του Νίκου Παλάτου

Έπειτα από τον live action / animated συνδυασμό του «Πέρα από το Όνειρο» (2013), ο Άρι Φόλμαν επιστρέφει στο ύφος του καθαρόαιμου κινούμενου σχεδίου του «Βαλς με τον Μπασίρ» (2008), το οποίο άλλωστε τον καθιέρωσε. Παίζει εκ νέου με την έννοια της μνήμης σε τούτο το νέο του εγχείρημα ο Ισραηλινός σκηνοθέτης, με έναν τρόπο που μοιάζει να παίρνει δάνεια και από τις δύο προηγούμενες δουλειές του. Οι αυτοβιογραφικές αναμνήσεις του «Μπασίρ» αναμειγνύονται με την αναζήτηση της χαμένης ταυτότητας του «Ονείρου», σ’ ένα εγχείρημα το οποίο επιχειρεί να παραλληλίσει τα ναζιστικά εγκλήματα του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου με την Ευρώπη της προσφυγικής κρίσης του σήμερα. Ως μάθημα διαπαιδαγώγησης δια το ανήλικο κοινό, η «Άννα Φρανκ» πετυχαίνει σε γενικές γραμμές το στόχο της. Σε ό,τι αφορά τους ενήλικους θεατές που είχαν εντυπωσιαστεί από την ντοκουμενταρίστικη αφοπλιστικότητα του animated ντεμπούτου του, όμως, τούτη η νέα του προσπάθεια στέκει αρκετά απλοϊκή ως σύλληψη ώστε να ενθουσιάσει με τον ίδιο τρόπο.

Παρά τα όσα ο τίτλος δηλώνει, βασική ηρωίδα του φιλμ δεν είναι η Άννα Φρανκ, αλλά η φανταστική της φίλη Κίτι. Σε εκείνη απευθυνόταν στο ημερολόγιο της η Άννα και καθώς – με έναν μαγικό τρόπο – αυτή βγαίνει από τις χειρόγραφες σελίδες του βιβλίου της ευρισκόμενη πια στο σύγχρονο Άμστερνταμ (ή, ορθότερα, σε αυτό που απέχει έναν χρόνο από σήμερα, όπως σαρκαστικά αναγράφεται στην κάρτα της αρχής), προσπαθεί να καταλάβει τι ακριβώς της έχει συμβεί. Αόρατη για τους επισκέπτες του μουσείου (πλέον) στο οποίο η Φρανκ με την οικογένειά της έμεινε κρυμμένη επί σειρά μηνών, αλλά ολοζώντανη όταν βγαίνει εκτός του κάποτε μυστικού σπιτιού / κρησφύγετου, η Κίτι ξεκινά οδοιπορικό αναζήτησης, θέλοντας να βρει τα ίχνη της καλής της φίλης. Καθώς η φαντασία μπλέκει με την πραγματικότητα και η περίοδος του πολέμου εναλλάσσεται με τη σύγχρονη εποχή, η Κίτι βρίσκεται κυνηγημένη από την αστυνομία ως ύποπτη κλοπής του αυθεντικού ημερολογίου της Φρανκ, ενώ έρχεται κοντά με νεαρό προσφυγόπουλο που δείχνει διάθεση να την βοηθήσει. Την ίδια ώρα, ενθυμούμενη τις δεκάδες ημέρες που η Άννα περνούσε κλεισμένη στο δωμάτιό της και γνωρίζοντας από πρώτο χέρι όλα της τα μυστικά και τις επιθυμίες της, χρησιμοποιεί ως στοιχεία τις «αναμνήσεις» της από τον καιρό του αναγκαστικού εγκλεισμού, ώστε να επανασυνδεθεί μια ώρα αρχύτερα μαζί της.

Ο Φόλμαν αφιερώνει την ταινία στους γονείς του, οι οποίοι ως κρατούμενοι έφτασαν στο Άουσβιτς την ίδια περίπου περίοδο με τους γονείς της Φρανκ. Αντικατοπτρίζοντας στο πρόσωπο της Κίτι την πιθανή περί Ολοκαυτώματος (και όσων προηγήθηκαν αυτού) άγνοια των σημερινών παιδιών, η εξερεύνηση της φανταστικής φίλης της στους δρόμους του Άμστερνταμ, λειτουργεί σαν εργαλείο μάθησης τύπου «προς γνώση και συμμόρφωση». Η ένθεση των ξέγνοιαστων στιγμών της Φρανκ με την οικογένεια της όταν ονειρευόταν τα αγόρια της τάξης της και είχε για είδωλό της τον Κλαρκ Γκέιμπλ, έρχονται σε αντιδιαστολή με τις σκιαχτικές ναζιστικές φιγούρες και τον τρόμο των βομβαρδισμών, καθιστώντας σαφές και πέραν πάσης αμφιβολίας το προφανές μάθημα Ιστορίας. Από την άλλη, το όλο παρουσιαστικό της Κίτι, το οποίο κάθε άλλο παρά σε Εβραιόπουλο παραπέμπει (κοκκινομάλλα με φακίδες), πιθανότατα να υποδηλώνει το ίσως όχι και τόσο αυτονόητο για το ανήλικο κοινό, του αισθήματος ασφάλειας που η Άννα επιθυμεί για τη «φίλη» της, κρατώντας την έστω μέσα στο μυαλό της, μακριά από τον δικό της απειλητικό κόσμο μίσους και θανάτου.

Ο Φόλμαν καταφέρνει να περάσει το άνωθεν μήνυμα μ’ έναν «υπόγειο» τρόπο, ο παραλληλισμός των διώξεων των Εβραίων με την δαιμονοποίηση των προσφύγων από τους σύγχρονους Ευρωπαίους, όμως, γίνεται με μάλλον αφελή τρόπο. Το βραδυφλεγές θριλερικό documentary του «Μπασίρ» παραχωρεί τη θέση του σ’ έναν διδακτισμό που βγάζει μάτι και, ατυχώς, υποβαθμίζει τις αγνές προθέσεις του δημιουργού του. Η βεβιασμένη αισθηματική πλοκή ανάμεσα σε Κίτι και Πίτερ, η οποία θα ταίριαζε σε νεανικό rom-com όχι σπουδαίας έμπνευσης, οδηγεί σ’ ένα μπερδεμένο φινάλε αστυνομικής καταστολής και ενός α λα… Τομ Τζοντ διεκδικητικού αγώνα, που φορτώνει με συμβολισμούς το στόρι, χωρίς κάτι τέτοιο να είναι απαραίτητο. Η παρακαταθήκη του ημερολογίου της Φρανκ είναι από μόνη της σπουδαία και δεν χρειάζεται περαιτέρω εμπλουτισμό.