του Γιάννη Σμοΐλη

Οι ταινίες που βασίζονται στα λεγόμενα «young adult» βιβλία είναι η νέα μάστιγα του Χόλιγουντ. Φουτουριστικές αλληγορίες για ολοκληρωτικά καθεστώτα, έφηβοι ήρωες που επαναστατούν, εφετζίδικες δυστοπίες, όλα πλαστικοποιημένα, όλα προβλέψιμα κι αναμενόμενα. Τα «μεγάλα κεφάλια» που φτιάχνουν έναν κόσμο απόλυτα ελεγχόμενο και μετατρέπουν τα άτομα σε αναλώσιμο υλικό, ο πατερναλισμός στην ακραία εκδοχή του και, φυσικά, το νέο αίμα που θα τ’ αλλάξει όλα. Από τους «Αγώνες Πείνας» και μετά, σα να παράγινε το πράγμα. Τα «αμερικανάκια», βέβαια, δεν ξέρουν ότι όλα αυτά υπήρχαν ήδη στο «Battle Royale» και ψάρωσαν άσχημα. Χτύπησαν οι παραγωγοί φλέβα χρυσού και δώσ’ του περισπούδαστη αλληγορία (λέμε τώρα), δώσ’ του επική μαχητικότητα για τον ταλαίπωρο «λαουτζίκο», δώσ’ του προτροπές να συντρίψει το σύστημα που του ρουφάει το αίμα. Ως γνωστόν, ο καπιταλιστής θα σου πουλήσει και το σκοινί με το οποίο θα τον κρεμάσεις. Μόνο που κανείς δεν έχει την πρόθεση να κρεμάσει κανέναν. Εδώ είναι το κόλπο. Αυτά τα φιλμάκια, τόσο ακίνδυνα μέσα στην ψευτοεπαναστατικότητά τους, δεν απειλούν τον «εχθρό». Απλώς ικανοποιούν την όρεξη της μάζας για φαντασιώσεις ανατροπής. Μετά την έξοδο από την αίθουσα, η μηχανή θα συνεχίσει να λειτουργεί κανονικά. Το σύστημα, που στην οθόνη βάλλεται πανταχόθεν, στην πραγματικότητα βρίσκεται στο απυρόβλητο. Δεν παίρνουν οι νέοι το μήνυμα; Μα, φυσικά, το παίρνουν. Απλώς δεν ασχολούνται. Έχουν φροντίσει οι πρωταγωνιστές της ταινίας να αλλάξουν τον κόσμο για λογαριασμό τους. Οι θεατές ξυπνούν, το όνειρο διαλύεται κι άλλη μια μέρα ξεκινά. Όλα βαίνουν καλώς.

Ο «Φύλακας της Μνήμης» δεν είναι, σε καμιά περίπτωση, ένα κακό φιλμ. Δεν το βαριέσαι, διαθέτει ρυθμό, σποραδικές εμπνεύσεις, μια κάποια ατμόσφαιρα. Με λίγα λόγια, περνάει η ώρα ευχάριστα. Αλλού πάσχει. Στην πρωτοτυπία. Και για μια ταινία που κηρύσσει (συχνά χοντροκομμένα) υπέρ της διαφορετικότητας, το να μοιάζει τόσο πολύ με τον σωρό, δεν το λες και προτέρημα. Μια από τα ίδια, γνωστή η συνταγή. Οι λογοτεχνικές πηγές είναι κλασικές και πολυχρησιμοποιημένες: το «1984» του Τζορτζ Όργουελ, το «Brave New World» του Άλντους Χάξλεϊ, το «Fahrenheit 451» του Ρέι Μπράντμπερι. Σε ό,τι αφορά τις κινηματογραφικές επιρροές, έχουμε μεγαλύτερη ποικιλία. Στο μίγμα μπαίνει η «Ολική Επαναφορά», το «The Matrix», το «Νησί» του Μάικλ Μπέι, το cult «Equilibrium» με τον Κρίστιαν Μπέιλ (μια ταινία η οποία επίσης είχε καταληστεύσει το «1984» και το «Brave New World», και που το concept της θυμίζει ύποπτα το αντίστοιχο του «Φύλακα»: αρκεί να σκεφτούμε την πρωινή ένεση που στραγγίζει τους ήρωες από την ικανότητα να αισθάνονται), το «V for Vendetta», αναμενόμενα οι «Αγώνες Πείνας» και η «Τριλογία της Απόκλισης».

Κι ενώ η σεναριακή παραβολή καταδικάζει τη νέα τάξη πραγμάτων και την παγκόσμια οικονομική διαδικασία που μετατρέπει τους ανθρώπους σε άβουλα ανδρείκελα, επιβάλλοντας παντού την ομοιομορφία, η ίδια η ταινία του συνεπούς επαγγελματία Φίλιπ Νόις («Ο Ήσυχος Αμερικανός», «Άμεσος Κίνδυνος», «Συλλέκτης Οστών»), μπαίνει στην υπηρεσία αυτής της ομοιομορφίας, ακολουθώντας τον ίδιο «αφέντη» που απλώς αλλάζει πρόσωπο. Η κινηματογραφική βιομηχανία, ας είμαστε ρεαλιστές, είναι κομμάτι του ίδιου εκμεταλλευτικού μηχανισμού που υποτίθεται ότι «φωτογραφίζουν», μέσα από την μυθοπλασία τους, οι ταινίες αυτού του τύπου. Δεν επαναστατείς, λοιπόν, όταν χρησιμοποιείς μια δοκιμασμένη φόρμουλα που φέρνει όλο και περισσότερα φράγκα στους παραγωγούς, συντηρώντας τήν υπάρχουσα κατάσταση ή ακόμα και διαιωνίζοντάς την. Απλώς χρησιμοποιείς την ιδέα τής επανάστασης για να ξεγελάσεις (και να εκμεταλλευτείς επομένως) τις μάζες που υποτίθεται ότι καλείς προς αφύπνιση. Αυτό, όμως, είναι χυδαίος κυνισμός. Και δεν μπορείς να έχεις τη συναίνεσή μου με τη λογική ότι αυτό που παρακολουθώ «είναι απλώς μια ταινία», ακριβώς γιατί μου τρίβεις στη μούρη το «φιλοσοφημένο» μήνυμά σου (που, βέβαια, μου έχουν ήδη πλασάρει τόσες και τόσες φορές, με παρόμοιο μάλιστα περιτύλιγμα), ως βασικό ατού του έργου σου!

Κατά τα άλλα, κι αν καταπιείς μια τέτοια υποκρισία (που δεν καταπίνεται εύκολα, εδώ που τα λέμε), η κατασκευή είναι καλή. Άψογη καλλιτεχνική διεύθυνση, ωραία φωτογραφία με τις εναλλαγές της από το ασπρόμαυρο στο έγχρωμο (αν και μαρτυρά το «δάνειο» από το «Pleasantville»), πειστικό μελλοντολογικό φόντο, εφεδάκια εδώ κι εκεί που κάνουν τη δουλειά τους, μουσικούλα για τη συναισθηματική εμπλοκή, τα γνωστά. Ύστερα, λίγη δράση, λίγος ουμανισμός, λίγες new age ανησυχίες για την αποδοχή της διαφορετικότητας και τη χαμένη επαφή με το προσωπικό, εσωτερικό βίωμα κι ο πάντα υπέροχος Τζεφ Μπρίτζες (είναι κι η Μέριλ Στριπ εδώ, αλλά μοιάζει να πεθαίνει από πλήξη), πάνε να σώσουν το τελικό αποτέλεσμα πριν απ’ το ολοκληρωτικό βύθισμα στην κοινοτοπία. Είπαμε, κακή ταινία δεν είναι, κι αν δεν απαιτείς και πολλά απ’ το σινεμά σου (ειδικά την ειλικρίνεια), μάλλον καλά θα περάσεις. Αν ψάχνεις πιο πολλά, προσπέρασέ το χωρίς τύψεις.