του Γιάννη Σμοΐλη

Μεταπολεμικά τραύματα, σκοτεινό παρελθόν (προσωπικό και ιστορικό), παρόν γεμάτο ανοιχτές πληγές, δυσλειτουργικοί ήρωες, ο «Κύκλος των Αναμνήσεων» – καλά το μαντέψατε – είναι άλλη μια ταινία για τη φρίκη του πολέμου. Αυτή τη φρίκη που αδυνατούν να διαχειριστούν όσοι την έζησαν και την κουβαλάνε αυτούσια στις ειρηνικές τους μέρες. Ο Έρικ ερωτεύεται την Πάτι, ανοίγουν σπίτι μαζί αλλά δεν μπορούν να ζήσουν ευτυχισμένοι αφού οι δαίμονες του πρώην αξιωματικού, δε λένε να τους αφήσουν σε ησυχία. Στα όρια της παράνοιας, με τους εφιάλτες να τον επισκέπτονται ακόμα και κατά τη διάρκεια της μέρας, ο Έρικ Λόμαξ είναι ένας άνθρωπος σε πλήρη σύγχυση. Σε πλήρη σύγχυση, όμως, είναι και η ταινία του Τζόναθαν Τεπλίτσκι που βασίζεται σε αληθινά περιστατικά. Όπως ο Λόμαξ, έτσι κι αυτή δεν ξέρει πού να κατευθυνθεί και τι να κάνει. Άλλοτε θυμίζει φιλμ καταγγελίας (με τα δυσάρεστα βιώματα του βετεράνου να δίνουν υλικό σε μακροσκελή flashback), άλλοτε ατμοσφαιρικό δράμα κι άλλοτε μεταμφιεσμένη, αστυνομική ταινία εκδίκησης. Ποτέ, όμως, δεν προκύπτει κάτι συνεκτικό και οργανωμένο απ’ όλο αυτό κι έτσι ο «Κύκλος» καταλήγει να κοροϊδεύει το θεατή, που σε καμιά στιγμή δεν μπορεί να αποφανθεί με σιγουριά για το τι είναι αυτό που παρακολουθεί.

Αρχικά, το βασικό της μειονέκτημα είναι αυτή η σκηνοθετική αμηχανία. Ο Τεπλίτσκι κόπτεται τόσο πολύ να αποδώσει αυτούσιο το δράμα του κεντρικού του ήρωα, που σπαταλάει πολύτιμο μέρος του φιλμικού χρόνου στην παρουσίαση των εμπειριών του, στο στρατόπεδο εργασίας. Εκεί που οι Ιάπωνες, έχοντας μετατρέψει τους Βρετανούς αιχμαλώτους σε δούλους για την κατασκευή σιδηροδρομικής γραμμής, αποκαλύπτονται στην πεμπτουσία της σκληρότητάς τους, προκειμένου να δικαιολογηθεί επαρκώς το «σκάλωμα» του Λόμαξ σ’ αυτή τη μαύρη περίοδο της ζωής του. Αυτά τα διαρκή πισωγυρίσματα, όμως, έχουν σαν αποτέλεσμα μια αφηγηματική ανισορροπία, που κοστίζει στο φιλμ το κέντρο βάρους του. Με λίγα λόγια, το παρελθόν αποκτά πολύ μεγαλύτερη σημασία, και η εκτύλιξη των γεγονότων στο παρόν, αντί να φορτίζεται με κρισιμότητα και αγωνία, καταντάει σταδιακά αδιάφορη και πληκτική. Όταν, στην τρίτη πράξη πια, ο σκηνοθέτης θα ξαναβρεί τον μεγαλύτερο Έρικ να αντιμετωπίζει το δίλημμα της ζωής του (να εκδικηθεί ή να συγχωρέσει;), ο θεατής δε θα καίγεται και ιδιαίτερα να μάθει τη συνέχεια. Γιατί ακόμη κι αν του έχει μείνει το παραμικρό ενδιαφέρον, μετά την εξουθενωτική, ανοικονόμητη – και εντελώς ανέμπνευστη φορμαλιστικά – καταβύθιση στα χρόνια του πολέμου της δεύτερης πράξης, το υποτιθεμένο κρεσέντο… μόνο κρεσέντο δεν είναι. Καμιά συναρπαστική κλιμάκωση δε δυναμιτίζει, έστω και στο τέλος, την πλοκή, τίποτα δεν κορυφώνεται. Η ταινία σε «κρεμάει» κανονικά.

Πέρα απ’ όλα αυτά, υπάρχουν, επίσης, ενοχλητικά προβλήματα ρυθμού, μια μελό σοβαροφάνεια που θα ήθελε να είναι ποιητική αλλά μάλλον προς τον αφόρητο ακαδημαϊσμό κατρακυλάει, οι κουραστικές επαναλήψεις σκηνών που εκθέτουν τη βαρβαρότητα του εχθρού (αλλά και τη μετριότητα του σκηνοθέτη) κουρελιάζοντας τα νεύρα μας, και αυτό το, ψυχρό, διαπεραστικό, υποτίθεται φορτωμένο σιωπηλή απαντοχή και συζυγική λατρεία, βλέμμα της Κίντμαν, που μπορεί να σε στείλει μια ώρα αρχύτερα να κάνεις χαρακίρι. Τίποτα δε διασώζει αυτό το πηγμένο στους, δήθεν βαθυστόχαστους, συμβολισμούς περί εξιλέωσης και λύτρωσης, «γεροντικό» δράμα, ούτε καν η, ως συνήθως στιβαρή ερμηνευτική παρουσία σημαντικών ηθοποιών όπως ο Κόλιν Φέρθ και ο Στέλαν Σκάρσκαρντ. Μερικά φροντισμένα πλάνα, η ωραία σκηνογραφία και η – δικαιολογημένη από το μέγεθος μιας τέτοιας παραγωγής, οπότε ας μην το κάνουμε και θέμα – πειστική ανασύσταση εποχής, δεν μπορούν να σε αποζημιώσουν για τον χαμένο χρόνο και τη βαριά εκμετάλλευση της υπομονής σου. Ποια συγχώρεση; Παίρνεις εκδίκηση, χωρίς δεύτερη σκέψη, λέμε!