του Νίκου Παλάτου

Η ζωή ενίοτε αντιγράφει την τέχνη, η δε τύχη παίζει συχνά σε αμφότερες παράξενα παιχνίδια. Το ύστατο κινηματογραφικό χαίρε του Λουίς Μπουνιουέλ πήρε σάρκα και οστά (κατά κύριο λόγο) χάρη σε ένα σουρεαλιστικό παιχνίδι της μοίρας, λες και ο μεγάλος Ισπανός σκηνοθέτης ήταν ταγμένος να πει αντίο στην τέχνη που υπηρέτησε, διαμέσου ενός σουρεάλ «αστείου», από εκείνα που ήξερε να αποδίδει άριστα στο σινεμά. Η διαφορά είναι πως το συγκεκριμένο ήταν βγαλμένο από την αληθινή ζωή, προκύπτοντας περίπου… κατά λάθος. Για έναν παράδοξο λόγο, όμως, όχι μόνο λειτούργησε, αλλά εν προκειμένω έδωσε στην ταινία του μία διάσταση που, ενδεχομένως, ούτε ο ίδιος ο δημιουργός της είχε φανταστεί!

Ο Μπουνιουέλ είχε επιλέξει για πρωταγωνίστρια του τελευταίου (όπως έμελλε να αποδειχθεί) φιλμ της καριέρας του τη Μαρία Σνάιντερ. Καθώς τα γυρίσματα είχαν ήδη ξεκινήσει, μία θυελλώδης σύγκρουση (σύμφωνα με δικά του λόγια) ανάμεσά τους, οδήγησε στην διακοπή τους. Το εγχείρημα έμοιαζε να οδεύει προς την οριστική ακύρωση, μιας και ο παραγωγός Σερζ Σιλμπερμάν, βλέποντας τα τεράστια προβλήματα που είχαν ενσκήψει, ήταν έτοιμος να εγκαταλείψει. Τότε ο Μπουνιουέλ, αστειευόμενος περισσότερο (εκ νέου σύμφωνα με την δική του περιγραφή των γεγονότων), του πρότεινε να χρησιμοποιήσουν δύο ηθοποιούς για τον ρόλο της νεαρής υπηρέτριας Κοντσίτα, έχοντας μάλλον στο μυαλό του να κρατήσουν όσο footage με τη Σνάιντερ διέθεταν και να προσλάβουν παράλληλα την αντικαταστάτριά της. Ο Σιλμπερμάν δεν εξέλαβε την πρόταση ως αστείο. Αντιθέτως, ενθουσιάστηκε τόσο, που έβαλε τις αρχικές του σκέψεις περί ακύρωσης του project στον πάγο. Οι νεαρές (και άγνωστες τότε) Καρόλ Μπουκέ και Άνχελα Μολίνα ανέλαβαν να παίξουν τον… ίδιο ρόλο και κάπως έτσι, χάρη σε έναν καυγά και την παρανόηση ενός καλαμπουριού, «Το Σκοτεινό Αντικείμενο του Πόθου» μπήκε στις τελικές του ράγες. Κυριολεκτικά σουρεαλιστικό.

Το «κόλπο» των δύο διαφορετικών ηθοποιών, οι οποίες χωρίς ουδεμία εξήγηση εναλλάσσονται στην οθόνη υποδυόμενες τον ίδιο χαρακτήρα, είναι αυτό που εν πολλοίς εξιτάρει τη φαντασία, δίνοντας ένα λανθάνον περί πόθου νόημα, σε ένα αρκετά απλό και κατά τι επαναλαμβανόμενο στόρι. Σύμφωνα με αυτό, ο πλούσιος και αξιοσέβαστος μεσιέ Ματιέ, έχοντας πια διαβεί την έκτη δεκαετία της ζωής του, αρχίζει να ποθεί σφόδρα την νεοπροσληφθείσα δεκαοκτάχρονη υπηρέτριά του, Κοντσίτα. Επιχειρεί να την αποπλανήσει, εκείνη ανθίσταται εγκαταλείποντάς τον, καθώς όμως ο καιρός περνά, οι δυο τους συναντιούνται (είτε τυχαία, είτε όχι) συνεχώς, με τον κύριο Ματιέ να προσπαθεί πάντα να την κάνει δική του. Η Κοντσίτα, αν και ουδέποτε δείχνει αποστροφή προς εκείνον, δεν μοιάζει επ’ ουδενί διατεθειμένη να παραδοθεί στα αποπλανητικά του κελεύσματα, ενώ η πλοκή φέρνει διαρκώς στροφές (και μέσω συνεχόμενων flashback) γύρω από το κυνήγι γάτας – ποντικιού στο οποίο επιδίδονται οι δυο τους. Η «νίκη» του Ματιέ ή η οριστική κατάθεση των όπλων από πλευράς του, φαίνεται πως θα είναι το μοναδικό αποτέλεσμα που αυτό το «παιχνίδι» μπορεί να έχει. Καθώς το ζευγάρι πέφτει διαρκώς ο ένας πάνω στον άλλον και το ερωτικό πάθος του κυρίου Ματιέ ενίοτε κοχλάζει, ένας βιασμός μοιάζει σε κάποιες στιγμές να είναι η μοναδική «λύση» για εκείνον. Κάτι τέτοιο, όμως, θα κατέστρεφε την γοητεία της αποπλάνησης, με αποτέλεσμα όλα ν’ αρχίζουν… πάλι από την αρχή.

Ο Μπουνιουέλ επιτίθεται σε αυτό που εδώ εκλαμβάνει ως ρομάντζο της μπουρζουαζίας. Ένας πλούσιος γηραιός αστός όπως ο μεσιέ Ματιέ, μπορεί ουσιαστικά (και χάρη στην οικονομική του άνεση) να συντηρεί μια φτωχή χορεύτρια του flamenco όπως η Κοντσίτα, θεωρώντας το άδολο σεξ ως κεκτημένο του δικαίωμα, σαν αντάλλαγμα δια τις υπηρεσίες του! Ουδείς, φυσικά, μένει ικανοποιημένος από μια τέτοια «συμφωνία», αφού η ανισότητα πάνω στην οποία βασίζεται δεν μπορεί παρά να φέρει τάσεις απογοήτευσης και εκδίκησης, αντίστοιχα. Η διατήρηση της παρθενιάς της, μοιάζει για την Κοντσίτα να λειτουργεί σαν εργαλείο εξουσίας, μιας και η απώλειά της θα σημάνει το τέλος του ελέγχου που σταθερά διατηρεί έναντι του Ματιέ. Με τη σειρά του αυτός δεν μπορεί καν να διανοηθεί την πιθανότητα ενός γάμου, αφού κάτι τέτοιο θα σήμαινε το τέλος της ιδιότυπης «συμφωνίας» που ως λεφτάς – bourgeois έχει στο μυαλό του. Καλύτερα ανικανοποίητος παρά ανυπεράσπιστος, και κάπως έτσι ο αέναος κύκλος της απογοήτευσης όλο και περιστρέφεται γύρω από τον εαυτό του.

Το σουρεάλ χιούμορ του Μπουνιουέλ κάνει πιο δειλά (σε σχέση με το παρελθόν, πλην όμως εξόχως) την εμφάνισή του, αφού από την «κουλή» ομήγυρη στην οποία ο μεσιέ Ματιέ διηγείται τις περιπέτειές του, μέχρι την εμφάνιση ενός… γουρουνιού στη θέση νεογέννητου μωρού, ο 77χρονος δημιουργός έδειχνε πως δεν το είχε «χάσει». Το ίδιο δεν μπορούμε να πούμε ότι συμβαίνει με την πλοκή των απανταχού… τρομοκρατικών επιθέσεων που τρέχει παράλληλα με το βασικό στόρι. Ενέχουν θέση αναστάτωσης της ασφαλούς αστικής φούσκας μέσα στην οποία έχει συνηθίσει να δραστηριοποιείται ο πλούσιος Ματιέ, δεν καταφέρνουν όμως να γίνουν ουσιαστικό μέρος της ανησυχίας του, εν όψει μιας νέας τάξης πραγμάτων που (ίσως) έρχεται. Μένει κάπου ανεκμετάλλευτο το εύρημα αυτό, σε αντίθεση με την «διπλή» Κοντσίτα. «Μπορώ να αλλάξω;», αναφέρει σε κάποια στιγμή η Άνχελα Μολίνα, πριν μπει στο μπάνιο και βγει (φορώντας τη νυχτικιά της) ως… Καρόλ Μπουκέ. Ο μεσιέ Ματιέ ποθούσε, όμως, και ουδεμία διαφορά έβλεπε ανάμεσα σε αυτές τις δύο…