της Κατερίνας Ανδρεάκου

Ναι, διαβάσατε καλά το παραπάνω: το «Suffragette» αποτελεί, εν έτει 2015, την πρώτη ταινία που αφηγείται τον συχνά μαρτυρικό αγώνα της πλειοψηφίας των γυναικών της Βρετανίας για το δικαίωμα ψήφου στη μετα-βικτωριανή εποχή. Η σκηνοθέτις, Σάρα Γκάβρον, και η σεναριογράφος, Άμπι Μόργκαν, αποφάσισαν να βάλουν στο επίκεντρο της ιστορίας τους όχι το είδωλο του αγώνα, την Έμιλι Πάνκχερστ (η οποία εμφανίζεται με τη μορφή τής Μέριλ Στριπ σε… μία και μόνη σκηνή), αλλά μια νεαρή εργάτρια, τη Μοντ, που γίνεται σουφραζέτα αρχικά σχεδόν με το ζόρι, για να εξελιχθεί σε ένα από τα πιο μάχιμα μέλη του κινήματος, βλέποντας γύρω της την ανισότητα, την αδικία αλλά και τα ελάχιστα δικαιώματα των γυναικών (σχεδόν κάθε κοινωνικής τάξης) σε μια σταθερά και καταπιεστικά ανδροκρατούμενη κοινωνία. Η πρωταγωνίστρια της ταινίας, Κάρεϊ Μάλιγκαν, βρέθηκε στο panel μαζί με τις Γκάβρον και Μόργκαν, όμως παρά τα… δύο λεπτά παρουσίας της στην ταινία την «προεδρική» θέση είχε η Μέριλ Στριπ, η οποία κέρδισε το τρίτο της Όσκαρ με την προηγούμενη συνεργασία της με τη Μόργκαν, υποδυόμενη άλλο ένα θρυλικό βρετανικό πρόσωπο, τη Μάργκαρετ Θάτσερ στο «Η Σιδηρά Κυρία».

Γιατί δεν υπάρχει άλλη ταινία στην κινηματογραφική ιστορία για τις σουφραζέτες; «Όταν πήγαινα εγώ σχολείο, δεν διδασκόταν στο μάθημα της ιστορίας», αναφέρει η Γκάβρον. «Αλλά μάλλον χρειαζόταν μια γυναικεία ομάδα να το μεταφέρει επιτέλους στη μεγάλη οθόνη.» Η Μόργκαν συμπληρώνει: «Όταν συνειδητοποιείς πως τα δημόσια έγγραφα με την αστυνομική επιτήρηση του κινήματος δεν άνοιξαν έως το 2002-03, καταλαβαίνεις πως είναι ένα θέμα που όντως είχε κατασταλεί, οπότε γίναμε σχεδόν… ντετέκτιβ για να κάνουμε την έρευνά μας, και μας βοήθησε μια ολόκληρη ομάδα ιστορικών, αλλά συνειδητοποιήσαμε πόσες από αυτές τις ιστορίες είχαν θαφτεί. Όπως και η Σάρα, κι εγώ δεν το διδάχτηκα στο σχολείο, αλλά τώρα έχω μια 11χρονη κόρη που πήγε σε ένα μασκέ party πριν δυο χρόνια και είδε δυο κορίτσια ντυμένες σουφραζέτες, κάτι που βρήκα καθησυχαστικό!» Η Κάρεϊ Μάλιγκαν εξηγεί τις δικές της πρότερες γνώσεις επί του θέματος: «Κι εγώ δεν το διδάχθηκα το θέμα, εκτός από 3-4 γραμμές στο βιβλίο που έλεγαν ότι [οι σουφραζέτες] το πέτυχαν μετά από λίγον αγώνα που έδωσαν, κι είχα στο μυαλό μου την εικόνα γυναικών να κάνουν πολιτισμένες πορείες. Έτσι, όταν πρωτοδιάβασα το σενάριο, τσέκαρα τα γεγονότα στο Google, του στυλ ‘’είναι αλήθεια;”, οπότε υπήρξε μεγάλο μάθημα για εμένα.»

Υπάρχουν άραγε άλλες αληθινές ηρωίδες που θα ήθελε να ερμηνεύσει η Στριπ; «Υπάρχουν τόσες πολλές ιστορίες που δεν έχουν ειπωθεί. Κι αυτό είναι και το σημαντικό εδώ: δεν υπάρχει ”γυναικεία Ιστορία’’, υπάρχει Η Ιστορία, από την οποία οι γυναίκες έχουν αποκλειστεί, οπότε το θέμα είναι να παρακινήσουμε το ενδιαφέρον. Ήξερα πολλά για το κίνημα στις Ηνωμένες Πολιτείες, αλλά όχι πολλά για το βρετανικό, κι επίσης δεν γνώριζα τη θέση των γυναικών εδώ το 1913. [Για παράδειγμα] δεν γνώριζα πως η ηλικία γάμου ήταν τα 12, το οποίο βρήκα σοκαριστικό, και πως, άπαξ και μια γυναίκα παντρευόταν, δεν είχε περαιτέρω αξίωση, όχι μόνο στο όνομά της, αλλά ούτε στην όποια περιουσία έφερε στον γάμο της, στα παιδιά της που [ουσιαστικά] δεν της ανήκαν, δεν είχε λόγο στην ανατροφή και στην – όποια – εκπαίδευσή τους… Βασικά, πουλιόταν! Κι αυτά, τα οποία δεν γνώριζα, αποτελούν σύγχρονη Ιστορία – η γιαγιά μου ζούσε τότε, είχε καναδυό παιδιά και δεν θεωρείτο ικανή να ψηφίσει! Οπότε είναι κάτι για το οποίο είμαι παθιασμένη, κάτι που σημαίνει πολλά για εμένα. Και το αισθάνομαι πρόσφατο. Και γι’ αυτό θεωρώ πως το μεγαλύτερο κατόρθωμα αυτής της ταινίας είναι πως δεν αφορά μόνο τις γυναίκες μιας συγκεκριμένης κοινωνικής τάξης, σαν την Πάνκχερστ [την οποία υποδύεται], αλλά [επικεντρώνεται σε] ένα εργαζόμενο κορίτσι [χαϊδεύει τον ώμο της Μάλιγκαν], και γι’ αυτό μπορούμε να “μπούμε’’ στην ταινία με ευκολία και εμπάθεια, γιατί η Κάρεϊ παίζει έναν χαρακτήρα που μοιάζει μ’ εμάς και οι περιστάσεις της ζωής τής οποίας είναι εντελώς εκτός του δικού της ελέγχου. Γι’ αυτό και είναι τόσο σημαντική ταινία.»

«Αυτό που αγαπώ σε αυτή την ταινία είναι πως δεν πρόκειται για ένα ντοκουμέντο εκείνης της εποχής αλλά για ένα φιλμ για το σήμερα, και αισθάνομαι την απήχησή του στο πού βρισκόμαστε τώρα. Αποτελεί σημείο αναγνώρισης των κατορθωμάτων εκείνων των γυναικών, και του τι μας πρόσφεραν, αλλά δίνει και έμφαση στο πού βρισκόμαστε στον κόσμο, όπου η κοινωνία πάσχει ακόμα από σεξισμό», εξηγεί η Μάλιγκαν. «Βέβαια σε αυτή τη χώρα είμαστε γενικά πιο προνομιούχοι, αλλά η ταινία σχετίζεται [και] με άλλα σημεία του κόσμου, κι όχι μόνο στο θέμα της ψήφου αλλά και των μισθών, των γάμων, της γενικότερης αντιμετώπισης [των γυναικών]… Είμαι τόσο τυχερή που μεγάλωσα σε μια γενιά που δεν χρειάστηκε να πολεμήσει, σε μια οικογένεια και ένα περιβάλλον όπου είχα υπέροχη και εύκολη ανατροφή. Και αυτό που αισθανθήκαμε κάνοντας αυτή την ταινία είναι πως μαχόμαστε για ισότητα αλλά και για εκείνους που δεν βρίσκονται στη θέση μας.Οπότε δεν ξέρω αν στη θέση της Μοντ θα πετούσα πέτρες [ως διαμαρτυρία] για τον εαυτό μου, αλλά θα ήθελα να πιστεύω πως θα πετούσα πέτρες για το καλό κάποιων άλλων.»

«Η έλλειψη συμπερίληψης των γυναικών στις λήψεις αποφάσεων των ισχυρών διοικητικών οργανώσεων ανά τον κόσμο είναι αυτό που με εξαγριώνει περισσότερο», αναφέρει η Στριπ, «από το θέμα των προσφύγων, στην εκκλησία…[παύση]… ξέρετε, υπάρχουν μόνο δυο κράτη στα οποία οι γυναίκες δεν μπορούν να ψηφίσουν: η Σαουδική Αραβία, όπου το «συζητάνε» τάχα, και το Βατικανό. Αυτό μου φαίνεται τελείως λάθος. Αν οι άνδρες δεν κοιτούν γύρω τους στα διοικητικά συμβούλια αισθανόμενοι πως κάτι πάει λάθος αν οι μισοί εκεί μέσα δεν είναι γυναίκες, τότε δεν κάνουμε πρόοδο. Γιατί η πρόοδος ξεκινά από χαμηλά προς τα πάνω. Τουλάχιστον στην Αμερική, οι περισσότεροι από τους απόφοιτους σχολών, Νομικής, Επιχειρήσεων, κλπ, είναι γυναίκες. Τους δίνεται, όμως, η ευκαιρία να πάρουν αποφάσεις, να γράψουν ιστορία;»

Φυσικά, η Μέριλ έκανε «το κομμάτι της» και για τον χώρο του σινεμά. «Ένα μεγάλο μέρος του χώρου μας καθοδηγείται από το buzz, τη δημοσιότητα, και αναρωτιόμουν τι το δημιουργεί και ποιος το ελέγχει; Στις ΗΠΑ, όταν ο κόσμος πάει σινεμά, απευθύνονται σε κάτι που λέγεται Rotten Tomatoes [το κινηματογραφικό site], οπότε μπήκα πολύ, πολύ, πολύ βαθιά στο Rotten Tomatoes [γέλια] και μέτρησα πόσους συνεργάτες έχει, bloggers, reporters… και υπάρχουν συγκεκριμένα κριτήρια ώστε να σε αφήσουν να συμμετέχεις. Από αυτούς, λοιπόν, που βαθμολογούν στο Tomatometer, 168 είναι γυναίκες. Και σκέφτηκα ότι αυτό είναι φανταστικό! Κι αν ήταν και 168 άνδρες, θα ήταν ισορροπημένο. Αν ήταν 268 άνδρες, θα ήταν άδικο αλλά σύνηθες. Αν ήταν 368 ή 468 ή 568 ή 668… Αλλά είναι 760 άνδρες που βαθμολογούν! Οπότε… σας υποβάλλω το εξής: οι άνδρες και οι γυναίκες δεν είναι το ίδιο. Τους αρέσουν διαφορετικά πράγματα, αν και μερικές φορές τους αρέσουν τα ίδια. Αν το Tomatometer γέρνει τόσο ολοκληρωτικά προς ένα set γούστου, αυτό καθοδηγεί το box-office στην Αμερική, σίγουρα. Και η ιδανική λέξη εδώ δεν είναι “απογοητευτικό”, αλλά “εξοργιστικό”, γιατί ο κόσμος απλά το αποδέχεται ως δεδομένο!»

Η Άμπι Μόργκαν μίλησε για τις δυσκολίες και τη χρονοβόρα διαδικασία του να γίνει η ταινία πραγματικότητα. «Η Σάρα κι εγώ είχαμε εμπλακεί με το project τα τελευταία έξι χρόνια, αν και στ’ αλήθεια ήταν το μεγάλο πάθος της Σάρα την τελευταία δεκαετία. Το να γυρίσεις μια ταινία παίρνει χρόνο. Όταν, όμως, είναι μια ταινία στην οποία πρωταγωνιστούν όχι μία αλλά ένα ολόκληρο ensemble γυναικών και δεν είναι κωμωδία ή ρομάντζο, είναι δύσκολο [γέλια].» Η Γκάβρον συμπληρώνει: «Έτσι είναι, είναι πάντα δύσκολο, κι αυτή ήταν μια ζόρικη πρόταση από μέρους μας, αλλά επιμείναμε και ξεπεράσαμε όλα τα εμπόδια, αν και είχαμε πολλούς υποστηρικτές.»

Μια Ιρλανδή δημοσιογράφος ρώτησε τη Στριπ αν είχε να πει κάτι για τον πρόσφατο χαμό του Ιρλανδού θεατρικού συγγραφέα, Μπράιαν Φρίελ (είχε πρωταγωνιστήσει στην κινηματογραφική μεταφορά του θεατρικού του «Χορεύοντας στην Λουνάσα» το 1998), αλλά και για τις δικές της… ιρλανδικές ρίζες! «’Ηταν μεγάλη απώλεια [του Φρίελ], γιατί με έκανε να σκεφτώ πως, όταν ένας μεγάλος συγγραφέας πεθαίνει, δεν χάνεται μόνο η φωνή του αλλά και όλοι οι άνθρωποι που γνώρισε στη ζωή του και όλοι εκείνοι τους οποίους φαντάστηκε, κι ευτυχώς που έχουμε το τεράστιο έργο ζωής του. Και πέρασα ένα βράδυ μαζί του, από το οποίο δεν θυμάμαι τίποτα [γέλια], αν και συμπεριλάμβανε χορό! Όσο για την καταγωγή μου, η προ-προγιαγιά μου λεγόταν Γκρέις ΜακΦάντεν, και είχε νομίζω τρία παιδιά που άφησε πίσω στην Ιρλανδία για να έρθει στην Αμερική, και ήταν μόλις δεκαπεντέμισι ετών… Πέθαιναν από την πείνα κι έτσι τα έδωσε σε διαφορετικές οικογένειες και πήγε να βγάλει το ψωμί της ως ανθρακωρύχος στο Τσανκ Μανκ (ορκίζομαι στον Θεό!), στην Πενσιλβανία.»

Όταν κάποιος ρώτησε γιατί η Πάνχερστ / Στριπ έχει τόσο σύντομη παρουσία στην ταινία, η Στριπ αστειεύτηκε: «Κι εγώ την ίδια απορία έχω!», με τη Μόργκαν να απαντά: «Της έδωσα τη “Σιδηρά Κυρία”!» [γέλια] Η Γκάβρον απάντησε πιο… σοβαρά: «Αρχικά είχαμε συζητήσει την ιδέα μιας βιογραφίας τής Πάνκχερστ αλλά ελπίζω ότι, μετά από αυτό, και στις επόμενες δεκαετίες, θα υπάρξουν πολλές ακόμα ταινίες επί του θέματος. Αλλά θέλαμε να πούμε την ιστορία μιας συνηθισμένης γυναίκας, χωρίς τίτλους, χωρίς δικαιώματα, κάποια που θα μπορούσε να έχει απήχηση σε όλες τις σημερινές γυναίκες.»

Και, για να πάμε κόντρα στο ρεύμα, η ερώτηση του FREE CINEMA προς το panel είχε να κάνει με τους… άνδρες της ταινίας! Οι περισσότεροι μέρος του κατεστημένου, σε όλες τις μορφές και όλων των τάξεων, ωστόσο κανείς τους ξεχωριστά δεν είναι ο μεγάλος «κακός», και μάλιστα η ταινία δείχνει τους βασικούς ανδρικούς χαρακτήρες (πλην ενός) με συμπάθεια. Η Άμπι Μόργκαν μας απάντησε: «Είναι πολύ ενδιαφέρον αυτό που είπες, γιατί μια από τις επικρίσεις που είχαμε ήταν πως δεν υπάρχουν καθόλου συμπαθείς ανδρικοί χαρακτήρες στην ταινία! Όταν ξεκινήσαμε το κάστινγκ, ήταν δύσκολο γιατί παίρναμε [αρνητικά] τηλεφωνήματα από ατζέντηδες ότι οι [ανδρικοί] ρόλοι δεν ήταν αρκετά μεγάλοι [σε αυτό το σημείο η Στριπ, της οποίας ο ρόλος είναι σαφέστατα μικρότερος, κάνει μια τάχα εξοργισμένη γκριμάτσα, προκαλώντας δυνατά γέλια], οπότε είναι προς τιμήν του Μπρένταν Γκλίσον, του Μπεν Γουίσο και του Σαμ Γουέστ που ανέλαβαν τους ρόλους τους. Και αυτό που είχαμε συζητήσει με τη Σάρα είναι ότι μπορεί να είναι μικρότεροι αλλά είναι κι αυτοί περίπλοκοι χαρακτήρες, που κάνουν κι αυτοί το δικό τους προσωπικό ταξίδι.» Η Γκάβρον συμπληρώνει: «Θέλαμε να δείξουμε πως υπάρχουν όλες αυτές οι διαφορετικές αποχρώσεις ανδρών», ενώ η Στριπ σχολιάζει πως ο πιο συμπαθής χαρακτήρας της ταινίας είναι το μικρό αγοράκι (ο γιος τής Μοντ).

Στην άβολη ερώτηση για το τι έχει να πει για την «κατηγορία» ορισμένων εναντίον της πως έχει αποτάξει τον φεμινισμό, η Στριπ, αφού καθάρισε τον λαιμό της και χαμογέλασε… επικίνδυνα, απάντησε κοφτά κι αποφασιστικά ως εξής: «Υπάρχει μια φράση στην ταινία: ‘’Πράξεις, όχι λόγια’’, και αυτή είναι η θέση μου επ’αυτού. Θα αφήσω τις πράξεις της ζωής μου ως θέση του τι είμαι ως άνθρωπος. Αυτό είναι αρκετό, όχι τα λόγια.» [Σιγή ιχθύος στην αίθουσα…]

Το 59ο Κινηματογραφικό Φεστιβάλ Λονδίνου θα συνεχιστεί ώς τις 18 Οκτωβρίου.