του Ηλία Φραγκούλη

Ένα αιφνιδιαστικό comeback από τον Αντρέι Κοντσαλόφσκι που τιμήθηκε φεστιβαλικά (βραβείο καλύτερης σκηνοθεσίας στη Βενετία), αλλά δεν ακούστηκε γενικά, ίσως επειδή τα τελευταία χρόνια υπήρξαν σαφώς καλύτερα έργα που πραγματεύτηκαν τη φρίκη των Ναζί στα χρόνια του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου, πόσω μάλλον την απανθρωπιά των στρατοπέδων συγκέντρωσης. Όχι, δεν αναφέρομαι στο «Ο Γιος του Σαούλ»!

Από το κατεχόμενο Παρίσι των αρχών του ’40 μέχρι ένα ακατονόμαστο στρατόπεδο εξόντωσης Εβραίων, τα τρία πρόσωπα που έχει επιλέξει για να αφηγηθεί την ιστορία της ταινίας ο Κοντσαλόφσκι δεν συναντιούνται απαραίτητα μαζί, βρίσκουν όμως έναν κοινό «τόπο» στον οποίο στέκουν αντιμέτωποι με μια camera ή το δικό σου υποκειμενικό βλέμμα, αν θέλεις. Το απροσδιόριστο της ταυτότητας του «εξεταστή» είναι και το κύριο αν όχι το μοναδικό εύρημα τούτου του έργου, που κατά τα άλλα ακολουθεί την πεπατημένη της ζοφερής μοίρας αυτών των ανθρώπων στη συγκεκριμένη ιστορική περίοδο.

Έτσι, μοιρασμένος σε μια ατμόσφαιρα ντοκουμέντου αλλά και μιας γριφώδους «αλληγορίας» (που βρίσκει απάντηση στο φινάλε), ο «Παράδεισος» κρίνει τον κάθε χαρακτήρα ξεχωριστά, με βάση τις συνειδητές ή τις εξαναγκασμένες πράξεις του, λες και πρόκειται να βγει ένα είδος ετυμηγορίας για την ίδια του την ύπαρξη, άσχετα από την κατάληξη (που ή βλέπουμε ή φανταζόμαστε ότι είναι η καταδίκη). Η δουλειά που έχει κάνει ο dp Αλεξάντρ Σιμόνοφ στο μαυρόασπρο είναι αξιοσημείωτη, αλλά μαζί με την επιλογή τού κάδρου στο παλιομοδίτικο format του 4:3, μοιραία, βρίσκει απέναντί του τη σύγκριση με την εξαιρετική «Ida» του Πάβελ Παβλικόφσκι. Και εκεί, το φιλμ χάνει τον… Παράδεισο κάτω από τα πόδια του. Για να μην αναγκαστώ να πω ότι οι Πάουελ και Πρεσμπέργκερ το έχουν «τερματίσει» το ζητούμενο του εδώ θέματος από το 1946…