της Κατερίνας Ανδρεάκου

Ο μακρύς κι εκκεντρικός τίτλος εκφράζει επιτυχημένα τον παιχνιδιάρικο γενικότερο τόνο του ντοκιμαντέρ, το οποίο σε μόλις παραπάνω από μία ώρα φιλοδοξεί – και εν μέρει πετυχαίνει – να μιλήσει για πολλά και ποικίλα θέματα που προβληματίζουν ή αφορούν όχι μόνο την ελληνική επαρχία αλλά και εν γένει τις σύγχρονες κοινωνικές εξελίξεις. Η δημιουργός, Μαριάννα Οικονόμου, δεν εμφανίζεται στην ταινία της, ωστόσο οι συμπαθείς κάτοικοι του χωριού την κοιτούν συχνά κατάματα, την ίδια ή την κάμερά της, με έναν ειλικρινέστατο, αυθεντικό και συχνά συγκινητικό τρόπο, καθώς μιλούν για τις δυσκολίες συντήρησης τόσο της μικρής εταιρείας, όσο και του ίδιου του χωριού, το οποίο «αργοπεθαίνει» από την παντελή έλλειψη νέων ανθρώπων, εκείνων που θα μπορούσαν να πάρουν τη σκυτάλη και να δώσουν μέλλον σε μια περιοχή αλλοτινής ευημερίας. Έτσι, η κάμερα της Οικονόμου αρκείται στο να εστιάζει στους (πλειοψηφικά ηλικιωμένους) κατοίκους, που δεν έχουν πια καφενείο ή ενεργό σχολείο, καθώς εδώ και δεκαετίες έπαψαν να ζουν εκεί παιδιά, και να καταγράφει σύντομα θραύσματα από τις καθημερινές τους προσωπικές ασχολίες. Η μικρή επιχείρηση παραγωγής και εξαγωγής ντομάτας και μελιού, όμως, είναι εκείνη που καταλαμβάνει τη μερίδα του λέοντος στην αφήγηση τούτου του ντοκιμαντέρ.

Το πιο αναπάντεχα θετικό στοιχείο του «Όταν ο Βάγκνερ Συνάντησε τις Ντομάτες» είναι η αίσθηση του χιούμορ που διαποτίζει αβίαστα και με απόλυτη φυσικότητα (πράγμα σπάνιο πια σε ελληνικές παραγωγές) τη μικρή αυτή ιστορία. Από το έξυπνο, γρήγορο μοντάζ που υποδηλώνει απολαυστικές (αλλά και συχνά συγκινητικές) αντιθέσεις, στους ίδιους τους χαρακτήρες των κατοίκων, η ταινία της Οικονόμου είναι αληθινά ψυχαγωγική και γεμάτη αγάπη για τα άτομα που αποτελούν τον μικρό πυρήνα της ιστορίας που επέλεξε να αφηγηθεί. Ο μεσήλικος ιδιοκτήτης της εταιρείας, με την «πρωτευουσιάνικη» εκπαίδευση και την (προφανώς εκτενή) συλλογή t-shirts με εικόνες από διάσημους πίνακες όπως του Λίχτενσταϊν και του Μαγκρίτ, διευθύνει μια μικρή ομάδα υπαλλήλων, που δεν είναι άλλες από γυναίκες του χωριού, αγχώνεται για τις πιθανότητες επέκτασης της εταιρείας ώστε να παραγάγει και νέα προϊόντα τα οποία θα συμβαδίζουν με τις νέες «μόδες» (η συζήτηση για αντικατάσταση του ρυζιού με… κινόα στη συνταγή με τα γεμιστά είναι απόλαυση) και αφηγείται περήφανα σε όλους την καρατσεκαρισμένη (;) ιστορία προέλευσης αυτού του είδους ντομάτας, φαινομενικώς κατευθείαν από την πρώτη φουρνιά που έφερε ο Κολόμβος στην Ευρώπη επιστρέφοντας από την Αμερική. Η ιδέα του να παίζει κλασική μουσική στο χωράφι με τις ντομάτες για να τις κάνει πιο νόστιμες αντιμετωπίζεται θετικά, έστω κι αν ο βοηθός / συγχωριανός του αντικαθιστά στα κρυφά τον Βάγκνερ με… δημοτικά όταν φεύγει το αφεντικό! Η 82χρονη θεία του και υπάλληλος της εταιρείας αποτελεί, τελικά, την ψυχή αυτής της ιστορίας, πότε με το χιούμορ της, πότε με την ειλικρινή της ματιά (κυριολεκτικά και μεταφορικά) στην κάμερα σχετικά με το μάλλον απαισιόδοξο μέλλον του τόπου στον οποίο έζησε όλη της τη ζωή και τον βλέπει να σιγοσβήνει, λόγω της οικονομικής κρίσης, της αστικοποίησης και της έλλειψης νεότερων γενεών.

Για την περιορισμένη διάρκεια και το θέμα της, η αφήγηση της ταινίας συχνά παρεκκλίνει σε απρόσμενα μονοπάτια, με επίσης άκρως ψυχαγωγικά αποτελέσματα. Η επίσκεψη μιας ομάδας Γάλλων μαθητών προσφέρει στιγμές χαράς και χιούμορ, όμως η ξαφνική αντίθεση κλίματος όταν τα παιδιά, αυτή η βραχύβια όαση στη ζωή των ηλικιωμένων, φεύγουν, είναι τραγική στην απλότητα με την οποία επιλέγει να την εκφράσει σκηνοθετικά η Οικονόμου. Και προς το τέλος, το ντοκιμαντέρ γίνεται λίγο… «Κορίτσια του Ημερολογίου», καθώς μια μικρή ομάδα γυναικών από την εταιρεία, οι περισσότερες εκ των οποίων δεν είχαν βγει ως τότε ποτέ εκτός Ελλάδας, ταξιδεύει στο Βέλγιο για να δει τα προϊόντα της στα ευρωπαϊκά ράφια και να συζητήσει τις ραγδαία αυξανόμενες καταναλωτικές απαιτήσεις.

Η συνολική επιτυχία της ματιάς της Οικονόμου έγκειται στο ότι στέκει πάντοτε σεβάσμια απέναντι στους πρωταγωνιστές της και με ειλικρινές ενδιαφέρον για την τύχη του χωριού, της καλλιέργειας και της εταιρείας, με προφανή σκοπό να χρησιμοποιήσει την ιστορία τους σαν παράδειγμα του τι συμβαίνει γενικώς στην ελληνική επαρχία αλλά και στις μικρές επιχειρήσεις που φιλοδοξούν σε κάτι καλύτερο χωρίς να συμβιβάζουν την ποιότητα των προϊόντων τους. Και αυτό είναι μια καλή αφορμή για να ξεκινήσουν ορισμένες ουσιαστικές συζητήσεις για το μέλλον αυτού του τόπου, και ακόμα παραπέρα…