του Νίκου Παλάτου

Ο Γιάτσεκ είναι ένας ελαφρώς ρέμπελος και αξιαγάπητος τύπος. Είναι ερωτευμένος με την Νταγκμάρα, με την οποία ανταλλάσσουν όρκους αιώνιας αγάπης, έχει για πιστό φίλο έναν σκύλο που προσέχει και βγάζει βόλτα, πορώνεται με τη heavy metal μουσική (και δη με τους Metallica), ενώ εργάζεται σε εργοτάξιο στη μικρή του πόλη στα πολωνογερμανικά σύνορα, όπου κατασκευάζεται ένα τεράστιο άγαλμα του Ιησού που θα ξεπερνά σε μέγεθος το αντίστοιχο του Ρίο ντε Τζανέιρο (!). Ζει με την πολυμελή του οικογένεια, η οποία αποτελείται από φωνακλάδες πότες που επιδεικνύουν μια ροπή τόσο προς τον πιστό καθολικισμό όσο και προς τον… ρατσισμό, με την αδελφή του να αποτελεί τη μοναδική προσγειωμένη και χαμηλών τόνων γυναίκα.

Είναι λίγο μετά την καταφατική απάντηση της Νταγκμάρα στην πρόταση γάμου του που η ζωή του θα αλλάξει για πάντα, με βάναυσο μάλιστα τρόπο. Το ατύχημα που έχει στον χώρο εργασίας του απαιτεί λεπτή χειρουργική επέμβαση μεταμόσχευσης προσώπου, την πρώτη που πραγματοποιείται στην πατρίδα του. Η εγχείρηση στέφεται με επιτυχία και ο ίδιος γίνεται κάτι σαν εθνικός ήρωας, μόνο για λίγο όμως, καθώς όταν τα φώτα σβήσουν η «νέα» του αποκρουστική όψη έχει σαν άμεσο αποτέλεσμα την αποξένωση και αποκοινωνικοποίησή του. Ουδείς, πλέον, θέλει να συναναστρέφεται το νυν «τέρας» (που κάποτε ήταν ο καλόκαρδος Γιάτσεκ), με πρώτη και καλύτερη την αγαπημένη του, η οποία όπως φαίνεται έγραψε τις υποσχέσεις και τους όρκους πίστης τους… στο χιόνι του παγωμένου πολωνικού χειμώνα. Η συνεσταλμένη αδελφή του στέκει στο πλευρό του, αλλά ελάχιστα μπορεί να κάνει για να απαλύνει τον πόνο του.

Η μόνιμη θαμώνας των ανά τον κόσμο φεστιβάλ Πολωνή σκηνοθέτιδα Μαλγκορζάτα Σουμόφσκα καταπιάνεται με τις κοινωνικές και ψυχολογικές συνέπειες μιας σημαντικής σωματικής αλλαγής (πολλώ μάλλον δε, όταν αυτή αφορά το πρόσωπο), όχι όμως με τον ενίοτε αρρωστημένα σκληρό τρόπο του «Ανθρώπου Ελέφαντα» (1980), ούτε με το α λα φιλμ νουάρ μυστήριο του «Η Μορφή μιας Γυναίκας» (1941). Προσεγγίζει το θέμα της από μια ειρωνική όσο και σατιρική σκοπιά, βάζοντας στο στόχαστρό της την υποκρισία της Καθολικής Εκκλησίας, καθώς και την ανειλικρίνεια και διπροσωπία των ανθρωπίνων σχέσεων, με πρόσχημα δύο αληθινά γεγονότα της σύγχρονης ιστορίας της πατρίδας της (το άγαλμα του Ιησού έχει πράγματι κατασκευαστεί, η δε χειρουργική μεταμόσχευση επίσης επιχειρήθηκε επιτυχώς).

Το πρόβλημα που παραμένει σταθερά άλυτο σε όλη τη διάρκεια του φιλμ είναι πως οι διάφορες ιδέες που η Σουμόφσκα έχει δεν μετουσιώνονται σε ένα σύνολο με συνοχή, μιας και πολλές από τις σκηνές στέκουν μόνον ως σατιρικά sketch και ουχί ως κομμάτια μιας ολοκληρωμένης κινηματογραφικής ταινίας. Η παλαβή εναρκτήρια σεκάνς μιας α λα Black Friday μέρας της χριστουγεννιάτικης Πολωνίας ή εκείνη του εξορκισμού του παραμορφωμένου Γιάτσεκ αποτελούν χαρακτηριστικά παραδείγματα ερχόμενων και απλώς παρερχόμενων σατιρικών σκέψεων, με τη δεύτερη να εντάσσεται στο ευρύτερο κλίμα μιας κριτικής προς την Εκκλησία ματιάς. Γίνεται, όμως, με έναν εντελώς απλοϊκό τρόπο ο χλευασμός τούτος, μέσω εύκολων ρατσιστικών ανεκδότων και μιας υπέρ του δέοντος γραφικής απεικόνισης των ανθρώπων του χωριού (οι συμπεριφορές τους ως προς την αποστροφή που πλέον νιώθουν για τον Γιάτσεκ φέρνουν σε έναν εντελώς light Φρανκενστάιν, χωρίς άλλες συγκρίσεις πέραν τούτου να μπορούν να γίνουν), σε σημείο που τα σατιρικά βέλη αστοχούν χαρακτηριστικά, με μόνο το επιστέγασμα των εργασιών ανύψωσης του αγάλματος να αποκτά ένα κάποιο νόημα. Τα ίδια ισχύουν σε μεγάλο βαθμό και για τον κεντρικό ήρωα, ο οποίος από το ατύχημα και μετά περισσότερο περιφέρεται παρά αποτελεί μέρος της ιστορίας, αδυνατώντας να κινήσει το ενδιαφέρον για το ποιο θα είναι το μέλλον του (στο οικογενειακό τραπέζι της αρχής έχει εκφράσει την επιθυμία να μεταναστεύσει στο Λονδίνο) ή η πορεία της σχέσης του με την Νταγκμάρα. Όλα αυτά μάλιστα η Σουμόφσκα τα σκηνοθετεί με έναν παράξενο τρόπο, που θέλει συχνά τις δύο άκρες των κάδρων της να εμφανίζονται θολές (σαν κάποιος να άλειψε τον φακό με… βαζελίνη, για να γίνω πλήρως κατανοητός), επιθυμώντας κατ’ αυτόν τον τρόπο να επιστήσει την προσοχή του θεατή σε όσα γίνονται στον κεντρικό πυρήνα του πλάνου. Είναι, όμως, τόσο σχηματικά και ανούσια αυτά, που όση θαμπάδα και να ρίξει στο πλάι, ελάχιστη είναι η λάμψη που αναδύεται στο μέσον.