της Κατερίνας Ανδρεάκου

Ιταλικής παραγωγής ντοκιμαντέρ του 2019 για την ιστορία και την κληρονομιά του μουσείου Ερμιτάζ στην Αγία Πετρούπολη της Ρωσίας, παίρνει διανομή στις ελληνικές αίθουσες… σήμερα. Οι συχνά «εκκεντρικές» επιλογές της ελληνικής κινηματογραφικής διανομής δεν θα πάψουν να μας εκπλήσσουν ποτέ. Στην προκειμένη περίπτωση, η αιτία δεν είναι η ποιότητα του ντοκιμαντέρ, ούτε το (γενικότερα) ενδιαφέρον περιεχόμενό του. Πρόκειται για προσεγμένη δουλειά, ασφαλώς, σε συνεργασία με το ίδιο το Ερμιτάζ και το ιταλικό παρακλάδι του. Ωστόσο, απευθύνεται σε τόσο περιορισμένο δείγμα θεατών και το συνολικό του αποτέλεσμα είναι τόσο… αξιόλογα μέτριο, που θα μπορούσε κάλλιστα να παίξει στην απογευματινή ζώνη ενός «πολιτιστικού» τηλεοπτικού καναλιού – και εκεί να προσελκύσει επάξια ένα μεγαλύτερο κοινό.

Ο διάσημος Ιταλός ηθοποιός (και αγαπημένος πρωταγωνιστής του Πάολο Σορεντίνο) Τόνι Σερβίλο «τσιμπάει» ένα δωρεάν ταξίδι στην Αγία Πετρούπολη με αποκλειστική πρόσβαση στις αχανείς αίθουσες του Ερμιτάζ, κι αφηγείται την ιστορία του μουσείου και της πόλης του, που δημιουργήθηκαν σχεδόν ταυτόχρονα ως μέρος του οράματος του Μεγάλου Πέτρου, του Τσάρου της Ρωσίας ο οποίος άλλαξε την ροή της Ιστορίας της χώρας του, με επίκεντρο (φυσικά) την πόλη που φέρει τ’ όνομά του. Μέσα από την ιστορία του Ερμιτάζ και της Αγίας Πετρούπολης, δημιουργήματα των αρχών του 18^ου αιώνα, ξετυλίγεται και η ιστορική εξέλιξη της ίδιας της Ρωσίας, από τον Πέτρο στην Αικατερίνη Β΄, στους τελευταίους Ρομανόφ και την (πλέον αναπόφευκτη) επανάσταση των αρχών του 20^ου αιώνα, στην ναζιστική απειλή του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου και τα σημερινά χρόνια, μετά την διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης.

Το ντοκιμαντέρ του Μικέλε Μάλι είναι ενδιαφέρον για όσους ασχολούνται με την ιστορία της Τέχνης, την παγκόσμια Ιστορία ή και τον συνδυασμό των δύο. Ωστόσο, ακόμα και για τους πιο «σκληροπυρηνικούς», η αφήγηση είναι ασφυκτικά γεμάτη με ονόματα, τίτλους, αναφορές, ημερομηνίες, αποσπάσματα από έργα διάσημων Ρώσων λογοτεχνών και καλλιτεχνών, και συνεντεύξεις με διάφορους ιστορικούς, ειδήμονες και Διευθυντές συλλογών του μουσείου, κάνοντας την θέασή του να μοιάζει περισσότερο με εντατικό μάθημα Ιστορίας παρά με κινηματογραφική απόλαυση. Την τελευταία την παρέχει απλόχερα η ίδια η παρουσία του Ερμιτάζ, το μέγεθος, η αίγλη και τα περιεχόμενα του οποίου (κυριολεκτικά) δεν χωρούν στην οθόνη (μεγάλη ή μικρή).

Προσπαθώντας ουσιαστικά να γίνει ένας καλλιτεχνικός και σοφιστικέ «τουριστικός οδηγός» του μουσείου και να περάσει το μήνυμα που υποδηλώνει ο τίτλος του, την «Δύναμη της Τέχνης», το ντοκιμαντέρ κρατά ίσες και… κάπως απόμακρες αποστάσεις από τα ιστορικά γεγονότα που καθόρισαν κι άλλαξαν την ρωσική Ιστορία, με γενικολογίες περί της ανισορροπίας μεταξύ της τσαρικής élite και του λοιπού πεινασμένου λαού, καθώς και μια «ευγενή» στάση απέναντι στο αέναο ερώτημα του αν η Τέχνη αξίζει να επιζήσει πάνω από οτιδήποτε άλλο, ως το τελευταίο και πιο άξιο «ζωντανό μνημείο» του πολιτισμού ενός τόπου, μιας εποχής, των κρίκων της Ιστορίας του. Σαφώς και η απάντηση είναι θετική από ένα ντοκιμαντέρ που… ευλογεί τα γένια που το χρηματοδοτούν, ιδίως όταν κάθε λίγο και λιγάκι μας υπενθυμίζει πως είναι το μοναδικό μεγάλο μουσείο το οποίο δεν έχει τίποτα κλεμμένο στη συλλογή του και όλες οι αγορές των αριστουργημάτων που κατέχει έγιναν μέσω καθαρών και νόμιμων αγοραπωλησιών, έστω κι αν στο ξεκίνημα μας ενημερώνει πως εκατοντάδες (ίσως και χιλιάδες) άτομα πέθαναν χτίζοντας την Αγία Πετρούπολη και (λίγα μόλις χρόνια αργότερα) το Ερμιτάζ και το χειμερινό παλάτι (που αποτελεί μέρος του).

Η περηφάνια των σημερινών «κηδεμόνων» του μουσείου για το πώς εκείνο κατάφερε να επιζήσει μέσα σε ορισμένες από τις πιο βάρβαρες και δύσκολες σελίδες της ρωσικής (αλλά και της παγκόσμιας) Ιστορίας, κρατώντας την Τέχνη που βρίσκεται μέσα του ως «προμαχώνα» του ανθρώπινου πολιτισμού, είναι εν πολλοίς κατανοητή, και συνεντεύξεις με ανθρώπους σαν τον Αλεξάντρ Σοκούροβ, του οποίου η «Ρωσική Κιβωτός» (2002) είδε το Ερμιτάζ ως αλληγορία της Κιβωτού του Νώε, αποτελούν ενδιαφέροντα έως και συγκινητικά στιγμιότυπα. Ωστόσο, δεν μπορείς παρά να το δεις πιο πολύ ως μία «ευγενική χορηγία» από τον ίδιο τον μουσειακό οργανισμό παρά σαν ένα αυτούσιο, ειλικρινές και καλλιτεχνικά αξιόλογο ντοκιμαντέρ. Για τους λάτρεις της Ιστορίας, πρόκειται για μια κοινότοπη, ιδεολογικά ουδέτερη ταινία. Οι λάτρεις της Τέχνης, όμως, ενδέχεται και να κλείσουν αεροπορικά εισιτήρια για την Αγία Πετρούπολη αμέσως μετά την θέασή της, οπότε για τους δημιουργούς (και τους σπόνσορες…) η αποστολή σχεδόν εξετελέσθη.