του Δημήτρη Δημητρακόπουλου

Αν και η πραγματική διάσταση του τίτλου γίνεται από νωρίς σαφής, οι νότες τού μουσικού θέματος του «Νονού» (σε… ρεμιξαρισμένη εκδοχή από τους Active Member), που δίνουν την εκκίνηση του ντοκιμαντέρ, διαλύουν κάθε αμφιβολία σχετικά με τι μπορεί να εννοεί ο ποιητής. Η νέα ταινία του δημοσιογράφου και, εσχάτως, εργατικότατου ντοκιμαντερίστα Στέλιου Κούλογλου, ούτε λίγο ούτε πολύ, συγκρίνει τις τακτικές της Καγκελάριου της Γερμανίας Άνγκελα Μέρκελ με εκείνες ενός… αφεντικού της Μαφίας και προσπαθεί να εξηγήσει τα πραγματικά κίνητρα και τους σκοπούς τής γυναίκας που, ουσιαστικά, κινεί τα νήματα της ευρωπαϊκής πολιτικής, ρίχνοντας κλεφτές ματιές στην καταγωγή της, τα νεανικά της χρόνια, την αρχή της πολιτικής της καριέρας και τις στρατηγικές της κινήσεις. Και όλα αυτά όσο, εντωμεταξύ, στην Ελλάδα και τις υπόλοιπες χώρες του ευρωπαϊκού Νότου, το ποσοστό της ανέχειας και οι καθημερινές κινήσεις απελπισίας αυξάνονται δραματικά.

Αναμενόμενα, ο Κούλογλου κάνει την ιστορική του αναδρομή για να βρει τα στοιχεία, τα οποία είτε δικαιολογούν μερικές από τις σημερινές ενέργειες της Μέρκελ είτε εξηγούν τον γενικότερο τρόπο σκέψης της, που έμεινε αναλλοίωτος μέσα στα χρόνια. Ο ερχομός των γονιών της στην Ανατολική Γερμανία λόγω της μετακίνησης του ιερέα πατέρα της, η (πετυχημένη) δράση της στην κομμουνιστική νεολαία, η εξαιρετική της ευρυμάθεια κατά δηλώσεις των δασκάλων της, οι σπουδές Φυσικής της στο Βερολίνο κατά την πτώση τού Τείχους και οι στρατηγικές επιλογές συμμάχων και συνοδοιπόρων τα πρώτα χρόνια της πολιτικής της καριέρας, αρχίζουν να περιγράφουν μία γυναίκα διψασμένη για εξουσία και αποφασισμένη να τη διατηρήσει πάση θυσία.

Με τη βοήθεια δε της συγγραφέως τής ομώνυμης με το ντοκιμαντέρ βιογραφίας τής Μέρκελ, Γκέρτρουντ Χέλερ, ο Κούλογλου επιχειρεί να πλάσει και το ψυχολογικό προφίλ τής Καγκελαρίου, υποστηρίζοντας ότι, ουσιαστικά, αυτό που κάνει η Μέρκελ είναι να εφαρμόζει όλα όσα έμαθε ως νεαρή γυναίκα στην Ανατολική Γερμανία (η αντιμετώπιση του λαού ως κοινού περιορισμένης αντίληψης, η απόκρυψη κρίσιμων πληροφοριών, η δύναμη της απολυταρχικής εξουσίας), ως φυσικός στις σπουδές της στο Βερολίνο (παρατηρεί την κατάσταση ως πείραμα, περιμένοντας να δει πού θα καταλήξει και αποφεύγοντας να παίρνει κρίσιμες αποφάσεις) και ως άριστη μαθήτρια του… Μακιαβέλι, πιστή στη δύναμη της ηγεμονίας και σε όλες εκείνες τις ενέργειες που θα δικαιολογήσουν τη διατήρηση της ισχύος της. Ουσιαστικά, βέβαια, ο Κούλογλου δε λέει κάτι καινούργιο ή κάτι παντελώς άγνωστο, παρουσιάζει, όμως, τα γεγονότα οργανωμένα και με σαφήνεια, βοηθώντας στην κατανόηση της προσωπικότητας που απασχολεί και την πολιτική ελληνική επικαιρότητα.

Αναμφισβήτητα, το πιο ενδιαφέρον σημείο τού φιλμ καταφτάνει όταν ο σκηνοθέτης αποφασίζει να θίξει και να δικαιολογήσει το χαρακτηρισμό τής «Νονάς». Η επιλογή «τριτοκλασάτων», όπως αναφέρονται στο ντοκιμαντέρ, συνεργατών, η στροφή ενάντια στον πολιτικό της ευεργέτη Χέλμουτ Κολ (η Χέλερ τονίζει ότι μετά την ήττα τού Κολ από το Σρέντερ, η Μέρκελ έδρασε σα να πίστευε ότι «ήρθε η δική της ώρα»), η απόκρυψη της πραγματικότητας και η διατήρηση μιας σχεδόν μαφιόζικης «ομερτά», οι απειλές και οι εκβιαστικές εμπορικές σχέσεις («έχω μία πρόταση που δεν μπορείς να αρνηθείς» σχετικά με τα υποβρύχια) και η αλλαγή των κανόνων με μόνο στόχο τη διατήρηση της θέσεως ισχύος, συνάδουν στη δημιουργία ενός σύγχρονου, εγκεκριμένου από το πολιτικό κύκλωμα, Δον Κορλεόνε! Ο Κούλογλου δε διστάζει – με χιούμορ – να συμπληρώσει ότι η αγαπημένη ταινία τής Μέρκελ είναι γεμάτη… προδοσίες και ότι ο πίνακας που κοσμεί το γραφείο της απεικονίζει την (υπεύθυνη για μαζικούς θανάτους) Μεγάλη Αικατερίνη, κάνοντας σαφείς τις αναλογίες.

Όσο, όμως, έξυπνο και σχολαστικό είναι το χτίσιμο της περσόνας της «Νονάς», άλλο τόσο προφανής και κοινότοπη είναι η υπόλοιπη προσέγγιση του φιλμ, που αναλώνεται στην απεικόνιση της δραματικής καθημερινότητας στην Ελλάδα και τις υπόλοιπες χώρες που χτύπησε η οικονομική κρίση, αιτιατό και της πολιτικής τής Μέρκελ. Με εξαίρεση την πολύ ενδιαφέρουσα μαρτυρία μιας «Λευκής Χήρας» από την Ιταλία (την ονομασία που οικειοποιήθηκαν οι γυναίκες ανθρώπων που αυτοκτόνησαν – ή «που οδηγήθηκαν στην αυτοκτονία», σύμφωνα με τα δικά τους λόγια – λόγω χρεών), η απεικόνιση αποτυγχάνει να παρουσιάσει κάτι πέρα από την ήδη γνωστή ανέχεια, την αδυναμία αγοράς φαρμάκων, την αιθαλομίχλη που προκάλεσε η αθρόα καύση ξύλου, τη φτώχεια που δεν επιτρέπει την ικανοποίηση ούτε των βασικών αναγκών και την επιστροφή, ουσιαστικά, σε μια άλλη εποχή. Η αλήθεια εξακολουθεί να είναι τραγική, όμως, προσεγγίζεται πολύ επιφανειακά και χωρίς να έχει άμεση σχέση με τη διάσταση της «Νονάς» και την καλοδεχούμενη προσπάθεια αναγωγής της Μέρκελ σε έναν πρώτης τάξεως κινηματογραφικό «κακό» παρά επιστρέφει, κυρίως, στην ευρύτερη ελληνική κρίση και την ανάγκη του Κούλογλου να τονιστεί για άλλη μια φορά ο προφανής Μεσαίωνας της ελληνικής πραγματικότητας, γεγονός που στερεί τελικά από το ντοκιμαντέρ την αιχμή με την οποία ξεκινά την αφήγησή του.