της Βικτωρίας Μιχαήλ

Γνωστό: η Ιστορία κάνει κύκλους. Αλλά γιατί δεν μπορούμε να εμποδίσουμε τη ζωή μας να κάνει το ίδιο, (μήπως) γιατί δεν παύει «Η Κόλαση Μέσα μας», για να θυμηθούμε μια άλλη ταινία του Ντάνις Τάνοβιτς; Το λέει χρόνια στους συμπατριώτες του, στους λοιπούς τακτά αλληλοϋποβλεπόμενους Βαλκάνιους, στους ξένους μεσολαβητές, στις μεγάλες δυνάμεις. Που μετά από δύο χρονικά ουμανιστικής καταγγελίας υπέρ των ριγμένων αδυνάτων (το εμπορικά απρόβλητο εδώ «Tigers» και το «Στιγμές στη Ζωή Ενός Ήρωα»), στρεφόμενος κι ο ίδιος 360°, εκ νέου πίσω στο σταθερά φλέγον γι’ αυτόν ζήτημα (ο εσωσπαραγμός στα εδάφη του και η ανήμπορη να βοηθήσει πραγματικά Ευρώπη των θεσμών) που τον έμπασε στα σαλόνια της μεγάλης οθόνης εξαρχής με το ντεμπούτο του «No Man’s Land» στην αυγή της νέας χιλιετίας, ξαναβρίσκοντας τον εξόν ηθικοκοινωνικά και οικουμενικής σκευής πολιτικό εαυτό του.

Δεδηλωμένο ορμητήριό του αποτελεί το «Hôtel Europe», ο πεντάπρακτος μονόλογος του star φιλόσοφου Μπερνάρ Ανρί-Λεβί. Απ’ αυτόν κρατάει τον βατήρα και μία απ’ τις συνιστώσες της ιστορίας, το κομμάτι τής φιλοξενίας τού ξένου και τη μονήρη προετοιμασία του (αναμετρώμενος όχι μόνο με τις λέξεις αλλά και με τις εικόνες – και τις αναμνήσεις του από μια παλιότερη επίσκεψη εκεί), καθώς προβάρει επιτηρούμενα κλεισμένος στη σουίτα του την ομιλία που πρόκειται να εκφωνήσει ως παρουσιαστής στην εκδήλωση για τον εορτασμό της 100ετηρίδας από τη θρυαλλίδα του Πρώτου Παγκοσμίου: τη δολοφονία του Αυστριακού αρχιδούκα Φραντς Φέρντιναντ (ναι, απ’ αυτόν βαφτίστηκαν ξέρεις ποιοι…) από τον γηγενή εθνικιστή Γκάβριλο Πρίντσιπ, το 1914. Αν και έχοντας αναγκαστικά περιορίσει δομικά και σε έκταση (και, έτσι, εν μέρει σε δραστικότητα) το θεατρικό, ο Τάνοβιτς περνάει εύληπτα το – σαρξ εκ σαρκός και της κειμενικής πηγής – μήνυμα προς τον πρώτο εκ των αποδεκτών: την καλοθελήτρια, επίσημη, προστατευόμενη από πρωτόκολλα ασφαλείας και στα ώπα-ώπα από τους πτωχούς συγγενείς οικοδεσπότες της ΕΕ, που απομονωμένη «στον κόσμο της» ομφαλοσκοπεί ασχολούμενη με το θεαθήναι, σοβαροφανείς φιέστες εις μνήμην επετείων – συμβόλων, ένας γίγαντας με πήλινα πόδια, ξανά όπως και προ αιώνος, που ανακαλεί εμφατικά (αλλά αρνείται να μάθει από) το παρελθόν του, πιστεύοντας ότι «το ευρωπαϊκό ιδεώδες είναι η τελευταία ελπίδα των λαών της Γηραιάς. Αυτής που πέθανε το ’14, στον Ισπανικό Εμφύλιο, στο Άουσβιτς.»

Δεν είναι η μόνη. «Γιατί κανείς δεν αναγνωρίζει τα λάθη του; Γιατί φταίνε πάντα οι άλλοι;», θα ξεσπάσει ένας χαρακτήρας – κλειδί στην εκπομπή συνεντεύξεων με εκπροσώπους των δύο εθνοτήτων (βλ. των δύο στρατοπέδων της γιουγκοσλαβικής τραγωδίας), η οποία μαγνητοσκοπείται στην ταράτσα του κτηρίου με αφορμή το ταρατατζούμ και που, καταρχήν αποστασιοποιημένα αλλά ξύνοντας πληγές, γίνεται ένα ακόμα πολιτισμένο θέατρο συγκρούσεων, ένα ζωντανό μνημείο του διχασμού που τρώει σαν σαράκι τη μεγαλούπολη – εκατόμβη του εμφυλίου στην πάλαι ποτέ Γιουγκοσλαβία. Καλεσμένος αβανταδόρικα ως συνονόματος του δράστη της ανθρωποκτονίας που οδήγησε στον Μεγάλο Πόλεμο (έξοχο εύρημα του σεναρίστα Τάνοβιτς) και Σέρβος υπερπατριώτης, ένας σύγχρονος Γκάβριλο Πρίντσιπ διασταυρώνει ξίφη με την αρχικά ουδέτερη αλλά ανίκανη να συγκρατηθεί απέναντι στις ιδεολογικές θέσεις του Κροάτισσα οικοδεσπότισσα. Τι θα συμβεί όταν αυτή ανακαλύψει ότι ο λεβέντης οπλοφορεί και την ίδια στιγμή είναι σε θέση να επιχειρηματολογήσει άκρως νηφάλια & πειστικά (το δεύτερο touché του auteur) υπέρ των απόψεών του («Δεν πιστεύω στην ανθρωπιά, ούτε στην καλοσύνη μας. Είναι απλώς ένστικτο επιβίωσης.»); Η Ιστορία θα επαναληφθεί και ποιος θα είναι αυτή τη φορά το θύμα της;

Με καλάθι – δώρο την πιο δεξιοτεχνικά ελεγχόμενη σεκάνς της ταινίας, αυτήν στο ασανσέρ, όπου μια αμοιβαία σκοπούμενη, επαπειλούμενη… επαφή μεταξύ του άνδρα και της γυναίκας ξεγυμνώνει αξέχαστα την αμφίθυμη σχέση, έλξης κι απώθησης, των δύο «εχθρών» και των δύο κοινοτήτων, καλωσορίσατε (βρίσκεστε ώρα εκεί) στο δωμάτιο «Bobby» του φιλμ. Η ταινία – πρίσμα (το «φύτεμα» του μικρού Κένεντι στο Ambassador Hotel του Λος Άντζελες το ’68, όπως βιώνεται από μια πλειάδα νοματαίων in situ) του Εμίλιο Εστέβεζ, υποσυνείδητα ή όχι ο αφανής έτερος εκτός τού εν είδει requiem της ηπείρου μας one man show μπούσουλα του Ανρί-Λεβί πόλος – σημείο αναφοράς της δραματουργίας και της πλοκής, επιτρέπει στον Τάνοβιτς, που «παίρνει» τους ήρωες σε αποφασιστικά μη κοντινά πλάνα (δεν πρέπει να παραπλησιάσουμε, να παραγνωρίσουμε τα… πρόσωπα, τα θέλει φερέφωνα των πιστεύω τους και φορείς της υπόθεσης), να καθαρίσει με ό,τι σάπιο υπάρχει, κυτταρικά ή ελέω παγκοσμιοποίησης, στο check-in βασίλειο αυτής της τριτοκοσμικής Δανιμαρκίας, όπου με τον τρόπο του κανείς δεν είναι εντελώς αθώος του αίματος που πέπρωται να χυθεί.

Η τσαούσα receptionist (η κάρτα που μας βάζει διαδρομικά, ακολουθούμενη νατουραλιστικά κατά πόδας, στους πάνω-κάτω χώρους τους ενδιαιτήματος και της δράσης που δεν καυλαντίζει) που θα πουλήσει (και θα πουληθεί;) για τη θεσούλα της. Η πλύστρα μαμά της που, ως «μαμά» του προσωπικού, θα χαντακώσει την κόρη της δίνοντας και τη χαριστική βολή στους εργοδότες της. Ο Διευθυντής, που προσπαθεί να εξασφαλίσει το τραπεζικό δάνειο που θα αποσοβήσει το διαφαινόμενο λουκέτο, που καλύπτει μια μπαρμπουτιέρα στα μετόπισθεν προτού αφεθεί στην ανδρική αποκτήνωση. Ο μαμάκιας-με-βλέψεις μάγειρας που θα πρώτα θα σκύψει το κεφάλι στο αφεντικό και μετά θα κάνει γαργάρα (κάτι χυδαίο εις βάρος αυτής που τάχαμου αγαπά) για το δικό του πόστο. Η δημοσιογράφος που ηχογραφεί παράνομα κι εν αγνοία του τον δυνάμει επικίνδυνο συνομιλητή της. Οι μπράβοι και τα «μάτια» στην υπηρεσία τού κυριλέ gangster ιδιοκτήτη της επιχείρησης, ο οποίος αντί δεδουλευμένων μοιράζει απειλές & ξύλο – και εμφανίζεται σε περίοπτη θέση στο «gala» των επισήμων, εκεί που ο εκλεκτός «comper» εξ Εσπερίας θα βγάλει την πανηγυρική (για ένα ορόσημο θανάτου!) τιράντα του. Όλοι εναντίον όλων, αμύνεσθαι περί πάρτης; Ναι. Μα, τι θα απομείνει τότε; Οι τεθλασμένες γραμμές στη CCTV που θα (κατα)γράψουν το τέλος σ’ ένα οιονεί Χίλτον – φάντασμα, όπου δεν υπάρχει ψυχή, μα ντόπιος μα πελάτης. (Κι) ένα αναίτιο κουφάρι ακόμα, μόνο. «We are fools to make war / On our brothers in arms». Από μεταφραστικές Dire Straits, όπως εκείνο το «Μπάντζα Λούκα», ήταν πάντως που εμείς επιζήσαμε…