του Ηλία Φραγκούλη

Ας πούμε ότι έχεις όρεξη για μάθηση. Και βρίσκεις μια σπάνια εγκυκλοπαίδεια που σε έναν και μοναδικό τόμο έχει χωρέσει τη γνώση ολόκληρης της ανθρωπότητας. Την επιστήμη, την ψυχολογία, το σωστό και το άδικο της εξέλιξής μας μέσα στους αιώνες. Εάν θέλεις να μάθεις πραγματικά, ανοίγεις την πρώτη σελίδα και ξεκινάς την ανάγνωση. Ο Λαρς φον Τρίερ, φυσικά, σου προτείνει μια άλλη μέθοδο: έρχεται, αρπάζει τον τόμο μέσα από τα χέρια σου και με αυτόν, ορμητικά και δίχως δεύτερη σκέψη, σου ρίχνει μια «σφαλιάρα» τόσο δυνατή που δεν ξέρεις πότε θα συνέλθεις. Μπορεί να μην έχεις απορροφήσει όλη την πληροφορία που επιθυμούσες να καταναλώσεις διαβάζοντάς τον, όμως, το κεφάλι σου πονάει τόσο, σα να ξεπέρασε το όριο της πληροφορίας την οποία μπορεί να καταχωρίσει. Είναι ένα μάθημα κι αυτό!

Το δεύτερο μέρος του «Nymph()maniac» συνεχίζεται ύστερα από ένα σχετικά μεγάλο διάλειμμα (τριών εβδομάδων), δε διαφέρει σε τίποτε από το πρώτο, απλά εξελίσσει τη σχέση της Τζο και του Σέλιγκμαν, με την πρώτη να προσεγγίζει, πλέον, τον ακόμη πιο (δια)ταραγμένο σεξουαλικά ενήλικο βίο της (με το πρόσωπο της Σαρλότ Γκενσμπούργκ να αντικαθιστά σχεδόν ολοκληρωτικά την παρουσία τής Στέισι Μάρτιν) και τον δεύτερο να «υποχρεώνεται» σε μια εξομολόγηση που, επιτέλους, μας επιτρέπει να αντιληφθούμε περισσότερα για το ρόλο του, την προσωπικότητά του, αλλά και να εντείνει τις σχεδόν ακραίες διαφορές αυτού του διπόλου. Εννοείται πως οι θεατές που δεν έχουν παρακολουθήσει το πρώτο μέρος, δεν επιχειρούν να μπουν σε αίθουσα που προβάλλει τούτο εδώ. Και δε θα καταλάβουν τίποτα και θα αγανακτήσουν…

Το σεξ δεν είναι η κινητήρια δύναμη του «Nymph()maniac», αυτό έχει ήδη γίνει κατανοητό. Απλά, χρησιμοποιήθηκε για να δελεάσει (ως teaser) και να παρασύρει το θεατή σε μια διαδικασία… φιλολογικού διαλογισμού, που σε γαμάει ακόμη πιο οργασμικά, διότι όταν η ηδονή φτάνει ως τον εγκέφαλο… τι να σου κάνουν τα κοντινά πλάνα σε αιδοία ή πέη σε στύση (πολύ περισσότερα σε αυτό το φιλμ) επί της οθόνης! Η Τζο μπορεί να είναι μια νυμφομανής, όμως, η ευχαρίστηση των επαφών της (ή των στιγμών αυτοϊκανοποίησής της) δε σχετίζεται απαραίτητα με… πατροπαράδοτες στάσεις ή κάθε τύπου διείσδυση. Οι σεξουαλικές της περιπέτειες ταυτίζονται περισσότερο με μηνύματα αυτογνωσίας, δηλώνουν άπλετο πόνο στην προσπάθεια επίτευξης των στόχων της και, πάντοτε, σου βγάζουν τη γλώσσα με χαιρέκακη μοχθηρότητα, έναν μηδενιστικό σαρκασμό που χαρακτηρίζει το σύνολο της φιλμογραφίας του Τρίερ.

Το ανθρωπολογικό στοιχείο, η ανθρώπινη ψυχολογία, οι κοινωνικοί ρόλοι, πάντα υπό το πρίσμα ενός αδιόρατου νόμου του σύμπαντος που θέλει να υπάρχουν αντίπαλες πλευρές και μέτωπα, το καλό και το κακό, το άσπρο και το μαύρο, το σωστό ή το άδικο, κρίνονται εδώ μέσα από τις συζητήσεις της Τζο και του Σέλιγκμαν, ο οποίος και πάλι δεν αποκαλύπτει κάτι παραπάνω για τον εαυτό του στο δεύτερο μέρος, όμως, μια επιπλέον πληροφορία τον φέρνει στο άλλο άκρο από οτιδήποτε χαρακτηρίζει τις ορέξεις τής συνομιλήτριας – προστατευόμενής του (ας μου επιτραπεί αυτό να είναι το μοναδικό, μικρό «spoiler» που κάνω μέσα από τούτη την κριτική). Επιτέλους, λίγο περισσότερο «φως» στο παιχνίδι των διαφορών ανάμεσα στους δύο βασικούς χαρακτήρες τού πιο ύπουλα γραμμένου – και πολύωρου – κινηματογραφικού debate στην ιστορία τού σινεμά, θα αναφωνήσεις με ανακούφιση εκείνη τη στιγμή!

Το ζητούμενο με τους διαλόγους τού δεύτερου μέρους τού «Nymph()maniac» δεν είναι να συμφωνήσεις ή να διαφωνήσεις με την ορθότητα του λόγου τού Τρίερ, αλλά να αντέξεις αυτή τη σχεδόν ολοκληρωτική απόρριψή του απέναντι στη συμφορά που λέγεται ανθρώπινο είδος (πόσω μάλλον το «πολιτισμένο»…), καθώς αυτό συμπεριλαμβάνει και εμένα κι εσένα, αλλά και την… ατυχή ώρα τής σύλληψης του δημιουργού σε τούτο τον κόσμο! Αυτή τη φορά, η βία με την οποία ο Τρίερ κάνει φύλλο και φτερό τη θρησκεία, την πολιτική, τις τέχνες, την Ιστορία της Ανατολικής και της Δυτικής Ευρώπης, τη δημοκρατία, την έννοια της ελευθερίας ή οποιονδήποτε -ισμό διδαχτήκαμε και πιστέψαμε στους αιώνες της ύπαρξής μας, δίνει νέο νόημα στην αποδόμηση της γνώσης από έναν ορκισμένο μηδενιστή.

Ανάμεσα στο εγκεφαλικό μούδιασμα που προκαλεί το σενάριο και τη μεγαλειώδη σκηνοθετική άνεση με την οποία ο Τρίερ συγκρατεί όλο αυτό το χαοτικό υλικό (ή και τον ειρμό των σκέψεών του), δύο σκηνές (ανθολογίας) μαρτυρούν με τον πιο σκοτεινό τρόπο τις δικές του πεποιθήσεις απέναντι στο ρόλο της οικογένειας και τις σεξουαλικές «αποκλίσεις», διαλύοντας ταμπού και προκαλώντας τη συνείδηση του θεατή. Ο παραλληλισμός της οικογενειακής εστίας (έως και της φαλλοκρατίας) με την υποταγή στον πόνο από έναν αφέντη – σαδιστή (Τζέιμι Μπελ) και η ανάλυση της – καταπιεσμένης ή ανεξερεύνητης; – σεξουαλικής φύσης ενός καθώς πρέπει άνδρα (Ζαν-Μαρκ Μπαρ), είναι ό,τι πιο «κολάσιμο» μπορεί να σε… ερεθίσει εδώ, πριν από την κορύφωση που (έπρεπε να το περιμένουμε) ευνουχίζει την απόλαυση αυτών των (συνολικά) τεσσάρων ωρών και ολίγων επιπλέον λεπτών.

Το να ζυγίζουμε πόσο μεγάλο αριστούργημα είναι το «Nymph()maniac» ή πόσο μεγάλα είναι… τα αρχίδια τού Τρίερ είναι πράγματα περιττά. Η εμπειρία της ολοκληρωμένης ταινίας θέτει σοβαρά διλήμματα για τις επιλογές και του δικού σου βίου. Το ερώτημα είναι… τι ζωή ακολουθείς μετά το τέλος τού φιλμ (με απίστευτο κλείσιμο του ματιού τη διασκευή τής φολκίζουσας γκαραζιάς των 60’s, «Hey Joe», από την πρωταγωνίστρια, Σαρλότ Γκενσμπούργκ!);