του Ηλία Φραγκούλη

«Big things have small beginnings…», ξεστομίζει κάποια στιγμή το android David στην εξωφρενικά αναμενόμενη εδώ και χρόνια νέα ταινία του Ρίντλεϊ Σκοτ, ο οποίος σκόπιμα έπλαθε γύρω της έναν ιστό μυστηρίου περί του αν πρόκειται για prequel της σειράς των «Alien». Αυτό που θα έπρεπε να προσέξει την επόμενη φορά είναι να μη χρησιμοποιεί ατάκες που μπορούν, τελικά, να γυρίσουν εναντίον του. Ή ατάκες που ισχύουν… κυριολεκτικά!

Ο «Προμηθέας» ξεκίνησε σαν το πρώτο μέρος από δύο prequels του «Alien», με το Σκοτ να παρεμβαίνει τόσο πολύ στο σενάριο, σε βαθμό να μη σχετίζεται, πια, και τόσο με την όλη σειρά, έστω κι αν αρκετά στοιχεία του φιλμ (ο Γκίγκερ επιστρέφει με σχέδιά του, ενώ η απεικόνιση του εσωτερικού του εξωγήινου διαστημόπλοιου είναι ολόιδια με εκείνη της ταινίας του 1979…) αναιρούν αυτές του τις δηλώσεις. Το πιθανότερο σενάριο; Η Fox είχε την ανάγκη να συνδέσει τον «Προμηθέα» με τα κλασικά εξωγήινα τέρατα έστω και πλαγίως, αφού απέτυχε στο να δημιουργηθεί μια πέμπτη, official ταινία της σειράς των «Alien». Η ετυμηγορία; Να σου το κάνω όσο πιο λιανά γίνεται: είναι σα να σου λένε πως πήγες να δεις πρωτότυπο φιλμ επιστημονικής φαντασίας που αφορά – στερεοτυπικά – στο ερώτημα «Από πού προήλθε ο άνθρωπος;» και καθώς ψάχνεσαι για την απάντηση… περνάει από την οθόνη κι ένα alien.

Όπως και να’ χει, ο Σκοτ αυτή τη φορά ανέβασε πολύ ψηλά τον πήχη. Και έρχεται αντιμέτωπος με μια μορφή «θρησκείας» για το είδος, διότι η όλη μυθολογία που «γέννησε» η ταινία του 1979 άλλαξε τον τρόπο με τον οποίο βλέπουμε το σινεμά του φανταστικού, ακολουθούμενη από εκατομμύρια πιστούς. Όταν οι περιστάσεις σε μετατρέπουν σε «Θεό», όμως, σωστότερο είναι να παραμένεις στη θέση σου, αντί να επιζητάς να βγάλεις τα εισαγωγικά από πάνω σου…

Ας δούμε τι πραγματικά είναι ο «Προμηθέας», επιτέλους! Αρχικό ατόπημα: από όλα τα αρχαία ευρήματα που τους οδηγούν σ’ αυτόν τον άγνωστο πλανήτη, μόνο… ελληνικό δείγμα δεν συμπεριέλαβαν, κατά τα άλλα το διαστημόπλοιο βαπτίσθηκε Προμηθέας (ο Λιακόπουλος ας αναλάβει για τα περαιτέρω…). Η σύσταση χαρακτήρων γίνεται μάλλον βιαστικά και οι ρόλοι είναι όσο προφανείς μπορείς να φανταστείς. Το android David (κάτι μεταξύ HAL 9000 και… οικιακής βοηθού) δεν αποτελεί μυστικό, τα «αναλώσιμα» μέλη του πληρώματος είναι… δακτυλοδεικτούμενα, ο Καπετάνιος και οι βοηθοί του θα μπορούσαν να έχουν αντικατασταθεί από έναν… αυτόματο πιλότο (ούτε και η τελική τους επιλογή – πράξη δικαιολογεί απαραίτητα την παρουσία τους) και η Ελίζαμπεθ Σο (Νούμι Ραπάς) είναι… η Ρίπλεϊ. Με λίγο ζόρισμα. Γιατί το σενάριο δεν εμβαθύνει ποτέ όσο πρέπει, ώστε να τη συγκρίνουμε με το χαρακτήρα που υποδύθηκε η Σιγκούρνι Γουίβερ στο παρελθόν. Η Ρίπλεϊ υπήρξε αγωνίστρια, «κομάντο», μητέρα, εκδικήτρια, ένα πρότυπο survivor για την κάθε σκηνοθετική ματιά – περίσταση. Η Σο είναι μια γυναίκα που αγαπάει το σύντροφό της, βασανίζεται στην ιδέα πως δε μπορεί να κάνει παιδιά και, ενίοτε, θυμάται τις διδαχές του πατέρα της περί Πίστεως. Τελεία. Όχι, δεν είναι ασήμαντη. Απλά, ένα προκάτ… θηλυκό. Και το αντίβαρο της Μέρεντιθ Βίκερς (η Σαρλίζ Θέρον ως ο αντιπρόσωπος της εταιρείας που, μονίμως, έχει κακό σκοπό…) επίσης πάσχει στα σημεία. Ταυτίζεται με τη Σο στη… γονική καθοδήγηση (από την αντίπερα όχθη, την πιο σκοτεινή), αλλά κρέμεται τόσο από την κενότητα της συγγραφής, που δυσκολεύεσαι να πιστέψεις πως είναι ανθρώπινος χαρακτήρας και όχι android (η υποψία διαψεύδεται σε ένα διασκεδαστικό διάλογο περί σεξ με τον Καπετάνιο). Στο πιο λιανά του, πάλι; Νοσταλγείς την ύπαρξη ηρώων.

Με το που προσγειώνεται στον άγνωστο πλανήτη ο Προμηθέας, ο Σκοτ αποπειράται να ανα-κατασκευάσει το κλειστοφοβικό κλίμα του πρώτου «Alien», χωρίς τέρατα και καταδιώξεις δράσης, αλλά μέσα σε επιβλητικούς, σκοτεινούς χώρους και τις δαιδαλώδεις στοές ενός κτίσματος που κρύβει πολλά μυστικά, ακόμη και… τη συνοχή ή το όποιο νόημα σε αυτό που λέμε πλοκή! Βγάζει νόημα η σύνδεση του ανθρωπόμορφου «πατέρα» (όπως αντιλαμβανόμαστε στην εισαγωγή – σπαζοκεφαλιά) της φυλής μας με την πρόθεση να μας καταστρέψουν (ο Τζέιμς Κάμερον της «Αβύσσου» πρέπει να χαμογελά χαιρέκακα…); Η είσοδος προς το διαστημόπλοιο αποκλείεται όταν δηλώνεις άρρωστος αλλά επιτρέπεται όταν εμφανίζεσαι σε στάση γιόγκα – ταραντούλα, ελαφρώς μεταλλαγμένος; Η Σο κυκλοφορεί απαρατήρητη εντός σκάφους και κάνει τη δουλειά της στο χειρουργικό pod (ίσως η μοναδική σκηνή όπου μπορεί να ουρλιάξει κανείς στην ταινία) δίχως το παραμικρό εμπόδιο; Και πόσα ακόμη ερωτηματικά που καλύτερα να αποφευχθούν για να μην κατηγορηθώ για εκτεταμένα spoilers…

Ο Σκοτ είναι ένας εικονοπλάστης, ένας μεγαλομανής και τελειομανής δημιουργός που φροντίζει στο έπακρο την παραμικρή λεπτομέρεια της εικόνας. Εκεί, ο «Προμηθέας» σ’ αφήνει με το στόμα ανοιχτό – παραγνωρίζοντας ακόμη και το γεγονός πως το 2089 του είναι τεχνολογικά πιο εξελιγμένο από το 2122 του πρώτου «Alien» (εντάξει, ο υπερβολικός ζήλος και τα τόσα gadgets της σύγχρονης παραγωγής τους παρέσυραν προς αυτό το λάθος)… Τα sets είναι συγκλονιστικά, η φωτογραφία του Ντάριους Βόλσκι προσκυνάει την ψηφιακή αρτιότητα, ο Μάικλ Φασμπέντερ κάνει σκόνη τους προκατόχους του στο ρόλο του android (ίσως επειδή δε χρειάζεται να το κρύβει σε ολόκληρη την ταινία), η ένθεση του Γκίγκερ στο εικαστικό μέρος φέρνει ρίγη χαράς, όμως, αυτή η ευχαρίστηση του να βυθίζεσαι με αφέλεια στο σύμπαν του φιλμ οδηγεί στην… αυτοκαταστροφή του όταν, στο τελευταίο ημίωρο, συνειδητοποιείς τον αποπροσανατολισμό, τη ρηχότητα και το ανοιχτό φινάλε μιας ιστορίας που, άδοξα, γράφτηκε σαν πρώτο μέρος ενός prequel που υποτίθεται πως δεν είναι prequel. Και δεν αναφέρθηκα ακόμη στα hints περί «2001» και Κιούμπρικ. Ή στο απωθημένο του Σκοτ να κλείνει το μάτι προς τον Ντέιβιντ Λιν (εδώ βάζοντας τον David να λειτουργεί κατ’ εικόνα του Πίτερ Ο’Τουλ ως «Λόρενς της Αραβίας»!). Πόσο κρίμα, ένας σκηνοθέτης τόσο ικανός, να μην αντιλαμβάνεται τα όριά του ή τις αδυναμίες του.