της Σοφίας Σταυριανίδου

Μακρά και πολυαγαπημένη η σχέση του Βέντερς με την Πατρίσια Χάισμιθ (τα λέγαμε και στο «Όλα Θα Πάνε Καλά»), τούτο το έβδομο φιλμ του σφραγίζει, επιπλέον, και τη μακρά ερωτική περιπέτεια του σκηνοθέτη με την Αμερική. Φλερτάροντας μαζί της και με την τέχνη της, ο Βέντερς βασικά ήθελε να γυρίσει έναν Ρίπλεϊ, αλλά τα δικαιώματα των βιβλίων που τον ενδιέφεραν ήταν ήδη πουλημένα. Η ίδια τού έστειλε ένα αντίγραφο από «Το Παιχνίδι του Ρίπλεϊ» και δίχως να εξασφαλίσει τα ακριβότατα δικαιώματα, και με τη συγκατάβαση της ιδίας, ο Βέντερς έφτιαξε ένα σενάριο που εδράζεται ελεύθερα στην ιστορία τής Χάισμιθ. Το σενάριο δεν της άρεσε ωστόσο, και μόνο όταν είδε την ταινία είπε ότι το φιλμ τού Βέντερς καταφέρνει και μπαίνει στο πνεύμα τού Ρίπλεϊ. Για μένα, που ο τελευταίος δεν μου είναι αγαπημένος, το φιλμ αυτό έπρεπε να το ξαναδώ, μετά από περίπου 25 χρόνια, για να νοήσω πλέον συνειδητά ότι τούτο το στόρι της ατιμωρησίας και του «βγαίνουμε λάδι» ασφαλώς ακουμπά πάνω στη μυθολογία τού Ρίπλεϊ την οποία η Χάισμιθ έπλασε σε τούτον τον κόσμο.

Έχουν γραφτεί άπειρα για την ταινία αυτή και μια επανέκδοση δεν επιδέχεται ίσως κριτικής, αν και αυτή μπορεί να φανεί χρήσιμη σε νεότερους ή κάποιους που πιθανόν να μην έχουν δει το φιλμ. Έχει μεγάλο ενδιαφέρον, πάντως, να το παρακολουθείς ξανά, μετά από τόσα χρόνια, μέσα από τη διόπτρα της ηλικίας και της εμπειρίας. Ο Μπρούνο Γκαντς, στα 36 του, εκπληκτικά εσωτερικός, μπαίνει σε έναν ρόλο διεθνούς εμβέλειας και ο Ντένις Χόπερ, κουρασμένος, με μακριά μαλλιά που αναγκάστηκε να κόψει, μόλις έχει φτάσει στην Ευρώπη από τις Φιλιππίνες και τις επίπονες πρόβες στα locations του θρυλικού «Αποκάλυψη Τώρα». Δυο άνδρες εντελώς διαφορετικοί, δυο ηθοποιοί εντελώς διαφορετικοί, με άλλη παιδεία, άλλη νοοτροπία. Πλακώθηκαν και στο ξύλο, λένε διάφοροι, και από τότε γίνανε φίλοι και στο set και τη ζωή. Ο Βέντερς μαζί τους τα καταφέρνει περίφημα. Δεν τον αφορούν και τόσο πολύ οι θάνατοι που πρόκειται και οι δυο να προκαλέσουν και ως εκ τούτου δεν είναι θρίλερ με αστυνομική ίντριγκα στην οποία γυρνάει επιδεικτικά την πλάτη. Είναι Ευρωπαίος, μην το ξεχνάμε. Τον Ευρωπαίο σκηνοθέτη δεν τον πολυνοιάζουν αυτά. Τον ενδιαφέρει η σχέση μεταξύ του Ρίπλεϊ και του Τσίμερμαν, που εδράζεται στη δική τους ατομική σχέση με τον θάνατο: ο πρώτος είναι ετοιμοθάνατος ως ασθενής, ο δεύτερος τυχοδιώκτης σχεδόν αδιάφορος για τη ζωή που της φέρεται σαν σκύβαλο. Η σχέση αυτή δεν έχει κανένα τυπικό στοιχείο, ούτε συζητήσεις, ούτε συναισθηματικές στιγμές, φυσικά, γιατί ο Βέντερς δεν μπορεί να κάνει κάτι τέτοιο. Η σχέση μεγαλώνει και υπάρχει ως αδιόρατη σύνδεση που εξελίσσεται μόνο στο δεύτερο μέρος, με πράξεις. Εκεί ο Βέντερς, με την παρέμβαση του Ρίπλεϊ στον δεύτερο και τον τρίτο φόνο, σου λέει ότι ο φίλος καλύπτει τον φίλο του, εντελώς ανεξάρτητα από το πόσο ανήθικο ή παράνομο είναι αυτό που έχει να καλύψει. Και εδώ είναι ξεκάθαρη η συγγένεια με τη Χάισμιθ, την οποία νοιάζει προφανώς η εσωτερική επίπτωση ή η συσχετιστική επίπτωση, πάντα αποκομμένες από τις επιπτώσεις των κοινωνικών συμβάσεων, μια αιώνια αντίρρησή μας με αυτήν. Η (ανδρική) φιλία, όμως, είναι φιλία και ο φίλος ποτέ δεν αντιμετωπίζει τον φίλο ίσα κι όμοια με τον οποιονδήποτε, ό,τι και να κάνει. Κάτι που φαίνεται ο Βέντερς να καταλαβαίνει καλά. Έτσι είναι τα πράγματα. Αντρίκια: «My thought just weigh me down / And drag me to the ground / And shake my head till there’s no more life in me».

Βάζοντας τους σκηνοθέτες συναδέλφους του, τον Νίκολας Ρέι και τον Σάμιουελ Φούλερ να παίζουν καίριους περιφερειακούς ρόλους, τον Ρόμπι Μίλερ να του δίνει πάντα καταπληκτικές φωτογραφίες από τους τόπους και τους ανθρώπους, και την ακραιφνώς νουάρ μουσική του Γιούργκεν Νίπερ, ο Βέντερς φτιάχνει έναν ακόμη κόσμο στα λημέρια των ανδρών, όπως αέναα κάνει. Η κοινοτοπία τού όρου «ανδρική ταινία» εδώ βασιλεύει σε όλα τα γραπτά που την αφορούν. Την επαναλαμβάνουμε, αδιάντροπα, ακόμη κι αν δεν είναι ισοσκελής η ανάπτυξη. Γιατί το δεύτερο μεγάλο θέμα είναι αυτή η χαρτογράφηση του Γιόναταν Τσίμερμαν, του Μπρούνο Γκαντς: ο ασήμαντος, μικρός καδροποιός, ο ασθενής, πώς γίνεται να φτάσει στο έγκλημα; Πώς γίνεται να γίνει θύτης; Μα, φυσικά, αυτό γίνεται σε έναν άνθρωπο που δεν έχει τίποτα να χάσει, γιατί ο επερχόμενος θάνατος θα του τα πάρει όλα, όλα όσα δημιούργησε. Πουλάει τον θάνατό του για τα αργύρια που θα εξασφαλίσουν την οικογένειά του, μετά θάνατον. Το φιλμ αυτό στοχάζεται πάνω στο πώς εξανεμίζει ο θάνατος τον φόβο και πώς αυτός οπλίζει τους ανθρώπους με μια πρωτοφανή ρώμη, μια πρωτοφανή τόλμη, αλλάζοντας ριζικά τα συμπεριφορικά τους στοιχεία και τις υπάρχουσες ισορροπίες. Ο Γιόναταν Τσίμερμαν αλλάζει, ναι, όμως ουσιαστικά οι τελικές σεκάνς που χωρίζουν τα «τσανάκια» των δύο πρωταγωνιστών και τον συνεφέρνουν, αποτελούν και την κατακλείδα αυτής της φιλίας: η φιλία είναι συνενοχή στον αιώνα τον άπαντα. Άπαξ και βάλεις τους όρους τής πολιτικής ορθότητας σε αυτήν, το παιχνίδι χάθηκε. Αυτούς τους όρους που δεν βάζει ο Αμερικανός φίλος τού Τσίμερμαν.