της Κατερίνας Ανδρεάκου

Τι περίεργη ιδέα αυτό το ντοκιμαντέρ! Ένα road trip ενός αταίριαστου ζευγαριού που, φαινομενικά τουλάχιστον, έχουν μονάχα την Τέχνη τους να τους συνδέει, με τα 55 χρόνια της ηλικιακής τους διαφοράς να φλερτάρουν επικίνδυνα με το πρόβλημα του χάσματος των γενεών. Ωστόσο, εδώ δεν πρόκειται για στερεοτυπικούς ανθρώπους της ηλικίας τους, ειδικά στην περίπτωση της Βαρντά.

Ο JR, φωτογράφος, κινηματογραφιστής και εικαστικός, διαθέτει ένα van εξοπλισμένο με έναν φωτογραφικό θάλαμο και έναν υπερμεγέθη εκτυπωτή ασπρόμαυρων φωτογραφιών, και σχεδιάζει με την υπέργηρη – αλλά άκρως νεανίζουσα – Βαρντά να κάνουν ένα νοσταλγικό ταξίδι σε χωριά και περιοχές «όπου η ζωή έχει εξαφανιστεί», όπως λέει ο νεαρός καλλιτέχνης. Μεταξύ άλλων, περνούν από χωριά – φαντάσματα παλαιών ανθρακωρυχείων, συναντούν έναν γαιοκτήμονα που χειρίζεται μόνος του 800 εκτάρια (καθώς η τεχνολογική εξέλιξη στην αγροκαλλιέργεια καθιστά τους υπόλοιπους εργάτες περιττούς), μιλούν με έναν κωδωνοκρούστη που έμαθε να αγαπά τη δουλειά από τον πατέρα του, και συνομιλούν με τις συζύγους λιμενεργατών στο λιμάνι της Χάβρης. Παραδόσεις κι επαγγέλματα που χάνονται με το πέρασμα του χρόνου, κοινότητες που διαλύθηκαν με την αλλαγή των αναγκών και στη μέση τα πρόσωπα, οι άνθρωποι, πολλοί εκ των οποίων γίνονται μέρος των «τοιχογραφιών» του JR που τους φωτογραφίζει και οι εκτυπώσεις των πορτρέτων τους γίνονται «ταπετσαρία», street art, καλλιτεχνικό graffiti αναμνήσεων, πολλές φορές κι ελπίδας για το μέλλον. Και μέσα σε όλα αυτά, η εκκεντρικά αξιολάτρευτη φιγούρα της Βαρντά, πάντα το ανήσυχο πνεύμα που ωθεί το καλλιτεχνικό και κυριολεκτικό ταξίδι του παράξενου διδύμου, καθώς και η ίδια αναπολεί αναμνήσεις της δικής της, πλούσιας ζωής.

«Ο στόχος είναι η δύναμη της φαντασίας» ανακοινώνει η γυναίκα που βαπτίστηκε «η γιαγιά της nouvelle vague» ενώ ήταν ακόμη στα τριάντα της, καθώς ανταλλάσσει διαρκώς ιδέες με έναν καλλιτέχνη που πια θα μπορούσε να είναι και εγγονός της, όμως η πνευματική τους σύνδεση δείχνει να μην αναγνωρίζει αριθμούς. Με περίσσιο χιούμορ, μοιράζονται διαρκώς ιδέες, συχνά διαφωνούν, ο JR πετά εύκολες αλλά καλοπροαίρετες μπηχτές για τα χρόνια της συνταξιδιώτισσάς του, εκείνη συχνά ενοχλείται όταν δεν περνά το δικό της, όμως όταν συμφωνούν, το καλλιτεχνικό αποτέλεσμα είναι εντυπωσιακό και άκρως συναισθηματικό. Ωστόσο, ακόμα και στις (μικρο)συγκρούσεις τους, αυτό που αναδύεται είναι ένας αμοιβαίος σεβασμός και ένας δεσμός ταυτόχρονα συγκινητικός κι απολαυστικός, αποτελώντας την αδιαμφισβήτητη ψυχή αυτού του κινηματογραφικού πειράματος το οποίο αποφέρει τελικά νοστιμότατους καρπούς.

Άλλοτε εντελώς αυθόρμητα, άλλοτε κάπως στημένα, όμως χωρίς υπερβολική επιτήδευση και ποτέ με ψεύτικη ματιά κι υποκρισία, οι δύο ταξιδιώτες ζητούν από τους ανθρώπους που συναντούν να μοιραστούν τις προσωπικές τους ιστορίες, ενώ και οι ίδιοι μοιράζονται με εμάς θραύσματα από τη ζωή και τις αναμνήσεις τους. Ο JR αρνείται πεισματικά να βγάλει τα γυαλιά του αλλά δέχεται να γνωρίσει την αιωνόβια γιαγιά του στην πάντα περίεργη Βαρντά, η οποία είναι αναπόφευκτα η καρδιά της ταινίας. Οι δικές της αναμνήσεις είναι γεμάτες τέχνη, έμπνευση αλλά και βαθύ συναίσθημα για ανθρώπους που αγάπησε κι έχασε (η βινιέτα για τον φωτογράφο Γκι Μπουρντέν είναι απλά υπέροχη και η αναφορά στον σύζυγό της, Ζακ Ντεμί, ειλικρινά σπαραξικάρδια), για φιλίες που ξέφτισαν (το τελικό κομμάτι για τον Γκοντάρ επιβεβαιώνει σε πολλούς από εμάς το ποιόν του χαρακτήρα του…), ενώ οι γρήγορες ματιές στην τωρινή προσωπική της ζωή είναι μια γλυκόπικρη μίξη αισιοδοξίας και μελαγχολίας για τη φυσική κατάπτωση με το πέρασμα του χρόνου.

Οι δύο καλλιτέχνες αποτίνουν φόρο τιμής στους ξεχασμένους, άγνωστους ήρωες μιας καθημερινότητας που σταδιακά εξαλείφεται, με τη μελαγχολία να αναμειγνύεται με τον εορτασμό της ανθρώπινης ύπαρξης μέσα από τις μικρές ιστορίες, τις παραδόσεις, τις αναμνήσεις, την ανεπιτήδευτη επικοινωνία μεταξύ των ανθρώπων που συναντούν. Ταυτόχρονα, το ίδιο το ντοκιμαντέρ είναι φόρος τιμής και αφορμή εορτασμού του ανίκητου πνεύματος, της καριέρας αλλά και της ζωής της συν-δημιουργού του, που αψηφά επιδεικτικά τον αριθμό των ετών δίπλα στο όνομά της και συνεχίζει να εμπνέει τις νεότερες γενιές δημιουργών (σαν τον συνταξιδιώτη της) και απλών θεατών.