της Βαρβάρας Κοντονή

Το σινεμά του Ελία Σουλεϊμάν είναι χαρακτηριστικό και αρκετά ξεχωριστό, σε βαθμό που αν δεν είσαι γνώστης τού… αντικειμένου, ίσως και να σε ξενίσει στη πρώτη σου απόπειρα. Με τον ίδιο να κρατά συνήθως τον ρόλο του παρατηρητή όλων όσα συμβαίνουν γύρω του, γίνεται γρήγορα εμφανές (ακόμη και στους πρωτάρηδες) πως η πολιτισμική και κοινωνικοπολιτική πραγματικότητα της Παλαιστίνης τον ακολουθεί παντού, σε κάθε φιλμικό του πόνημα, αδιάσπαστη από την κινηματογραφική του ιδιότητα.

Ο αδιάκοπος διάλογος του Σουλεϊμάν με την Παλαιστίνη, βεβαίως, συνεχίζεται και εδώ. Στο «Ο Παράδεισος Έπεσε στη Γη», ο Σουλεϊμάν (ο οποίος υποδύεται τον εαυτό του) ταξιδεύει από την Παλαιστίνη στο Παρίσι και από εκεί στη Νέα Υόρκη, σε μια προσπάθεια να βρει παραγωγούς για τη νέα του ταινία. Σε αυτές τις μοναχικές, παγκόσμιες διαδρομές, θα γίνει «μάρτυρας» μικρών, καθημερινών στιγμών σουρεαλισμού, ουσιαστικά απλής και βαρετής ζωής, που κάτω από το πρίσμα ενός δημιουργικού νου μπορούν να γίνουν σημεία αναφοράς μιας καθαρόαιμης και εντελώς προσωπικής κινηματογραφικής οπτικής. Μέσα από τα ταξίδια του, ο ήρωας του Σουλεϊμάν συνειδητοποιεί πόσο υπαρκτή, ζωντανή και πρακτικά ίδια είναι η ζωή των πολιτών στη γενέτειρά του σε σύγκριση μ’ εκείνη σε άλλα σημεία του πλανήτη και, κυρίως, πόσο πολύ απέχει από την πραγματικότητα η εικόνα που ο Δυτικός κόσμος εξακολουθεί να έχει για το κομμάτι γης που ακούει στο όνομα Παλαιστίνη.

Ας ξεκινήσουμε με τα βασικά. Το timing κυκλοφορίας της ταινίας δεν είναι και το καλύτερο δυνατό. Και εξηγούμαι. Εν μέσω μιας πολύμηνης πανδημίας, με τα πράγματα να πηγαίνουν από το κακό στο χειρότερο και με τον κινηματογράφο στην Ελλάδα να βιώνει μια νέα κρίση (πλάι στην ήδη προϋπάρχουσα), με κλειστές αίθουσες και διαδοχικές ακυρώσεις κυκλοφοριών, είναι λιγάκι δύσκολο να περιμένεις από το κοινό πως η πρώτη του επιλογή για διασκέδαση (για αναγκαία και πιο επιτακτική από ποτέ διασκέδαση) θα είναι η νέα ταινία του Σουλεϊμάν. Μια ταινία που σε φέρνει σε συνδιαλλαγή με την ιδιότητά σου ως «πολίτη του κόσμου» και η οποία σε καλεί να αποκρυπτογραφήσεις τις λεπτές εκφάνσεις της πολιτικής, της παγκοσμιοποίησης, της τοπικότητας και των (δυσδιάκριτων πολλές φορές) αποχρώσεων της εθνικής ταυτότητας, όπως και να το κάνουμε, λειτουργεί κάπως σαν το… παντεσπάνι της Μαρίας Αντουανέτας, ιδιαίτερα μάλιστα από τη στιγμή που έχουμε ξεμείνει εντελώς από ποιοτικό ψωμί!

Θα μου πείτε, εντάξει, και τι φταίει δηλαδή η ταινία αν η ιστορική συγκυρία είναι αυτή που είναι; Ναι μεν, αλλά μέσα σε αυτήν διανέμεται, άρα κατά κάποιον τρόπο αποτελεί και κομμάτι αυτής και η αλήθεια είναι πως στην παρούσα φάση ούτε το λεπτό χιούμορ του Σουλεϊμάν, ούτε και η αμίλητη περσόνα του αμέτοχου παρατηρητή «περνάνε». Ο μόνος τρόπος που κάπως σώζεται το φιλμ, είναι επειδή όλα αυτά τα χρόνια ο Σουλεϊμάν ακολουθεί μια δική του γραμμή, έναν δικό του τρόπο έκφρασης, συνεπώς όσοι γνωρίζουν το σινεμά του, θα το «διαβάσουν» με τα ίδια ακριβώς εργαλεία που ο δημιουργός του έχει επιλέξει να παραχωρήσει στους θεατές του.

Κατά τα άλλα δεν πρόκειται για μια ταινία που θα μπορέσουν να δουν όλοι με την ίδια κατανόηση, κυρίως επειδή δεν συμβαίνει τίποτα συγκεκριμένο που να ενδιαφέρει (ή τουλάχιστον εντός κάποιου καθορισμένου αφηγηματικού πλαισίου): ο χαρακτήρας απλά περιφέρεται και παρατηρεί. Σαφέστατα κάτω από το παραπέτασμα της καθημερινότητας και των εκούσιων (και ακούσιων) ανθρώπινων δράσεων, υπάρχει μια ολόκληρη σημειολογία αναφορικά με την καταγωγή του δημιουργού και τον τρόπο με τον οποίο η Παλαιστίνη παραμένει ακόμα στη συνείδηση του κόσμου (και δη του δυτικού) μόνο ως γεωγραφική περιοχή σπαραγμού και διαχρονικής κοινωνικοπολιτικής διαμάχης. Η απόπειρα του Σουλεϊμάν να αναδείξει και την άλλη όψη του νομίσματος, αυτή κατά την οποία η πατρίδα (μας) βρίσκεται παντού, δεν είναι πάντα επιτυχημένη, καταφέρνει όμως να «περάσει» το μήνυμά της σε μερικές όμορφες σεκάνς μαγικού ρεαλισμού, που αποτελούν τελικά και τις πιο δυνατές στιγμές της ταινίας. «Heaven is a place on Earth?». Εσχάτως, μάλλον αμφισβητείται αγρίως…