του Ηλία Φραγκούλη

Φαντάσου ότι έχεις μια αγαπημένη φίρμα, του «Γούντι Άλεν». Την έχεις επιλέξει εδώ και δεκαετίες για την ποιότητά της, δεν βαρέθηκες ποτέ να καταναλώνεις τα προϊόντα της και το στιλ της είναι κάτι που επιθυμείς να σε ακολουθεί ως ένα είδος ταυτότητας. Ξαφνικά, στην αρχή μιας νέας σεζόν, αισθάνεσαι έτοιμος να επενδύσεις ξανά σε αυτή τη φίρμα. Μπαίνεις σε ένα κατάστημα, βρίσκεις το παράρτημά της, κοιτάς την ούγια για να σου δώσει μια βεβαιότητα ικανοποίησης και γράφει… «Γούντι Πάλεν»! Και θυμώνεις, γιατί αισθάνεσαι ότι πάνε να σου πουλήσουν «μαϊμού», από το πλέον χείριστο καλάθι απομιμήσεων. Κάπως έτσι είναι ο «Παράλογος Άνθρωπος».

Στην περίπτωση του Γούντι Άλεν, το «καλάθι» γίνεται ο πάτος των συρταριών, από τα οποία, τα τελευταία χρόνια, ο ίδιος ανασύρει παλαιότερες ιδέες και σημειώσεις για μελλοντικά σενάρια, έτσι ώστε να φέρει εις πέρας την κάθε επόμενη ταινία του (τουλάχιστον από μια… ετησίως!). Πλέον, το πρόβλημα του αρχικού του υλικού δεν κρύβεται με τίποτα. Και είναι η γραφή, πρωτίστως, που μαρτυρά την έλλειψη ποιότητας στη δουλειά του, ακολουθούμενη και από μια φόρμα αφήγησης δίχως εκπλήξεις ή την παραμικρή κινηματογραφική φινέτσα. Πολύ απλά, ο Άλεν είναι σήμερα ένας δημιουργός που αρνείται να πεθάνει στη μεγάλη οθόνη, δίχως να έχει συναίσθηση ότι το «μοιραίον» τον έχει βρει έξω από αυτήν, ως σεναριογράφο και σκηνοθέτη, από καιρό…

Κανένα από τα στοιχεία που δημιούργησαν τη φήμη τού δημιουργού Άλεν δεν εντοπίζεται εδώ. Η ιστορία ανακυκλώνει κάκιστα το εγκληματικό μοτίβο από τις «Απιστίες και Αμαρτίες» (1989), που το mainstream κοινό «αναμάσησε» περισσότερο εύπεπτα και λαϊκίστικα στο «Match Point» (2005), μα δε νοιάστηκε καν να (ξανα)δοκιμάσει στο ολοκληρωτικά ξεχασμένο «Όνειρο της Κασσάνδρας» (2007). Το σενάριο βρίσκει έναν ακριβή χαρακτηρισμό σε μια από τις ατάκες τού φιλμ: αποτελεί έναν «λεκτικό αυνανισμό». Κανένα μειδίαμα, κανένα ίχνος πνεύματος, διάσπαρτα τσιτάτα από Καντ έως Κίρκεγκωρ (διότι ο κεντρικός ήρωας διδάσκει φιλοσοφία…), ανύπαρκτοι ή πληκτικοί χαρακτήρες με «υπαρξιακές» ανησυχίες / κενά και, αλίμονο, το μέγα σήμα κατατεθέν του Άλεν (μετά την πένα του), η καθοδήγηση ηθοποιών ή εκείνοι οι ζουμεροί δεύτεροι ρόλοι που κάποτε έφτιαχναν καριέρα ακόμη και για τις μεγαλύτερες απιθανότητες του κάστινγκ, εδώ έχουν αφανιστεί… ανεπιστρεπτί. Και ως κερασάκι πάνω από όλα αυτά, η διαρκής επανάληψη του τζαζίστικου «The ‘In’ Crowd» με το τρίο του Ράμσεϊ Λιούις, να σου καίει τον εγκέφαλο όχι επειδή δεν σταματάς να το ακούς αλλά, κυρίως, διότι δίνει έναν εντελώς άκυρο τόνο στο έργο, λες και είχε ξεχαστεί στο πικάπ από άλλη ταινία του Άλεν!

Οι πιο υπομονετικοί θεατές που θα επιδιώξουν να «αναλύσουν» τους διαλόγους του «Παράλογου Ανθρώπου», μόνο και μόνο επειδή υπογράφονται από τον Άλεν, θα βιώσουν ακόμη μια άσχημη «έκπληξη», καθώς το voice-over των χαρακτήρων του καθηγητή (Χοακίν Φίνιξ) και της προστατευόμενης σπουδάστριάς του (Έμμα Στόουν) σπαταλά περισσότερο από το 1/3 του φιλμ, σε μια απεγνωσμένη προσπάθεια να εμπλουτίσει με «κάτι» τη στείρα και αργόσυρτη πλοκή. Στην τελική, καθώς η ιδέα τού εγκλήματος είναι εκείνη που φαίνεται πως μπορεί να «θεραπεύσει» το υπαρξιακό ανικανοποίητο (ή τις στύσεις!) του ήρωά του, ο Άλεν στρέφεται προς τον «Άγνωστο του Εξπρές» (1951) του Άλφρεντ Χίτσκοκ για μερικές δανεικές πινελιές μυστηρίου ή σκηνές αναφοράς (όπως η επίσκεψη στο luna park). Η θεωρητικοποίηση της εγκληματικής πράξης, όμως, μέσα από κοσμοθεωρίες ή αφορισμούς περί καταπάτησης κωδίκων της ηθικής ή την σύγκρουση της «αλήθειας» της φιλοσοφίας με τον πραγματικό κόσμο, προκαλεί ένα πραγματικά γελοίο «άλλοθι» δρώμενων, που πνίγεται κυριολεκτικά στα γέλια με τη… συμπαντική έλευση της μοίρας ως κατακλείδα.

Έξω από τα νερά του (ή τον υποκριτικό κόσμο των ηρώων που «καθρεφτίζουν» την ψυχολογία τού Άλεν), ο Φίνιξ χρησιμοποιεί μια σχεδόν τραγική μούτα «βασανισμένου» ώσπου να καταλήξει (ή να ξεχαστεί!) σε κάτι πιο αφελές και ανάλαφρο, ενώ η Στόουν απογοητεύει απροσδόκητα δίχως να ξεχωρίζει τη θέση της ανάμεσα στην… ανάφτρα παιδίσκη, την καλύτερη μαθήτρια της τάξης ή την αυτοσχέδια ντετέκτιβ (αστοχεί σε όλα). Χωρίς χιούμορ, όλα αυτά δείχνουν απλά δυσάρεστα, όσο και η εμμονή του Άλεν να εξακολουθεί να γυρίζει τη μια μετριότητα μετά την άλλη. Κάτι που προσβάλλει κατάφωρα όλους εμάς, τους ανθρώπους που τον γνωρίσαμε και τον αγαπήσαμε ουσιαστικά στον καιρό του.