του Δημήτρη Δημητρακόπουλου

Στα πρώτα πλάνα της «Μαχαιριάς», μερικά λευκά γράμματα σε μαύρο φόντο ενημερώνουν τον θεατή ότι η Οθωμανική Αυτοκρατορία, στις αρχές του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου, βρίσκεται σε παρακμή. Κατά συνέπεια, όλες οι μειονότητες εντός των εδαφών της θεωρούνται εχθροί. Χρειάζεται, δηλαδή, να περάσουν μόλις λίγα δευτερόλεπτα για να… μισήσουν οι Τούρκοι τον «αγαπημένο τους» Φατίχ Ακίν και να προκληθούν στον θεατή οι πρώτες γνήσιες ανατριχίλες, με τη βοήθεια της δραματικής, υποβλητικής μουσικής και την ηθική ικανοποίηση ότι μία από τις σκοτεινότερες ιστορικές σελίδες της σύγχρονης, «γειτονικής» ιστορίας, επιτέλους, τυγχάνει αναφοράς. Τι απογοήτευση, όμως, που οι συγκεκριμένες ανατριχίλες είναι και οι μοναδικές που πρόκειται κανείς να νιώσει κατά τη διάρκεια της ταινίας!

Η «Μαχαιριά» ακολουθεί τον Αρμένιο Ναζαρέτ Μανουγκιάν (ο Ταχάρ Ραχίμ μιλά για λίγο άγαρμπα αγγλικά μέχρι να χάσει μια και καλή τη φωνή του) σε μια περιπλάνηση από τις άκρες της Ανατολίας και τις περιοχές της Αραβίας μέχρι τις μεσογειακές ακτές της Αφρικής και πέρα από τον Ατλαντικό, έως την Κούβα και τις Ηνωμένες Πολιτείες, στην αναζήτησή του για τις δύο δίδυμες κόρες του, από τις οποίες χωρίστηκε όταν οι Τούρκοι επιστράτευσαν (και στη συνέχεια δολοφόνησαν μαζικά) τον αρμενικό πληθυσμό της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας τού 1915. Χωρίς αμφιβολία, είναι το πιο φιλόδοξο (σαφώς, η μεγαλύτερη παραγωγή που… ενορχήστρωσε ποτέ ο σκηνοθέτης) αλλά και προσωπικό φιλμ του Φατίχ Ακίν, όπως και το πιο ριψοκίνδυνο θεματικά, καθώς αγγίζει ένα θέμα – taboo για τους Τούρκους (παρεμπιπτόντως, η γενοκτονία των Αρμενίων φέτος κλείνει τα εκατό χρόνια από την πραγματοποίησή της).

Σε μια ταινία που ολοκληρώνει την τριλογία της «ζωής, του θανάτου και του διαβόλου» (το «Μαζί Ποτέ» και «Η Άκρη του Ουρανού» πραγματεύτηκαν τα πρώτα δύο συστατικά με αξιομνημόνευτη επιτυχία), θα περίμενε κανείς ότι ο μέχρι τώρα αξιόπιστος σκηνοθέτης δεν θα μπορούσε να… στραβοπατήσει. Δυστυχώς, όμως, το φιλμ γκρεμίζει όλες τις προσδοκίες, όχι γιατί αντικειμενικά είναι ό,τι χειρότερο μπορεί να υπάρξει, αλλά γιατί οι εν λόγω προσδοκίες ήταν τόσο μεγάλες εξαρχής, που η μετριότητα σε αυτή την περίπτωση δε θα ήταν ποτέ έστω αποδεκτή. Ενώ τα πάντα είναι άψογα εικαστικά και η φωτογραφία προσφέρει μια εικόνα μοναξιάς και περιπλάνησης αβίαστα και αποτελεσματικά, από τα πρώτα κιόλας λεπτά, υπάρχει η αίσθηση ότι κάτι δεν πάει καλά ή έστω κάτι χάνεται στη μεταφορά των εικόνων από το μυαλό του Ακίν στον σκηνοθετικό φακό (ακόμα κι όταν μεμονωμένες σκηνές μεταφέρουν την απόγνωση, την αγωνία και τον τρόμο – η σεκάνς στην οποία ο ήρωας ακούει το νανούρισμα της νεκρής γυναίκας του είναι γνήσια σκηνή… ταινίας τρόμου).

Φταίει η άτσαλη (και αψυχολόγητη, καθώς η ιστορία μεταφέρεται στην πορεία και στην Αμερική) χρήση της αγγλικής γλώσσας αντί για την αρμενική; Η απλοϊκότητα των μηνυμάτων που αγνοούν τις ηθικά γκρίζες περιοχές και στην πλειοψηφία τους χωρίζουν τους ανθρώπους σε καλούς και κακούς; Η αποσπασματικότητα των επεισοδίων και η μεγαλύτερη από όσο θα χρειαζόταν διάρκεια; Το μονότονο, επαναλαμβανόμενο σενάριο που δεν εκμεταλλεύεται τις τοπικές ιδιαιτερότητες κάθε επεισοδίου; Ίσως τίποτα από τα παραπάνω, ίσως και όλα τα παραπάνω, όμως σε κάθε περίπτωση αυτό που αποτυπώνεται στην οθόνη είναι ένα δράμα που, αν και καλογυαλισμένο και με έναν αέρα μεγάλης παραγωγής από το παρελθόν, αντί να συγκλονίζει, φαντάζει διαδικαστικό και υποτονικό, ακόμα και στην κορύφωσή του.

Μόνο μερικές μεμονωμένες σκηνές καταφέρνουν να αποτυπώσουν την σκληρότητα της εποχής και το τραγικό υπόβαθρο της ιστορίας (η εκτέλεση της ομάδας στην οποία ανήκει και ο Ναζαρέτ, η επίσκεψη στο σκλαβοπάζαρο και η παρακολούθηση του «Χαμινιού» του Τσάρλι Τσάπλιν είναι μερικές από αυτές), όμως σε μια ιστορία 138 λεπτών δεν φαίνονται ικανές να διατηρήσουν μέχρι τέλους το ενδιαφέρον. Παράλληλα, ανάμεσα σε καλογυρισμένες σκηνές, μπαίνουν εμβόλιμα κραυγαλέα παραδείγματα παλαιομοδίτικων τεχνικών, όπως οι με fade-in και fade-out εμφανίσεις και εξαφανίσεις των φαντασμάτων από το παρελθόν, που προκαλούν ένα αντανακλαστικό μειδίαμα. Ακόμα και η θεματική του Διαβόλου, που δίνει ουσιαστικά τον τόνο της ταινίας, δεν έχει τη βαρύτητα που θα περίμενε κανείς, ούτε και η απώλεια της πίστης, η οποία χάνεται μέσα στην έντονη γενικολογία.

Τελικά, στον Φατίχ Ακίν θα απομείνουν μόνο οι καλές προθέσεις και η τόλμη να ασχοληθεί με ένα θέμα λεπτών ισορροπιών στη χώρα καταγωγής του. Η «Μαχαιριά» σίγουρα δεν είναι το χειρότερο φιλμ της χρονιάς, αλλά ανήκει σε εκείνη τη μεγάλη κατηγορία ταινιών, που απλά δεν μπορούν να περάσουν το συναίσθημά τους στο κοινό και παραμένουν σε μια απόσταση ασφαλείας, διατηρώντας όλη την έντασή τους μόνο μέσα στο μυαλό τού σκηνοθέτη τους. Δυστυχώς, για μια ταινία που θα έπρεπε να σοκάρει με την αιχμή της, η «Μαχαιριά» αποδεικνύεται ανέλπιστα επιφανειακή.