της Κατερίνας Ανδρεάκου

Σκανδιναβικό (σουηδικό, για την ακρίβεια) animation με περγαμηνές από διάφορα διεθνή κινηματογραφικά φεστιβάλ, αλλά μηδαμινή εμπορική απήχηση και ανάμεικτες κριτικές παραέξω. Και, ναι, η χρονιά δίπλα από τον τίτλο σωστά αναγράφει… 2014! Ποιος, λοιπόν, ο λόγος εξόδου στις ελληνικές αίθουσες μιας σχετικά άγνωστης ταινίας που μετρά τόσα έτη στην πλάτη της; Βασική υποψία της υπογράφουσας είναι οι δυνητικοί παραλληλισμοί με το σχεδόν αριστουργηματικό και πολυβραβευμένο «Coco», όπου ο νεαρός ήρωας περνά στην «άλλη» ζωή (τη Μέρα των Νεκρών) προς αναζήτηση ενός μυθικού χαρακτήρα που πιστεύει ότι είναι πρόγονός του. Και, όπως και το «Coco» που εμπνέεται από τις μεξικάνικες παραδόσεις, έτσι και το «Επιχείρηση: Μαμά!» χρησιμοποιεί μύθους κυρίως από τη σκανδιναβική του κληρονομιά (αλλά και από ολόκληρον τον κόσμο).

Ο μικρός Γιόχαν, λοιπόν, αρχικά ευτυχισμένος με τους γονείς του στο ζεστό τους σπιτικό, παρακολουθεί σιγά-σιγά την υγεία της μητέρας του να φθίνει κι ένα βράδυ βλέπει έντρομος τον γιγαντιαίο Βασιλιά του Φτερού να την παίρνει μαζί του. Ο φοβισμένος του πατέρας θα αρπάξει τον μικρό και θα πάνε να μείνουν σ’ ένα πλοίο στη μέση της θάλασσας, μέχρι που ο Γιόχαν θα βρει έναν τρόπο να περάσει στην «άλλη» πλευρά, στον κόσμο του Βασιλιά, με μοναδικό του σκοπό να πάρει πίσω τη μητέρα του (αλλά και τη ζωή που έχασε), σε ένα ταξίδι γεμάτο περιπέτειες.

Αν κάνουμε πρώτα στην άκρη τα τεχνικά μέρη της ταινίας, λέγοντας πως το επίπεδο animation είναι αποδεκτό και πως η γενικότερη παραγωγή είναι συμπαθής, επανερχόμαστε στο βασικό του θέμα, που δυστυχώς αποτελεί και το μεγαλύτερό του πρόβλημα: την ιστορία του, σε σχέση με το κοινό στο οποίο αποσκοπεί ένα τέτοιο φιλμ.

Από την παραπάνω περιγραφή, οι αναγνώστες… τουλάχιστον άνω των 10 – 12 ετών (εάν υπάρχει τόσο «βίτσιο» για κινηματογραφική κριτική…) σίγουρα καταλάβατε πως ο φτερωτός Βασιλιάς δεν απήγαγε την άρρωστη μητέρα, απλώς τη μετέφερε στην «άλλη ζωή» – κοινώς, η μαμά πέθανε και ο Βασιλιάς λειτουργεί σαν τον Χάροντα της ελληνικής μυθολογίας, ο οποίος μεταφέρει τις ψυχές των νεκρών στον Άδη. Ωστόσο, η λέξη «θάνατος» φυσικά και δεν αναφέρεται ποτέ ως συμβάν, ενώ η μαμά, όπως και οι λοιποί «ταξιδιώτες» που συναντά ο μικρός Γιόχαν στην αποστολή του, φεύγουν μαζί με το σώμα τους (όχι μόνο η ψυχή τους, δηλαδή), εξού και η θέα του Βασιλιά του Φτερού πανικοβάλλει όχι μόνο μικρά παιδιά σαν τον Γιόχαν αλλά (ίσως κυριότερα) τους μεγάλους. Η προσωποποίηση του θανάτου δεν είναι μόνο συμβολική / θεωρητική αλλά και κυριολεκτική, απλώς αντί για τη μαυροντυμένη, ξερακιανή ανδρική μορφή των «ενήλικων» ταινιών, όπως η «Έβδομη Σφραγίδα» του Μπέργκμαν, για παράδειγμα, εδώ έχουμε έναν γαλάζιο, σχεδόν λούτρινης υφής φτερωτό δράκο, ο οποίος γίνεται και συμπαθής με το που τον συναντά ο πεισματάρης Γιόχαν. Το Βασίλειο της «άλλης ζωής», δε, είναι ένας μινιμαλιστικός, δισδιάστατος φόρος τιμής στη σκηνογραφία των ταινιών του ιαπωνικού Studio Ghibli, ενώ οι βασικοί χαρακτήρες μοιάζουν βγαλμένοι από παιδιάστικο, δευτεροκλασάτο animation αμερικανικού studio. Κοινώς, ούτε λόγος βαθύτερης σύγκρισης με Pixar ή Μιγιαζάκι, ούτε αισθητικά, ούτε σε επίπεδο αφηγηματικής ανάλυσης και εξέλιξης χαρακτήρων.

Όλες αυτές οι σεναριακές και οπτικο-αισθητικές συγκρούσεις δημιουργούν ένα μπερδεμένο αποτέλεσμα, κυρίως για το ποιο είναι το target group της ταινίας. Γιατί ο ενήλικας που θα συνοδεύσει το παιδί στο σινεμά, θα χρειαστεί πολλή ώρα (μετά το τέλος της) ώστε να εξηγεί τι σημαίνουν όλοι αυτοί οι παραβολικοί συμβολισμοί και τα ανείπωτα «μηνύματα» που επιχειρεί να περάσει. Την ίδια στιγμή, αρκετές από τις περιπέτειες του μικρού Γιόχαν είναι αρκετά σκοτεινές, φοβιστικές και συχνά κλειστοφοβικές για πολύ μικρά παιδιά, οπότε… ποιος ο λόγος του ανθρωπομορφισμού των χαρακτήρων; Γιατί η οικογένεια να είναι κουνέλια και όχι άνθρωποι; Κάνει, αλήθεια, τις σκοτεινές πτυχές της ιστορίας πιο «light» για τα μικρά παιδιά, τα οποία έτσι κι αλλιώς θα δυσκολευτούν να καταλάβουν το νόημα αυτής της ταινίας; Και πώς περιμένουν να τραβήξουν το ενδιαφέρον του μεγαλύτερου κοινού που θα το απορρίψει αμέσως ως μια «κουνελο-ιστορία», έστω κι αν έχει ενδιαφέροντα πράγματα να πει στην αφήγησή της;