του Νίκου Παλάτου

Στις αρχές της δεκαετίας του ’30, ο νεαρός ακόμα Λουίς Μπουνιουέλ προσπαθούσε να αποκτήσει τη δική του καλλιτεχνική υπόσταση εντός του κινήματος του σουρεαλισμού, βγαίνοντας ταυτόχρονα από τη σκιά τού Σαλβαδόρ Νταλί. Οι δυο τους είχαν συνεργαστεί στον περίφημο «Ανδαλουσιανό Σκύλο» (1929), αλλά και στη «Χρυσή Εποχή» της επόμενης χρονιάς, με τη δεύτερη εκ των δύο να «κολλάει» στον Ισπανό σκηνοθέτη την ταμπέλα του αιρετικού. Με τον Ισπανικό Εμφύλιο να βρίσκεται ουσιαστικά προ των πυλών, ο Μπουνιουέλ είχε βάλει στόχο να γυρίσει ένα ντοκιμαντέρ για την πιο φτωχή επαρχία της πατρίδας του, Λας Ούρδες, επιθυμώντας ίσως με έναν τέτοιο συμβολικό τρόπο να τονίσει την εξαθλίωση όλης της Ισπανίας του καιρού εκείνου. Μετά κόπων και βασάνων κατάφερε να πραγματοποιήσει το σχέδιό του το 1933, παρουσιάζοντας έναν ίσως αμφιλεγόμενο αλλά συνάμα πρωτοποριακό συνδυασμό εθνογραφικού ντοκιμαντέρ και χειραγωγημένης πραγματικότητας, που καθόλου δεν διασκέδασε τις εντυπώσεις του σκανδάλου της προηγούμενης ταινίας του. Το «Λας Ούρδες: Γη Χωρίς Ψωμί» λογοκρίθηκε στην πατρίδα του και εν συνεχεία η προβολή του απαγορεύθηκε από το καθεστώς του Φράνκο.

Αντιμετωπίζοντας άλυτα προβλήματα σε ό,τι αφορά την εξεύρεση πόρων για το γύρισμα της νέας του ταινίας, ο Μπουνιουέλ βλέπει την τύχη να του χαμογελά. Ο γλύπτης φίλος του Ραμόν Ασίν αγοράζει ένα λαχείο και του υπόσχεται πως αν ο λαχνός του βγει στην κλήρωση, θα του δώσει τα χρήματα που χρειάζονται ώστε να γυρίσει το ντοκιμαντέρ που επιθυμεί για τη Λας Ούρδες. Κατά έναν… σουρεαλιστικό τρόπο πράγματι κερδίζει, οπότε χωρίς να χάνουν καθόλου χρόνο οι δυο τους επιβιβάζονται στο αυτοκίνητο που ο Μπουνιουέλ άμεσα αγοράζει, ξοδεύοντας μονομιάς το ένα τέταρτο του διαθέσιμου κεφαλαίου, και φεύγουν για τα βουνά της δυτικής Ισπανίας. Εκεί θα συναντήσουν τον Γάλλο cameraman Ελί Λοτάρ (που ήταν ο υπεύθυνος για το ξύπνημα του ενδιαφέροντος του Μπουνιουέλ για την περιοχή, χάρη σε ένα βιβλίο που του είχε δώσει) και τον δημοσιογράφο φίλο του Πιερ Ουνίκ, οι οποίοι φτάνουν στην Ισπανία από το Παρίσι οδικώς με… TAXI, σκορπώντας εγκεφαλικά στον Ασίν. Οι τέσσερίς τους θα αποτελέσουν την ομάδα παραγωγής της τρίτης κατά σειρά ταινίας στην καριέρα του Λουίς Μπουνιουέλ.

Ουσιαστικά το animation ενέχει τη θέση βιογραφίας του κορυφαίου Ισπανού auteur, με τον σκηνοθέτη και σεναριογράφο Σαλβαδόρ Σιμό να επιλέγει όχι την εξιστόρηση της πορείας τού καλλιτέχνη μέσα στα χρόνια, αλλά να απομονώνει ένα συγκεκριμένο κεφάλαιο της ζωής του, το οποίο κατά κάποιον τρόπο αντανακλά ολόκληρη τη μετέπειτα πορεία του. Επιστρέφει με flashback στην παιδική ηλικία και τον αυταρχικό πατέρα του, αναζητώντας τις επιρροές από τα χρόνια εκείνα στην πρώιμη σκηνοθετική του καριέρα, μελετά την ψυχοσύνθεση και την προσπάθεια απεγκλωβισμού του από το «φάντασμα» του Νταλί μέσω σειράς σουρεάλ ονειρικών σεκάνς, αλλά είναι τα παρασκήνια των γυρισμάτων του ντοκιμαντέρ στη Λας Ούρδες που περισσότερο αφορά τούτος ο «Λαβύρινθος με τις Χελώνες».

Από την πρώτη στιγμή της άφιξής του στα απομονωμένα βουνά, ο Μπουνιουέλ αντικρίζει ένα θέαμα που τον γοητεύει. Η γαμήλια τελετή που λαμβάνει χώρα, περιλαμβάνει βόλτα της νύφης με άλογο και ταυτόχρονα αποκεφαλισμό ζωντανών, κρεμασμένων από σχοινί κοκοριών. Εικόνες που, φυσικά, ιντριγκάρουν τον σκηνοθέτη. Μην μένοντας απόλυτα ικανοποιημένος από το μέγεθος της δυστυχίας που αντίκρυσε εκεί, όμως, αποφασίζει να «στήσει» ο ίδιος κάποιες από τις σκηνές του έργου, κυρίως εμπλέκοντας σε αυτές άτυχα ζώα. Η επίθεση μελισσών σε γαϊδούρι με τσιμπήματα μέχρι θανάτου ή η πτώση κατσικιών από απόκρημνα βράχια είναι σκηνές που ο ίδιος ο Ισπανός σκηνοθέτης χειραγώγησε, με τον Σιμό να παρεμβάλλει στο παραδοσιακής τεχνοτροπίας πολύχρωμο κινούμενο σχέδιό του ασπρόμαυρα στιγμιότυπα από το πραγματικό ντοκιμαντέρ «Λας Ούρδες», δίνοντας στο φιλμ του μια μορφή ντοκουμέντου. Ο δε περίεργος τίτλος του έχει να κάνει με τις επίπεδες στέγες των σπιτιών του χωριού, που άφηναν την εντύπωση ενός λαβύρινθου σχηματισμένου από καβούκια χελωνών, καθώς τις έβλεπε κανείς από ψηλά.

Ήταν, πάντως, η χάλκευση της πραγματικότητας από πλευράς Μπουνιουέλ που κάπου έκανε τον αναρχικό και βαθιά ανθρωπιστή Ασίν να υποπτεύεται πως ο απώτερος σκοπός του καλού του φίλου δεν ήταν η αποκάλυψη της μιζέριας των κατοίκων της περιοχής (οι οποίοι σαν σχεδόν μοναδική πηγή εισοδήματος είχαν ένα κρατικό επίδομα ως αντάλλαγμα για την υιοθεσία ορφανών παιδιών), αλλά η ικανοποίηση του υπέρμετρου εγωισμού του. Η προσέγγιση των κατοίκων της Λας Ούρδες από πλευράς Μπουνιουέλ, ώστε να πετύχει το επιθυμητό (εν είδει κοινωνικής αφύπνισης) γι’ αυτόν αποτέλεσμα, μπορεί να μην ήταν πάντα η ενδεδειγμένη, συχνά όμως τα όρια ανάμεσα στην τέχνη και την πραγματικότητα είναι θολά. Σε ό,τι αφορά το σινεμά, ο Μπουνιουέλ μάλλον ήταν ένας από τους πρώτους που το αντιλήφθηκαν.