης, που σταδιακά μεταμορφώνει τον θύτη σε εν δυνάμει θύμα των δικών του πράξεων, προσεγγίζεται με τρόπο ευαίσθητο και χαμηλότονο. Δεν διεκδικεί δάφνες σπουδαίας ψυχολογικής ανάλυσης χαρακτήρων, παραμένοντας σταθερά σε τυπικά, ασφαλή νερά, κάτι που γίνεται σαφώς πιο φανερό σε ό,τι έχει να κάνει με την «απέναντι» των δολοφόνων πλευρά. Η «σύγκρουση» της συμφιλιωτικής Μαϊσάμπελ με την μονίμως οργισμένη κόρη της, υπάρχει για να υπάρχει, δίχως να αρθρώνει ουσιαστικό λόγο, πέραν της απαραίτητα αντίθετης άποψης για την επικείμενη εντός φυλακής προσέγγιση χήρας και δολοφόνων.

Όλα αυτά παρουσιάζονται υπό τη μορφή καθαρόαιμου δράματος, αφού οι αρχικές υποσχέσεις για θριλερικού τύπου δράση μπαίνουν στον πάγο άπαξ της γρήγορης φυλάκισης της τριπλέτας των δολοφόνων. Τούτο έχει ως αποτέλεσμα την ολοκληρωτική απουσία οποιασδήποτε προσπάθειας ανάλυσης της ΕΤΑ, ως πολιτικής (αρχικά) και εν συνεχεία ένοπλης τρομοκρατικής οργάνωσης, πόσω μάλλον όταν οι μετανοημένοι βασικοί ήρωες έχουν φάει τα νιάτα τους υπηρετώντας τους αιμοδιψείς σκοπούς της. Οι λόγοι για τους οποίος ένας Βάσκος αποφάσιζε να πάρει τα όπλα, εντάσσεται (δια στόματος Ιμπόν) σε μια γενικότερη, παγκόσμιου τύπου σοσιαλιστική λαϊκή αντίσταση (από Νικαράγουα μέχρι… Παλαιστίνη), που φαντάζει εντελώς απλοϊκή ως εξήγηση. Είναι σαν να λέει το «Μαϊσάμπελ» πως αφού ο ένοπλος αγώνας ήταν απαραίτητος σε άλλες χώρες, ιδού η αιτία που η ΕΤΑ έπιασε τα πιστόλια, παραβλέποντας τις ρίζες της γέννησης της οργάνωσης, οι οποίες ανάγονται στα χρόνια του Φράνκο, καθώς και την αποδοχή που απολάμβαναν οι τακτικές της (τουλάχιστον μέχρι τα τέλη του 20^ου αιώνα) εντός της Χώρας των Βάσκων. Οι μικρές αναφορές στη βασκική ακροδεξιά παραστρατιωτική οργάνωση GAL, η οποία δρούσε ενάντια στην ΕΤΑ, αλλά και στην άκρατη αστυνομική βία, περισσότερο λειτουργούν στο πλαίσιο του πνεύματος συμφιλίωσης που καλλιεργεί η ταινία, όπως και η κατακλείδα με την διακήρυξη κατάπαυσης πυρός από πλευράς ΕΤΑ στα 2011, που δημιουργεί την εντύπωση πως έκτοτε η Χώρα των Βάσκων ουδέν πρόβλημα αντιμετωπίζει. «Όλοι αξίζουν μια δεύτερη ευκαιρία», τονίζει σε κάποια στιγμή η Μαϊσάμπελ και, υπό αυτό το πρίσμα, η ταινία της Μπογιαΐν πετυχαίνει αρκετούς από τους στόχους της.