της Βαρβάρας Κοντονή

Τρία χρόνια μετά το ξέσπασμα της Αραβικής Άνοιξης, η Αίγυπτος θα βρεθεί στο μάτι του κυκλώνα, αυτή τη φορά με αφορμή την ανατροπή του ισλαμιστή Προέδρου από τον αιγυπτιακό στρατό, μια πράξη που θα χωρίσει και πάλι τον λαό σε αντίπαλα στρατόπεδα, με τους υποστηρικτές του στρατού και τα μέλη της Μουσουλμανικής Αδελφότητας, προσκείμενης στη φιλο-ισλαμική πολιτική της κυβέρνησης, να έρχονται σε ανοιχτή ρήξη εν μέσω σφοδρών εξεγέρσεων και βίαιων συγκρούσεων.

Με το γενικευμένο χάος να κυριαρχεί απ’ άκρη σ’ άκρη στους δρόμους του Καΐρου, μια κλούβα – από τις πολλές – της αστυνομίας θα μετατραπεί σε δυνάμει θανατηφόρα παγίδα για τους διαδηλωτές, που βρίσκουν τους εαυτούς τους εγκλωβισμένους μεταξύ σφύρας και άκμονος, την ίδια στιγμή που η τεταμένη ατμόσφαιρα θέτει σε άμεσο κίνδυνο την ασφάλειά τους. Κι όμως, κατά τρόπο ειρωνικό, η μεγαλύτερη απειλή προέρχεται εκ των έσω, εκεί όπου οι φιλονικίες και οι προσωπικές κοινωνικοπολιτικές έριδες μοιάζουν με καζάνι που βράζει.

«Η Κλούβα» αποτελεί τη δεύτερη μεγάλου μήκους ταινία του σκηνοθέτη του συναισθηματικά απογυμνωτικού «Οι Γυναίκες του Λεωφορείου 678» Μοχάμεντ Ντιάμπ, και αναμφίβολα στέκει με δύναμη ως ένα σπουδαίο και επιτακτικά αναγκαίο δείγμα σύγχρονου αιγυπτιακού σινεμά, με απήχηση οικουμενική. Συνυπογράφοντας το σενάριο με τον αδελφό του και επίσης σεναριογράφο, Κάλεμπ, ο Ντιάμπ «χτίζει» τη μυθοπλαστική του πλοκή πάνω σε μια ιστορικά πραγματική βάση, χρησιμοποιώντας την οξυδερκή σκηνοθετική του ματιά προκειμένου να σκιαγραφήσει το παρελθόν, το παρόν, ακόμα και το μέλλον μιας χώρας σε διαρκή αναζήτηση εθνικής και ατομικής ταυτότητας. Με το πνιγηρό εσωτερικό της κλούβας (το όχημα μόλις και μετά βίας φτάνει τα οκτώ μέτρα) να αντικατοπτρίζει γλαφυρά τον ετερόκλητο μικρόκοσμο της αιγυπτιακής κοινωνίας, ο Ντιάμπ καταφέρνει να ξεπεράσει τα κινηματογραφικά όρια της χώρας του, κατασκευάζοντας μια ταινία – γροθιά γι’ αυτά που μας χωρίζουν, αλλά κυρίως για όλα εκείνα που μπορούν να μας ενώσουν και να μας σώσουν. Μπροστάρης αυτής της προσπάθειας, η σπουδαία φωτογραφία τού «δώστε του όλα τα βραβεία να τελειώνουμε» Άχμεντ Γκαμπρ.

Δεν υπάρχει στιγμή στα 97 λεπτά αυτού του φιλμ που να μην αισθανθείς τον αντίκτυπο του ασφυκτικά περιορισμένου χώρου, στον οποίο διαδραματίζεται όλη η υπόθεση, να τρυπώνει ύπουλα μέσα σου ροκανίζοντας την ήσυχη συνείδησή σου, αυτή τού θεατή που παρακολουθεί ανεπηρέαστος τα τεκταινόμενα υπό τη βολική πρόφαση του «δεν με αφορά». Αυτό είναι ένα σινεμά που σε αφορά και σε ενοχλεί και σε «τσιμπάει» εκεί ακριβώς που πρέπει, στα μουδιασμένα ιδανικά, το «εγώ» πάνω από το «όλο» και πάνω από την ψευδαίσθηση μιας καταδικαστέας διαφορετικότητας στο όνομα του εκάστοτε πολιτικού αρχηγού ή θρησκευτικού ηγέτη. Τόσο η κινηματογράφηση του Γκαμπρ, όσο και η σκηνοθετική προσέγγιση του Ντιάμπ, που δίνει μπόλικο χώρο στην on-screen δράση των χαρακτήρων, παίζοντας έξυπνα με την off-screen παρουσία του όχλου, αντικατοπτρίζουν ευφυώς τα αποπνικτικά, θεωρητικά στεγανά πίσω από τα οποία οχυρώνεται κανείς υπεραμυνόμενος των πιστεύω του, εκφράζοντας ασφαλώς τις θέσεις του μέσα στη δική του ζώνη ασφαλείας. Τι γίνεται, όμως, όταν στον ίδιο νοητό χώρο (εδώ κυριολεκτικά πίσω από τα μεταλλικά τοιχώματα μιας κλούβας) διεκδικούν θέση περισσότερες από μία «ιδέες»; Πανδαιμόνιο και απελπισία.

Διαμοιράζοντας τη δυναμική των πρωταγωνιστών σε μια ντουζίνα χαρακτήρες (νέοι, γέροι, γυναίκες, παιδιά, αστυνομικοί, υποστηρικτές του στρατού και μέλη της Μουσουλμανικής Αδελφότητας), ο Ντιάμπ δημιουργεί μια ανεξάντλητη πηγή έμπνευσης διαπροσωπικών παρεξηγήσεων, οι περισσότερες εκ των οποίων προκύπτουν ως αποτέλεσμα των διαφορετικών πεποιθήσεων και της ασυμβατότητας των συλληφθέντων διαδηλωτών. Αυτό που εν προκειμένω έχει σημασία, είναι πως ο Ντιάμπ δεν επιλέγει πλευρά, αλλά παραμένει απλός καταγραφέας εικόνων, αναζητώντας τις ισορροπίες και τις στιγμές εκείνες που οι άνθρωποι έρχονται κοντά, αφήνοντας στην άκρη τις διαφορές τους, όπως συμβαίνει στις ίσως πιο «συλλογικές» σκηνές της ταινίας, όταν η συζήτηση περιστρέφεται γύρω από το ποδόσφαιρο και τη μουσική. Αναπόφευκτα υπάρχουν και ορισμένα σημεία που χάριν εξέλιξης της πλοκής πυροδοτούν εντάσεις… σαπουνοπερικών εμπνεύσεων, όμως ούτε ενοχλούν ιδιαίτερα, ούτε και διαρκούν πολύ, επαναφέροντας την προσοχή στη σφιχτοδεμένη και προοδευτικά σοκαριστική κορύφωση (το τελευταίο πεντάλεπτο αποτελεί εύκολα σκηνή ανθολογίας), εκεί όπου γίνεται πλέον κατανοητό πως δεν έχει καμία σημασία σε ποια πλευρά ανήκεις: πάντα, με τον έναν ή τον άλλον τρόπο, η τρίλιζα θα λήγει σε ισοπαλία.