της Κατερίνας Ανδρεάκου

Όσες λέξεις, γνώμες, κριτικές και αναλύσεις να γραφτούν, δεν περιγράφουν επαρκώς ούτε την κλίμακα του προβλήματος, ούτε την καθημερινή τραγωδία σχεδόν 65.000.000 ανθρώπων σε όλα τα μέρη της Γης, που ξεριζώθηκαν από τους τόπους τους (θύματα πολέμων, κοινωνικο-πολιτικών αναταραχών ή κλιματικών αλλαγών), αλλά ούτε και το πόσο σημαντικό και τραγικά επίκαιρο είναι αυτό το ντοκιμαντέρ του Γουέι Γουέι, του διάσημου Κινέζου εικαστικού και ακτιβιστή. Από την Ειδομένη στη «Ζούγκλα» του Καλαί, στην Κένυα, στο Αφγανιστάν, στη Γάζα, στα σύνορα ΗΠΑ – Μεξικού, οι κάμερες και τα drones του δημιουργού παρακολουθούν σιωπηρά το ανθρώπινο δράμα που εκτυλίσσεται στη θάλασσα της Μεσογείου, στην αφρικανική έρημο, σε κάθε παραγκούπολη, στα τεχνητά (και τουλάχιστον φαινομενικά) απροσπέλαστα σύνορα, στα απρόσωπα προσφυγικά στρατόπεδα.

Έχοντας ζήσει από πρώτο χέρι τον ξεριζωμό ως παιδί κατά τη διάρκεια της κινεζικής Πολιτιστικής Επανάστασης, ο Γουέι Γουέι έχει από τότε αφιερώσει το έργο του όχι μόνο στην τέχνη αλλά και στον ακτιβισμό, έχοντας έρθει πολλές φορές αντιμέτωπος με τον Νόμο στη χώρα του κι έχοντας φυλακιστεί, εξοριστεί και δει έργα του αλλά και κτήρια τέχνης που εκείνος δημιούργησε να καταστρέφονται. Με έναν εμφανώς γενναιόδωρο προϋπολογισμό, μέσα από τούτο το ντοκιμαντέρ επιχειρεί να προβάλει αυτά που θα έπρεπε να μας είναι αυτονόητα: το προσφυγικό / μεταναστευτικό είναι παγκόσμιο θέμα και μπορεί να συμβεί στον καθέναν μας, ευκολότερα από ό,τι ίσως πιστεύουμε, ιδιαίτερα στην εποχή μας στην οποία (όπως αναφέρεται και στην ταινία) αυτή τη στιγμή ο αριθμός των προσφύγων είναι μεγαλύτερος απ’ ό,τι σε οποιαδήποτε άλλη ιστορική περίοδο μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο!

Τα drones κινηματογραφούν από ψηλά και με μια καλαίσθητη αλλά παράδοξη «ομορφιά» την «ανθρώπινη ροή» του τίτλου, τα ανθρώπινα ποτάμια προσφύγων που περπατούν θαρρείς ασταμάτητα προς μια νέα πατρίδα κι ένα αβέβαιο μέλλον. Έπειτα αναλαμβάνει η κάμερα στο έδαφος πια, ζουμάροντας στους ανθρώπους, στα άτομα που από ψηλά φαίνονταν σαν μικροσκοπικά μυρμήγκια, για να δείξει αναλαμπές της προσωπικής τους ταυτότητας, της ξεχωριστής προσωπικότητάς τους, της ιδιωτικής τους τραγικής ιστορίας που βρίσκεται πια συνυφασμένη με εκείνες χιλιάδων άλλων που περπατούν μαζί τους σε ένα άγνωστο ταξίδι. Γιατί δεν πρόκειται για μυρμήγκια, για απρόσωπες στατιστικές και «τριτοκοσμικές» κοινωνικές ομάδες, αλλά για συνανθρώπους μας. Προσφυγιά, άλλωστε, έζησαν και οι πρόσφατοι δικοί μας πρόγονοι και ολόκληρη η ευρωπαϊκή ήπειρος, ξανά και ξανά ανά τους αιώνες, όσο και όλος ο υπόλοιπος πλανήτης. Και ειδικά στη σημερινή εποχή της συνεχούς ενημέρωσης (;) και της παγκοσμιοποίησης (;), ο στρουθοκαμηλισμός λογικά θα έπρεπε να έχει εκλείψει (λέμε τώρα…).

Ο ίδιος ο Γουέι Γουέι κάνει την εμφάνισή του μπροστά στην κάμερα σποραδικά (πολλές φορές καθώς τραβά πλάνα με το κινητό του), μια εκκεντρική και κάπως χιουμοριστικά παράταιρη φιγούρα εν μέσω των δραματικών του πλάνων, χωρίς όμως να γίνεται ποτέ η κεντρική παρουσία και χωρίς να «εισβάλλει» α λα Μάικλ Μουρ στη θεματική της ταινίας του (εξαίρεση μια σκηνή – πού αλλού; – στα σύνορα των ΗΠΑ με το Μεξικό, σε μια γλαφυρή συνάντηση με έναν Αμερικανό συνοριακό φρουρό). Η έλλειψη αφηγηματικής φωνής προσδίδει μια σχεδόν λυρική πνευματικότητα, αφήνοντας τις εικόνες και τις σύντομες εξομολογήσεις ορισμένων προσφύγων να περάσουν το μήνυμα που, πέρα από τον ανθρώπινο παράγοντα, σχολιάζει έμμεσα και τη (διαταραγμένη όσο ποτέ) σχέση ανθρώπου – φύσης, περισσότερο σε συμβιωτικό επίπεδο παρά ως διδακτισμός επάνω στο θέμα των κλιματικών αλλαγών, το οποίο έτσι κι αλλιώς προβάλλει κυρίως μέσα από την καταγραφή του τεράστιου μεταναστευτικού προβλήματος στην Αφρική, όπου πολλές περιοχές δεν είναι πλέον βιώσιμες.

Άλλοτε σοκαριστικό και βαθιά συγκινητικό στην de facto κινηματογραφική καταγραφή της δύσκολης και σε αρκετές περιπτώσεις ριψοκίνδυνης καθημερινότητας των απανταχού προσφύγων, άλλοτε με δόσεις επείγουσας απελπισίας και άλλοτε αναπάντεχα αισιόδοξο, κυρίως λόγω της στωικότητας και της ελπίδας των ατόμων που συναντά, το ντοκιμαντέρ του Γουέι Γουέι είναι αφυπνιστικό αλλά και πηγή έμπνευσης, χωρίς να γίνεται ποτέ μελοδραματικό, ούτε να πατρονάρει και να σηκώνει το κατηγορητικό δάχτυλο σε κάποιον συγκεκριμένο στόχο. Ωστόσο, γίνεται προφανής σε αρκετά σημεία η υποκρισία της Δύσης, μέρος της οποίας ωφελείται από την παγκοσμιοποίηση και τις συρράξεις σε διάφορα μέρη του κόσμου, όμως αγνοεί επιδεικτικά τα εκατομμύρια των ξεριζωμένων ανθρώπων που βρίσκονται σε αυτή τη θέση ως άμεση συνέπεια αυτών των καταστάσεων. Ίσως η ανθρωπότητα θα πρέπει να πατήσει το κουμπί της «επανεκκίνησης», όχι όμως στην ταινία του Γουέι Γουέι, ο οποίος δείχνει να πιστεύει (για ποιον άλλο λόγο να έκανε αυτό το ντοκιμαντέρ, άλλωστε;) πως υπάρχουν ακόμα κάποιες τελευταίες αχτίδες ελπίδας για βοήθεια, συμπαράσταση, συμπόνοια και ανεκτικότητα για τον συνάνθρωπό μας, και προσπαθεί να κρούσει των κώδωνα με τον μόνο τρόπο που μπορεί: την Τέχνη του.