του Ηλία Φραγκούλη

Το να βλέπεις τον Κλιντ Ίστγουντ να σκηνοθετεί και να πρωταγωνιστεί σε κινηματογραφική παραγωγή σήμερα, είναι ίσως κάτι πιο παράδοξο κι από την ίδια την ιστορία τούτης της ταινίας. Με το κλασικό mentality της φιγούρας όσο και της προσωπικότητάς του, στα 88 του χρόνια πλέον, ο Ίστγουντ αποτελεί ένα… μυστήριο του σύμπαντος, το οποίο απλά κάθεσαι και χαζεύεις στη μεγάλη οθόνη, χωρίς να τολμάς να κρίνεις το ότι στέκει ακόμη ακμαίος και δημιουργικός, ένα «blast from the past» αμφιλεγόμενης ζωής και καριέρας που νομίζεις πως δεν θα σταματήσει ποτέ να σου δείχνει το μεσαίο του δάχτυλο, ως απάντηση στην κοινωνική κατάντια του δικού του Έθνους (και όχι μόνο).

Στο «Βαποράκι» ερμηνεύει έναν χαρακτήρα που έζησε όλες αυτές τις παράδοξες καταστάσεις, έναν 90χρονο «asshole», όπως τον αποκαλούν όλοι γύρω του, απομονωμένο από την οικογένειά του διότι στάθηκε ένας κάκιστος σύζυγος, πατέρας και παππούς. Χρεοκοπημένος και οικονομικά, ο ενενηντάρης Ερλ Στόουν δέχεται να μεταφέρει με το φορτηγάκι του ποσότητες ναρκωτικών που όσο μεγαλώνουν σε κιλά φουσκώνουν περισσότερο και τον φάκελο με τα χρήματα τα οποία παραλαμβάνει στο τέλος. Αρχικά, για να βοηθήσει στα έξοδα για τον γάμο της εγγονής του, κατόπιν για να μην μείνει χωρίς σπίτι και σταδιακά ως «ευεργέτης» ανθρώπων από το περιβάλλον του που βρίσκονται σε ανάγκη, κυρίως απέναντι σε τραπεζικές υποχρεώσεις. Κατά κάποιον τρόπο, τούτη η ταινία του Ίστγουντ συγγενεύει με το θαυμάσιο «Πάση Θυσία» (2016) του Ντέιβιντ Μακένζι, παρουσιάζοντας με τη σειρά του έναν νομοταγή πολίτη ο οποίος φτάνει στα άκρα με απόλυτα αμοραλιστική ανευθυνότητα, ώστε να σώσει… την ίδια την Αμερική από την κακή της μοίρα, παραγνωρίζοντας τα στερεότυπα της εγκληματικότητας. Ο Ερλ είναι ένας στριφνός ηλικιωμένος που περισσότερο νοιάστηκε για την υγεία των λουλουδιών που φύτευε και αγαπούσε πάνω κι από την οικογένειά του, για να καταλήξει σε ένα αδιέξοδο παρόμοιο με το κοινωνικό που αντιμετωπίζει η συστημική λειτουργία της χώρας του. Επειδή γνωρίζει πως είναι ήδη αργά, ο ήρωας του Ίστγουντ προσπαθεί να αγοράσει ό,τι καλύτερο γίνεται για τους ανθρώπους γύρω του, μιας και περισσότερο χρόνο σε τούτη τη ζωή δεν θα του προσφέρει κανένας, όπως δηλώνει σε κάποια φάση του έργου εξομολογητικά.

Η σκιαγράφηση του Ερλ γίνεται δίχως ίχνος ενοχικότητας. Και αυτό είναι το μέγα ατού στο σενάριο της ταινίας αλλά και στον τρόπο που προσεγγίζει τον ήρωά του ο Ίστγουντ. Σε καμία σκηνή (ειδικά στο πρώτο μισό του φιλμ) δεν θα αποπειραθεί να «ελέγξει» τις πράξεις του Ερλ, να δώσει το όποιο άλλοθι (πέραν της οικονομικής απόγνωσης), να τον παρουσιάσει σαν ένα «θύμα» που εξοστρακίστηκε άδικα και από την κοινωνία και από τους δικούς του ανθρώπους. Ο Ερλ κάνει πάντα αυτό που επιλέγει, άσχετα από το αν το αποτέλεσμα της στάσης του απέναντι στη ζωή τον οδήγησε στην ήττα. Και επειδή η ψυχοσύνθεσή του προέρχεται από ένα… μακρινό παρελθόν, η επαφή του με το σήμερα βγάζει ένα αβίαστο χιούμορ, καθώς γίνεται ένα είδος «τουρίστα» αυτού του σύγχρονου κόσμου, στον οποίο όσο και να προσπαθήσεις να τείνεις μια χείρα βοηθείας, πρώτα θα κριθείς με τους κανόνες του «politically correct» κι ύστερα ίσως σου επιτραπεί να φερθείς σαν (#diplhs) άνθρωπος (βλέπε τη σκηνή με τις μηχανόβιες λεσβίες ή τη «negro» οικογένεια που έχει μείνει από λάστιχο στη μέση του πουθενά και ο σύζυγος αναζητά δίκτυο για να γκουγκλάρει… τι στο διάολο κάνει αυτή ρεζέρβα στο πίσω μέρος του αμαξιού). Το φυλετικό στοιχείο σχολιάζεται χαριτωμένα και με τη σκηνή της κούρσας με τον «κοριό» και την εθιστική αξία τού «Ain’t That a Kick in the Head?» (στην περίφημη εκτέλεση του Ντιν Μάρτιν).

Όλη αυτή η διάθεση ειρωνείας αλλάζει κατεύθυνση στο δεύτερο μέρος του φιλμ, όταν το σενάριο υποχρεώνεται να συναντήσει την πλευρά του Νόμου και των ερευνών για την εξάρθρωση του cartel, μαζί με μια βεβιασμένη απόπειρα «εξανθρωπισμού» τού οικογενειάρχη Ερλ, ο οποίος εδώ λειτουργεί με βάση ένα «κόντρα» καταστασιακό, πραγματικά σχηματικό ηθικολογικά. Θα μπορούσαν να μην «κλωτσάνε» απότομα αυτά τα στοιχεία, αν η γραφή ήταν πιο προσεγμένη (δες πόσο ανάγκη το είχε αυτό η πρώτη σκηνή διαλόγου με τον αμέριμνο αστυνομικό ντετέκτιβ του Μπράντλεϊ Κούπερ στο diner) και αν το timing σε καθοριστικά σημεία της πλοκής ήταν πιο μετρημένο. Έτσι, το παραπάνω δράμα και οι παράταιρες (ενίοτε θριλερικές) ενθέσεις τού crime exploitation δεν προσφέρουν μια κορύφωση της αφήγησης, εκθέτοντας τις καλύτερες προθέσεις που είχε το «Βαποράκι». Χωρίς, βέβαια, να χαλάνε ένα συνολικά ψυχαγωγικό σύνολο, το οποίο φέρει την αδιαμφισβήτητη σφραγίδα ποιότητας ενός κυριολεκτικού μύθου της κινηματογραφικής βιομηχανίας του Χόλιγουντ. Διάβολε, δεν στέκεται μόνον όρθιος. Το κάνει και καλά!