της Κατερίνας Ανδρεάκου

Μόλις δεύτερη μεγάλου μήκους ταινία του Ούγγρου σκηνοθέτη Λάσλο Νέμες, ο οποίος αναδείχθηκε σε ξαφνικό, ραγδαία ανερχόμενο και πολλά υποσχόμενο δημιουργό το 2015 με το πολυβραβευμένο και υποψήφιο για Όσκαρ «Ο Γιος του Σαούλ». Εκείνη η ταινία αποτέλεσε (για την πλειοψηφία κριτικών και κοινού, συμπεριλαμβανομένης και της υπογράφουσας) ένα συγκλονιστικό αριστούργημα με ιδιόρρυθμη, αντισυμβατική κινηματογράφηση, καθώς η κάμερα του Νέμες ακολουθούσε συνεχώς τον κεντρικό ήρωα, έναν αιχμάλωτο / εργάτη σε στρατόπεδο συγκέντρωσης κατά τη διάρκεια του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου, μέσα από τα δαιδαλώδη στενά και τα εφιαλτικά σημεία εξόντωσης των αιχμαλώτων, στη μανιώδη απόπειρά του να ξαναβρεί τη σωρό ενός νεκρού αγοριού το οποίο είναι πεπεισμένος πως είναι ο γιος του. Τρία χρόνια μετά, αλλάζει σκηνικό κι εποχή, μεταφέρεται στη Βουδαπέστη της Αυστρο-Ουγγρικής Αυτοκρατορίας λίγο πριν την πτώση και τον ερχομό του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου, κι έχει για βασικό χαρακτήρα μια νεαρή που σχεδόν απαιτεί δουλειά στην παλιά επιχείρηση των γονιών της, όμως καταλήγει σε μια… μανιώδη απόπειρα να βρει τον αδελφό για τον οποίο δεν γνώριζε τίποτα, μέσα από τα δαιδαλώδη στενά της Βουδαπέστ… εεε… για μισό λεπτό! Εάν σποτάρατε τις λεκτικές ομοιότητες των παραπάνω προτάσεων, τότε μάλλον έχετε αρχίσει να καταλαβαίνετε γιατί από το «αριστουργηματικό» του «Γιου του Σαούλ», εδώ πέσαμε στα θλιβερά «δύο αστεράκια».

Ο Νέμες έχει δηλώσει πως η δεύτερη ταινία του εν μέρει αποτίνει φόρο τιμής στο κλασικό έργο του Φρίντριχ Μουρνάου «Η Αυγή» (εξ ου και ο… αντίθετος τίτλος) του 1927, όχι ίσως τόσο σε σεναριακό όσο σε οπτικό επίπεδο σκηνικού στησίματος. Ωστόσο, η «Δύση Ηλίου» δεν προσομοιάζει περισσότερο σε τίποτε άλλο παρά στην προηγούμενη ταινία – ντεμπούτο του δημιουργού της. Και θα το πάμε και λίγο παραπέρα: πρόκειται πάνω-κάτω για την… ίδια ταινία και, δυστυχώς, τη χειρότερη version του ίδιου εγχειρήματος! Ο Νέμες χρησιμοποιεί το ίδιο «κόλπο» – σήμα κατατεθέν, με το οποίο μας εντυπωσίασε στον «Σαούλ», τη διαρκώς εν κινήσει κάμερα, συνήθως στον ώμο του βασικού ήρωα / ηρωίδας, κάνοντας τον θεατή να έχει την αίσθηση πως παρακολουθεί ακριβώς αυτά που βλέπει και το κεντρικό πρόσωπο, άρα δημιουργώντας μια άμεση, σχεδόν προσωπική εμπειρία, συχνά ζαλιστική και αποπροσανατολιστική, καθώς ο Σαούλ και η Ίρις «τραβούν» τον θεατή μαζί τους στο άκρως υποκειμενικό και ελλειπτικό (από πλευράς αφήγησης και πληροφοριών) ταξίδι τους προς έναν αμφίβολο στόχο, με την εμμονή τους σταδιακά να αυξάνεται και τις κινήσεις τους να γίνονται όλο και πιο μανιακές κι απελπισμένες. Ταυτόχρονα, ξανασυναντάμε και το (άκρως ενδιαφέρον) ζήτημα της εναλλαγής ταυτότητας / προσωπικότητας, καθώς η Ίρις (όπως φυσικά και ο Σαούλ) αλλάζει ριζικά κατά τη διάρκεια του κυριολεκτικού και πνευματικού ταξιδιού της, με το αντικείμενο της αναζήτησης να καταλήγει όχι αυτοσκοπός, αλλά συμβολισμός για τον ίδιο τον χαρακτήρα της.

Η αλήθεια είναι πως ο Νέμες ξέρει και χειρίζεται άψογα το περιβάλλον που στήνει γύρω από τη νεαρή Ίρις, με την πολύτιμη βοήθεια του διευθυντή φωτογραφίας Ματίας Έρντελι. Οι σκηνικές εναλλαγές, από την ηλιόλουστη αλλά ήδη ξεπεσμένη αίγλη της αυτοκρατορικής κεντρικής Βουδαπέστης στα μουντά, σκοτεινά και συχνά κλειστοφοβικά της σοκάκια και τα αποξενωμένα περίχωρα όπου έχουν καταφύγει οι αναρχικοί και οι μελλοντικοί επαναστάτες, είναι κατά καιρούς εντυπωσιακές και επιτυγχάνουν στις συμβολικές προθέσεις της ταινίας και τη χρονικο-ιστορική ένταξή τους σε μια εποχή κατά την οποία η παγκόσμια Ιστορία βρισκόταν στα πρόθυρα μιας ακόμα θεμελιώδους αλλαγής. Ωστόσο, αυτό που (δυστυχώς) μένει στο τέλος αυτής της παραγωγής (εκτός από μια ελαφριά ζαλάδα από τη διαρκώς κινούμενη κάμερα για σχεδόν δύο ώρες και είκοσι λεπτά) είναι ένα βαθύ αίσθημα απογοήτευσης, συγκριτικά με τις μεγάλες προσδοκίες που είχαμε οι περισσότεροι μετά τον «Γιο του Σαούλ». Ουσιαστικά, στα τρία χρόνια που μεσολάβησαν, ο Λάσλο Νέμες δεν απέδειξε τίποτα παραπάνω πέραν του ότι μπορεί να κάνει την ίδια ταινία ξανά και ξανά…