του Νίκου Παλάτου

Ένα γνήσιο μελόδραμα είναι «Η Αόρατη Ζωή της Ευριδίκης Γκουσμάο». Δεν είναι μυστικό πως η Βραζιλία έχει μεγάλη παράδοση σε τέτοιου είδος λαϊκά θεάματα, πλην όμως ουδεμία σύγκριση (πέραν της κοινής ρίζας) μπορεί να υπάρξει ανάμεσα σε τούτο και τις τηλεοπτικές σαπουνόπερες (εκείνες που κατά καιρούς κατέκλυζαν τη μεσημεριανή ζώνη των ελληνικών καναλιών), και στις οποίες συνειρμικά το μυαλό στρέφεται με το άκουσμα των λέξεων «Βραζιλία» και «melo». Ο πενηντατριάχρονος σκηνοθέτης Καρίμ Αϊνούζ παρουσιάζει ένα έπος συγκινησιακής φόρτισης, βγαλμένο από τα χρυσά κιτάπια του Ντάγκλας Σερκ και του Πέδρο Αλμοδόβαρ. Προσθέτει στο μείγμα μια μεζούρα από Γουόνγκ Καρ Γουάι, προτάσσοντας μουσικά ιντερλούδια και… χαμένες συναντήσεις, και προσκαλεί τον θεατή στο ξετύλιγμα μιας ιστορίας που θα κάνει ακόμη και τους πιο ασυγκίνητους να «σπάσουν».

Έχοντας υπόψη πως το φιλμ κέρδισε το βραβείο του τμήματος Un Certain Regard στις περσινές Κάννες και βλέποντας την εναρκτήρια, κάπως ονειρική σεκάνς (σε δάσος των περιχώρων του Ρίο ντε Τζανέιρο), ομολογώ πως με έζωσαν τα φίδια για κάτι άκρως «φεστιβαλικό» και… κατατονικό. Η συνέχεια, ευτυχώς, διέλυσε μονομιάς τις όποιες ανησυχίες. Στη βραζιλιάνικη μεγαλούπολη των αρχών της δεκαετίας του ’50, η Ευριδίκη είναι μία συνεσταλμένη, ταλαντούχα έφηβη πιανίστρια, που όνειρό της έχει να φύγει για σπουδές στο φημισμένο Ωδείο της Βιέννης. Η μεγαλύτερη αδελφή της, Γκίντα, δεν υφαίνει παρόμοια μεγαλεπήβολα σχέδια, καθώς περισσότερο την ενδιαφέρει το σήμερα και… τ’ αγόρια. Είναι σφόδρα ερωτευμένη με νεαρό Έλληνα ναυτικό, τον οποίο σκοπεύει να παντρευτεί, χωρίς όμως να τολμά να αναφέρει τις προθέσεις της στον παλαιών αρχών και υπέρμετρα αυστηρό πατέρα της.

Σε μία παρόρμηση της στιγμής, μπαρκάρει μαζί του για την Αθήνα, αφήνοντας τη μικρή αδελφή της να έχει τύψεις που έβαλε πλάτη για να το σκάσει εκείνο το βράδυ από το σπίτι τους. Όταν κάποιους μήνες αργότερα επιστρέφει στο Ρίο σε κατάσταση εγκυμοσύνης, έχοντας πια (εύλογα) ανακαλύψει πως ο μεγάλος της έρωτας ήταν ένας «τυπικός» ναύτης που σε κάθε λιμάνι είχε κι από μια γκόμενα, ο padre padrone θα της κλείσει για πάντα την πόρτα της οικογενειακής εστίας. Για να την τιμωρήσει ακόμα περισσότερο, καθώς η ντροπή που η συμπεριφορά της έφερε στο όνομά του είναι τεράστια, θα της δηλώσει ορθά-κοφτά πως η αδελφή της πραγματοποίησε το μουσικό της όνειρο και ζει πλέον στη Βιέννη. Στην πραγματικότητα, όμως, η Ευριδίκη αυτή έχει περιέλθει στη συμβατική ζωή ενός διά προξενιού γάμου, τα πιανιστικά της σχέδια έχουν παραπεμφθεί στις καλένδες, αναμένει διακαώς να μάθει κάποιο νέο από την Γκίντα που ζει (υποτίθεται) τον παθιασμένο έρωτα στην Ελλάδα και, φυσικά, δεν το έχει κουνήσει ρούπι από το Ρίο ντε Τζανέιρο. Μένουν στην ίδια πόλη ταυτόχρονα, όμως βρίσκονται χιλιάδες μίλια «μακριά». Η ζωή της μιας έχει γίνει «αόρατη» για την άλλη. Θα ξανασυναντηθούν ποτέ, άραγε;

Γύρω από αυτό το ερώτημα περιστρέφεται ουσιαστικά όλη ταινία (όσα περιγράφονται πιο πάνω αφορούν το σκάρτο πρώτο ημίωρο του φιλμ!), με τον Καρίμ Αϊνούζ,που διασκευάζει το φερώνυμο μυθιστόρημα της Μάρτα Μπατάλια, να επενδύει στην τραγική ειρωνεία που προκύπτει από το γεγονός πως οι δύο αδελφές βρίσκονται τόσο κοντά χωρίς όμως καμιά τους να το γνωρίζει. Με μία αβίαστη και στρωτή αφήγηση, απλώνει την πλοκή σε μία περίπου δεκαετία, κατά τη διάρκεια της οποίας οι ζωές της Ευριδίκης και της Γκίντα μεταβάλλονται μεν, ελάχιστα όμως αλλάζουν επί της ουσίας. Η πρώτη είναι σταθερά παγιδευμένη σε έναν άψυχο γάμο, προσπαθώντας πάση θυσία να αποφύγει μια εγκυμοσύνη που θα θέσει το οριστικό τέλος στο όνειρο της Βιέννης, το οποίο πάντα σιγοκαίει μέσα της. Η δεύτερη έχει βρεθεί με ένα ανεπιθύμητο (αρχικά) μωρό, το οποίο θα αναγκαστεί να μεγαλώσει μετά κόπων και βασάνων με τη βοήθεια ευγενικής πόρνης, σε υποβαθμισμένη γειτονιά του Ρίο. Αμφότερες οι αδελφές θα διαπιστώσουν τη σκληρότητα ενός άκαρδου κόσμου, με την Γκίντα ειδικά να τη βιώνει στο πετσί της σε κάθε πτυχή της καθημερινότητας (όντας επιπλέον ανύπαντρη μητέρα, σε μια καθόλου δεκτική εποχή και κοινωνία). Παράθυρό της στην ελπίδα οι επιστολές που γράφει στην Ευριδίκη, στις οποίες εξιστορεί με λεπτομέρειες όλη της τη ζωή, περιμένοντας μάταια μία απάντηση από εκείνη. Η Γκίντα οραματίζεται μέσω των γραμμάτων της τη ζωή που θα μπορούσε να ζει πλάι στη μικρή αδελφή της, εκείνη όμως θα παραμένει πάντοτε «αόρατη».

Η συγκινησιακή φόρτιση που πετυχαίνει ο Αϊνούζ είναι για… πολλά χαρτομάντηλα. Από την με σασπένς σαν σε θρίλερ σκηνή του εστιατορίου (εκεί, με το ενυδρείο…), μέχρι την εμφάνιση της Φερνάντα Μοντενέγκρο, η οποία όταν έρχεται δίνει πια στην ταινία τον χαρακτήρα τής προσωπικής μνήμης, ξεπερνά με ευκολία τον σκόπελο όλων των στραβών του κόσμου που έχει ρίξει πάνω στους ώμους των δύο γυναικών. Κάτι καθόλου εύκολο, μιας και η υπερβολή συχνά κρύβει κινδύνους γελοιοποίησης (λέγε με και «Το Μυστικό της Πέτρα»), αφού όσα τυχαίνουν στην Ευριδίκη και την Γκίντα (ενδοσυζυγική βία, αρρώστιες, πλαστοπροσωπίες και δεν συμμαζεύεται), με αφετηρία πάντα ένα κακιασμένο πατρικό ψέμα, δεν τα χωράει ανθρώπου νους. Από τον καιρό του «Όλα για τη Μητέρα Μου» (1999) έχει να παρουσιαστεί μια τέτοια σπαραξικάρδια ιστορία οικογενειακού δράματος και αδυσώπητης χαρμολύπης, με περιτύλιγμα το βαρύ, στα όρια της λαϊκής σαπουνόπερας μελόδραμα (υπάρχει και το «Μέσα από τις Φλόγες» του Ντενί Βιλνέβ, αλλά αυτό πέραν του melo είχε και έντονη πολιτική χροιά).

Επιδεικνύοντας ευρηματική προσέγγιση, ο Βραζιλιάνος σκηνοθέτης και σεναριογράφος φροντίζει να αντιστρέψει τρόπον τινά τον περίφημο μύθο του Ορφέα και της Ευρυδίκης. Σε αυτόν, ως γνωστόν, ο Ορφέας προσπαθούσε να γοητεύσει τους Θεούς χρησιμοποιώντας το πηγαίο μουσικό του ταλέντο, ώστε να φέρει πίσω από τον Άδη την αγαπημένη του, Ευρυδίκη. Σε τούτο είναι η Ευρυδίκη εκείνη που ψάχνει τη λύτρωση για την εξαφανισμένη αδελφή της, επιμένοντας κόντρα στην επιθυμία συζύγου και πατέρα να παίζει στο πιάνο, ελπίζοντας πως η Γκίντα θα έρθει κάποτε να τη βρει. Ο Ορφέας πλήρωσε ακριβά τη λαχτάρα του να αντικρίσει μια ώρα αρχύτερα το αντικείμενο του πόθου του, χάνοντάς το, τελικά, μέσα από τα χέρια του. Η Ευριδίκη μοιάζει να πληρώνει για πάντα την αγάπη της για τη μουσική, αδυνατώντας να εξευμενίσει τους δικούς της «θεούς» που ορίζουν τον βίο της. Η μελωδία που αντηχεί από το πιάνο της, ακριβώς όπως η ζωή της, φαίνεται να είναι «αόρατη» για την Γκίντα. Υπάρχουν, όμως, και κατάρες που «σπάνε». Όχι απαραίτητα με τρόπο ορατό από όλους.