του Ηλία Φραγκούλη

Μέσα στην παραδοξότητα των καιρών που ζούμε, η εναρκτήρια σεκάνς του «Tenet» προκαλεί δέος από μία εντελώς διαφορετική οπτική σκοπιά εκείνης που είχε οραματιστεί να μοιραστεί μαζί μας ο Κρίστοφερ Νόλαν. Στην κατάμεστη από κόσμο Opera του Κιέβου, λίγο πριν την έναρξη κοντσέρτου κλασικής μουσικής, ομάδα τρομοκρατών (;) επιτίθεται ανοίγοντας πυρ προς κάθε κατεύθυνση. Ο (σημερινός) θεατής που θα υποχρεωθεί να παρακολουθήσει το φιλμ υπό εντελώς διαφορετικές συνθήκες και με αποστάσεις από τους υπόλοιπους ανθρώπους εντός της κινηματογραφικής αιθούσης ή του όποιου θερινού σινεμά, θα κοντοσταθεί για λίγο, σκεπτόμενος, πριν εστιάσει στο κομμάτι της δράσης. Τα συναισθήματα θα είναι πρωτόγνωρα. Πόσος καιρός θα περάσει μέχρι να μπορέσει να γυριστεί ξανά μια τέτοια σκηνή; Πόσος καιρός θα περάσει μέχρι να μπορέσουμε να γεμίσουμε ξανά τους χώρους πολιτισμού και εκδηλώσεων; Πόσο πιο σκληρό είναι αυτό που βιώνουμε στο ρεαλιστικό παρόν της καθημερινότητάς μας, ακόμη κι αν πρέπει να το συγκρίνουμε με επίθεση εγκληματική, στην οποία οι έχοντες το πάνω χέρι μπορούν να πυροβολούν ανάμεσα σε αθώους ανθρώπους, δίχως δευτερόλεπτο σκέψης για το πόσοι και αν θα σκοτωθούν. Πόσο μηδαμινή σημασία έχει η ανθρώπινη απώλεια; Στο σινεμά, όσο και στην πραγματικότητα, τελικά…

Μέσα στο χάος των πυροβολισμών, την ακαμψία των σε νάρκωση θεατών (λες και είναι όλοι τους νεκροί, πια), την αμφιβολία γύρω από τους ρόλους θυτών, αστυνομικών ή μυστικών πρακτόρων που καλύπτουν τις ταυτότητές τους μέσα από στολές και κράνη, μόλις που θα παρατηρήσει κανείς μία σφαίρα να ακολουθεί την αντίθετη της συνηθισμένης πορεία, από το σημείο πάνω στο οποίο χτύπησε, με κατεύθυνση… προς τα πίσω! Η σεκάνς είναι γυρισμένη με νεύρο, με τον τρόπο που ο Νόλαν μας είχε εισαγάγει στον «Σκοτεινό Ιππότη» το 2008. Εδώ, όμως, δεν έχουμε μια ληστεία τραπέζης, αλλά την αναζήτηση ενός προσώπου εκ των επισήμων, το οποίο βρίσκεται προστατευμένο σε privée θεωρείο και πρέπει να έχει στην κατοχή του κάτι που όλοι θέλουν ν’ αποκτήσουν. Το έχει μαζί του; Το έχει αφήσει στην γκαρνταρόμπα; Επικρατεί σύγχυση. Και ήρθε η στιγμή να γνωρίσουμε τον «Πρωταγωνιστή» (Τζον Ντέιβιντ Γουόσινγκτον). Έναν πράκτορα (της CIA;), ο οποίος συνέρχεται μετά από χτύπημα σχεδόν θανάσιμο (δεν είναι καν βέβαιος για το αν έχει πεθάνει ή όχι) σε tanker και δέχεται την πρόσκληση άγνωστης σ’ εκείνον οργάνωσης να δουλέψει για λογαριασμό τους, όντας «νεκρός» (στα αρχεία). Ένας άνθρωπος δίχως ταυτότητα, σχεδόν κυριολεκτικά. Η αποστολή του είναι να εντοπίσει ένα τμήμα μηχανισμού που σχετίζεται με την αντίστροφη πορεία της σφαίρας που παρακολουθήσαμε προ ολίγου. Είναι ένα επικίνδυνο αντικείμενο, το οποίο μπορεί να προκαλέσει έναν Τρίτο Παγκόσμιο Πόλεμο, ίσως πιο ολέθριο και από τα σενάρια που τον θέλουν να πραγματοποιείται με τη χρήση πυρηνικών όπλων.

Ο «Πρωταγωνιστής» θα συναντήσει μια επιστημονική ερευνήτρια, η οποία θα τον εισαγάγει (μαζί και εμάς) στο background (και ζητούμενο) της πλοκής, αναπτύσσοντας θεωρίες ακραίες σχετικά με την «τεχνολογία που μπορεί να αντιστρέψει την εντροπία ενός αντικειμένου». Ναι, βρισκόμαστε σε μια ταινία του Κρίστοφερ Νόλαν. Εκεί όπου γνώση και λογική σταματούν, και ο σεναριογράφος Νόλαν ή… μας δουλεύει ή θέλει να μας στείλει να Google-άρουμε επιστρέφοντας στα σπίτια μας! Γνώριμη θεματική στη φιλμογραφία του το ζήτημα του χρόνου (ή του χωροχρόνου), επανέρχεται εδώ με βάσεις time-travelling τις οποίες δεν χρειάζεται να κατανοήσεις, όπως συστήνει και ο χαρακτήρας της Λόρα (Κλεμάνς Ποεζί): «Μην προσπαθήσεις να το καταλάβεις»!

Για σχεδόν ένα ολόκληρο δίωρο, το «Tenet» είναι ένα εξαιρετικό κατασκεύασμα τυπολογίας κατασκοπικής περιπέτειας, ένα τζεϊμσμποντικό, κοσμοπολίτικο (τα γυρίσματα έχουν πραγματοποιηθεί σε Ιταλία, Ινδία, Εσθονία, Νορβηγία, Μεγάλη Βρετανία και Αμερική) φιλμ με «μυαλό» Νόλαν και επιστημονικά «τερτίπια» τα οποία… χάσκουν τριγύρω, προσθέτοντας μια μικρή δόση φανταστικού και ανεξήγητου. Όσο δεν χρειάζεται να τα επεξεργάζεται ο θεατής (και το σενάριο), η ταινία εντυπωσιάζει με το μέγεθός της, προσφέρει ψυχαγωγία φυγής που είχαμε… πολλούς μήνες να δούμε στο σινεμά και σε κάνει να αισθάνεσαι το κύρος του μεγέθους αυτού του μέσου. Το γιατί τέτοιες ταινίες ανήκουν στη μεγάλη οθόνη. Ξέρει πως φτιάχνονται αυτά τα έργα ο Νόλαν. Κανένας δεν θα τον αδικήσει σε αυτό. Κάπου, όμως, αρχίζεις να διερωτάσαι για τον προορισμό τούτου του φιλμ, την κατάληξή του. Και σταδιακά συνειδητοποιείς ότι το στερεοτυπικό «trick» του νολανικού «McGuffin» εδώ… δεν υφίσταται! Δεν αποτελεί τη θεμελιώδη λίθο του οικοδομήματος που ακούει σ’ αυτή την αινιγματική, καρκινικής γραφής λέξη. Το «Tenet» μοιάζει με το ανέβασμα σ’ ένα πανύψηλο και εντυπωσιακό οικοδόμημα που προκαλεί μονάχα τον θαυμασμό, όμως, φτάνοντας στην άκρη της κορυφής / κορύφωσής του, ο Νόλαν δεν έχει τίποτε παραπάνω (ή καλύτερο) να σου δείξει, να σου πει ή να σου εξηγήσει, από το να σε… σπρώξει για να πέσεις στο κενό!

Το τελευταίο σαραντάλεπτο (σχεδόν) της ταινίας μοιάζει με αυτοκαταστροφική βουτιά σε ένα σεναριακό χάος που σε αφήνει παγερά αδιάφορο και αμέτοχο, ένα κυριολεκτικό αλαλούμ πήγαιν’ έλα δράσης και… backward δράσης σε κοινά σύμπαντα, μα με διαφορετικούς συσχετισμούς χρόνου, σε βαθμό να απορείς για το πώς λειτούργησαν το συνεργείο και το καστ στα γυρίσματα, πόσω μάλλον για το τι κατάλαβε ότι μοντάρει η Τζένιφερ Λέιμ σε πλαίσιο continuity! Είναι ένα μόνιμο πρόβλημα, το οποίο βάζει σχεδόν πάντοτε «τρικλοποδιά» στα σενάρια που υπογράφει μόνος του ο Νόλαν. Υπάρχει το concept ή ένα κάποιο «gimmick», αλλά δεν υπάρχει η κατάληξη, η λύση, η ικανοποίηση της κατανόησης και από τον θεατή. Και για μια ιστορία που φέρνει στον νου κάτι σαν… «Memento» meets «Εξολοθρευτής 2» (να λέμε τα πράγματα με τ’ όνομά τους…), αυτά που συμβαίνουν στην τελευταία πράξη του «Tenet» είναι αδικαιολόγητα. Διότι, έστω και σε αυτά τα παραδείγματα, στο παρελθόν είχαμε «μπει» μέσα. Εδώ, ο Νόλαν μας πετάει «έξω».

Ακόμη κι έτσι, όμως, το «ακαταλόγιστο» της αφήγησης (κυρίως όσον αφορά το φινάλε) δεν φτάνει για να συνθλίψει πλήρως τούτο το οικοδόμημα του Νόλαν, ο οποίος έχει τα κότσια (και το θράσος) να στήνει σεκάνς σινεματικής ανωτερότητας με έναν προσωπικό… σνομπισμό που όμοιό του δεν βλέπουμε σε κινηματογραφικές παραγωγές του σήμερα. Απλά, βγαίνοντας από το σινεμά, θα αισθάνεσαι λίγο σαν να σου έδωσαν για δώρο ένα puzzle με ζωγραφικό πίνακα του Τζάκσον Πόλοκ. Αν προσπαθήσεις να συμπληρώσεις τα κομμάτια του, θα εκνευριστείς. Ίσως είναι πιο ασφαλές να μην ανοίξεις ποτέ το κουτί του.